حشرات خوردنی و آینده تولید غذا در جهان

آیا آن سبو بشکست و آن پیمانه ریخت؟ به زبان دیگر آیا در آینده نمی‌توان انتظار خوراک‌های  پر گوشت،  ماهی‌های تنوری و مرغ‌‌های  بریان را  سر سفره‌ مردم جهان داشت؟ البته مردمی که همچنان ممکن است دستشان به دهانشان برسد، وگرنه برای بخش بزرگی از جمعیت جهان گرسنگی همچنان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روست. مشکلی بزرگ و بنیادین که فرصت فکر و تلاش در جهت بهبود سایر شئون زندگی انسانی را نیز از آن‌ها می‌گیرد.

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130516_Environment_Insects_Rouhani.mp3[/podcast]

اما حالا گزارش جدید سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که در آینده‌ای نه چندان دور باید برای تامین غذای بخش بزرگی از جمعیت جهان، حتا در کشورهای ثروتمند و پیشرفته نیز، رو به سوی حشرات آورد. حشراتی که ممکن است در فرهنگ‌ غذایی بخشی از مردم دنیا صحبت کردن از آن‌ها به عنوان منبع غذایی  نفرت انگیز باشد. اما بخش‌هایی از جهان استفاده از این منابع سرشار پروتئین را سده‌هاست که فراموش نکرده‌اند.

گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد یا فائو نشان می‌دهد جمعیت رو به افزایش دنیا که تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به ۹ میلیارد نفر نیز برسد، به منابعی جدید، کم هزینه و کم آلاینده برای تامین غذا نیاز دارد. ساختار و نظام فعلی تولید و پخش مواد غذایی نتوانسته است غذای جمعیت ۷ میلیاردی جهان را تامین کند. این ساختار با مشکلات بنیادین فراوانی رو به روست. از یک سو بیش از نیمی از مواد غذایی تولید شده در دنیا به هدر می‌رود یا نابود می‌شود و از طرف دیگر تولید بسیاری از غذاها از جمله گوشت قرمز به منابع آبی فراوانی نیاز دارد. تامین آب نیز جزو نگرانی‌های بزرگ دهه‌ی پیش روست. منابع آبزیان و ماهی‌‌های جهان نیز به شدت در معرض خطر است و آژیر انقراض برای بسیاری از گونه‌های آبزی به صدا در آمده است.

در این میان گزارش جدید سازمان فائو تاکید دارد که حشرات از یک سو می‌توانند جایگزین مناسبی برای بسیاری از غذاها باشند و از سوی دیگر می‌توانند به عنوان خوراک دام‌ها و پرندگان مورد استفاده قرار گیرند و به این ترتیب هزینه‌های تولید مواد غذایی را کاهش دهند. این گزارش که با نام «حشرات خوردنی، چشم‌انداز آینده مواد غذایی و امنیت تغذیه» به تازگی منتشر شده است می‌گوید انواع سوسک‌ها، لارو حشرات، سنجاقک‌ها، مورچه‌‌های برگ‌خوار، ملخ و موریانه می‌تواند منبع غذایی سرشاری برای ما و نسل‌های آینده باشد. این نتیجه تحقیقات گروهی از دانشمندان است که تاکید دارند ما فواید حشرات را به عنوان منابعی ارزان که به سرعت نیز تکثیر می‌شوند از یاد برده‌ایم. حشرات برخلاف بسیاری از جاندارن دیگر مانند دام‌ها، می‌توانند با استفاده از حجم کمی از پس‌مانده‌ها، به سرعت و در میزان زیاد تکثیر شوند. برخی حشرات می‌توانند در عرض هفت روز بیش از  ۱۰۰۰ تخم بگذارند. این محققان روی حشراتی که در اطراف کارخانه‌های مواد غذایی و آبجوسازی‌ها رشد و نمو می‌کنند تحقیق کرده و به این نتیجه رسیده‌‌اند آن‌ها با استفاده از ضایعات و دور ریز‌های این مراکز سالانه صدها تن حشره تولید می‌کنند. این گزارش نشان می‌دهد مراتع، مرغ‌داری‌ها و دریاهای کره زمین به زودی دیگر قادر نخواهند بود شکم جمعیت رو به افزایش دنیا را سیر کنند. کمبود آب، زمین و همچنین آلودگی‌های محیطی ناشی از تولید مواد غذایی نیز سد محکم دیگری برابر افزایش تولید غذاست.

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد می‌گوید حشرات نسبت به بسیاری از مواد غذایی دیگر از جمله مرغ و گوشت قرمز، بسیار سالم‌تر هستند. حشرات منابع غنی پروتئین، کلسیم، آهن و روی هستند و چربی‌های سالمی دارند. اما تولید آن‌ها نیز به شدت به نفع محیط زیست است. پرورش انبوه آن‌ها برخلاف پرورش گوشت قرمز گازهای گلخانه‌ای بسیار کمتری را تولید می‌کند. حشرات برخلاف جانورانی مانند خوک و گاو حجم بسیار کمتری آمونیاک تولید می‌کنند. همچنین پرورش حشرات برخلاف پرورش دام‌ها و مرغ‌ها به زمین زیادی نیاز ندارد. آن‌ها همچنین می‌توانند از ضایعات ارگانیک تغذیه و به این ترتیب به تمیز شدن محیط نیز کمک کنند. برخلاف تولید مواد غذایی دیگر، پرورش حشرات با سرمایه‌گذاری‌های اندک نیز انجام پذیر است.

از سال ۲۰۰۳ تاکنون سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد، فائو، در خصوص حشرات قابل خوردن در کشورهای مختلف تحقیقات زیادی انجام داده است. اما به نظر می‌رسد بخش زیادی از مردم دنیا همچنان در برابر استفاده از حشرات مقاومت دارند و از آن منزجر هستند. در فرهنگ‌ غذایی اکثر کشورهای غربی،  مدیترانه، ایران و نقاط دیگر استفاده از حشرات مرسوم نیست.  گرچه ظاهرا همواره این طور نبوده  و سلیقه و ذائقه آدم‌ها تغییر کرده است. پلینیوس بزرگ، نویسنده و طبیعی‌دان رومی در سده نخست میلادی، می‌نویسد که اشراف‌زادگان رومی غذای محبوبی داشته‌آند که لارو نوعی حشره بوده که با شراب و آرد سفید پرورش می‌یافته است. ارسطو هم در مورد بهترین زمان برای پرورش زنجره‌ها مطالبی دارد.

گرچه این رژیم غذایی سده‌هاست دیگر در غرب و بسیاری ازکشورهای جهان وجود ندارد، اما بخش زیادی از مردم در آسیا و آفریقا از حشرات مختلف استفاده می‌کنند. بیش از هشتاد نوع از حشرات گیاه‌خوار در نقاط مختلف دنیا استفاده می‌شود. در غنا، نیجیریه، آفریقای جنوبی و زیمباوه انواع حشرات در خوراک‌های مختلف به کار می‌رود. نوعی خوراک برنج با سوسک برشته شده غذای محبوب امپراتوران ژاپن بوده است. در چین و ویتنام نیز حشرات استفاده می‌شوند. گرچه در برخی کشورها استفاده از حشرات را نشان کم فرهنگی دانسته و آن را دست‌‌مایه توهین‌های قومی و نژادی قرار می‌دهند، اما تحقیقات بسیار روی فرهنگ‌های غذایی نشان می‌دهد آن‌ها تحت تاثیر عوامل مختلفی تغییر کرده و عوض می‌شوند. به عنوان مثال خوردن سوشی به سبک ژاپنی که می‌تواند ترکیبی از برنج و خوراک دریایی خام و نپخته باشد، تا چند دهه پیش در کشورهای غربی معمول نبود و تنها از دهه شصت و هفتاد میلادی به بعد توانست به طور همه‌گیر در کشورهای غربی نیز مورد توجه قرار گیرد.

گزارش سازمان ملل تاکید دارد که در ابتدا گرچه ممکن است مقاومت‌های زیادی برای استفاده گسترده از حشرات در بسیاری از کشورها وجود داشته باشد، اما می‌توان در گام نخست از پرورش حشرات برای تغذیه جانداران دیگر استفاده کرد و به تدریج آن را به چرخه غذایی بخش زیادی از جمعیت دنیا وارد کرد. منابع محدود، رشد جمعیت روزافزون و عدم موفقیت در بهبود روابط بازار و نحوه تولید مواد غذایی لزوم استفاده از این منابع جدید را ناگزیر کرده است.

در همین زمینه:

نیمی از غذای جهان به هدر می‌رود

گرسنگی، تهدیدی جدی برای جهان