نتایج نظرسنجی زمانه : اقتصاد اسنپی یعنی محرومیت، بیگاری و استثمار نیروی کار
۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که موقتی، فری‌لنس و خویشفرما شدن روزافزون کارها نشانه استثمار بیشتر نیروی کار است. ۱۸ درصد تاکید دولت بر گسترش کسب و کار آنلاین را مثبت ارزیابی کرده و آن را راهکار موثری برای خروج از رکود و ایجاد اشتغال دانسته‌اند. در مقابل، ۶۵ درصد گسترش کسب و کار آنلاین را گامی دیگر در مسیر اجرای سیاست‌های نئولیبرالی دولت برشمرده‌اند.
«وضعیت کارگران و رانندگان در اسنپ و دیگر پلاتفرم‌های آنلاین ارائه خدمات» موضوع چهلمین نظرسنجی زمانه بود.
اقتصاد گیگ (اقتصاد دیجیتال یا پلتفرمی) در حال تسخیر بخش خدمات اقتصاد ایران است. پلتفرم‌های آنلاین مانند اسنپ، دیجی کالا، کافه بازار، دیوار، شیپور، علی بابا، ایزی تاکسی و ماکسیم تعداد زیادی کارگر و راننده را به خدمت گرفته‌اند. تنها اسنپ به تنهایی حدود ۲ میلیون راننده دارد و دستکم ۲۰۰ هزار نفر نیز در سایر پلتفرم‌های وابسته به آن مانند اسنپ فود و اسنپ باکس کار می‌کنند.
اقتصاد گیگ به فضای کسب و کار مبتنی بر اشتغال کوتاه مدت و موقت اطلاق می‌شود و فضای کاری آن به رشد پلتفرم‌های آنلاین ارائه خدمات گره خورده است. فرایند اشتغال در این پلتفرم‌ها به نسبت آسان است و وعده‌ها دلربا: «کار آزاد و انعطاف پذیر، شما خویش فرما هستید، خودتان انتخاب می کنید چه زمانی و به چه میزانی کار کنید». منتقدان اما می‌گوید در پس این عبارات فریبنده اشکال جدیدی از استثمار نهفته است؛ و گسترش آن به ورشکستگی بسیاری از کاسبان خرده پا و سخت شدن شرایط کار برای رانندگان تاکسی انجامیده است.
کارگران و رانندگان پلتفرم‌های بزرگ به‌ویژه اسنپ به دستمزدهای پایین و شرایط کار نامناسب معترض‌اند؛ به‌رغم پراکندگی مکانی و موقتی‌بودن شغل آنها توانسته‌اند خود را تا حدی سازماندهی کرده و با استفاده از فضای مجازی از جمله تلگرام و واتس‌آپ به هم‌پیوسته و مقاومت و اعتراض کنند. اعتراضات و اعتصاب‌های آنها تاکنون دستاوردهای کوچکی مانند افزایش مبلغ کرایه داشته اما مطالبات عمده آنها در مورد امنیت جانی و شغلی هنوز محقق نشده است.
نظرسنجی از تاریخ ۲۴ اسفند / ۱۵ مارس تا ۴ فروردین/ ۲۴ مارس میان اعضای پنل نظرسنجی زمانه و دیگر مخاطبان زمانه برگزار شد. ۳۶۳ نفر در آن شرکت کردند و از این میان ۲۳۳ نفر به تمام پرسش‌ها پاسخ دادند.
۷۳,۵ درصد پاسخ‌دهندگان در داخل سکونت داشتند و ۲۶,۵ درصد ساکن خارج کشور بودند.
۸۴ درصد پاسخ‌دهندگان جنسیت خود را مرد معرفی کرده‌اند و ۱۴ درصد گفته‌اند که زن هستند و ۲ درصد نیز گزینه «جنسیت دیگر» را انتخاب کرده‌اند.
آگاهی عمومی از مشکلات رانندگان اسنپ؟
۱۲ درصد پاسخ‌دهندگان تجربه کار تمام وقت در در پلتفرم‌های آنلاین مثل اسنپ، تپسی، ماکسیم و مانند آن را داشتند، ۸ در صد نیز گفتنه‌اند که در کنار شغل اصلی و به طور پاره وقت در این پلاتفرم‌ها کار کرده‌اند. ۳۶ درصد نیز در میان اعضا خانواده و نزدیکان کسی را می‌شناختند که در این پلتفرم‌ها (تمام وقت یا پاره وقت) کار کند. ۴۴ باقی‌مانده اما نه خود و نه اقوام و دوستانشان در این پلاتفرم‌ها کار نکرده‌اند. توزیع نظرات در این خصوص نشان می‌دهد که اکثر پاسخ‌دهندگان تجربه کم و بیش دست اولی از شرایط کار در این پلتفرم‌ها داشته‌اند.
علی‌رغم این، توزیع نظرات پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمانه، و البته میزان شرکت مخاطبان زمانه در نظرسنجی، نشان می‌دهد که مسائل و مشکلات رانندگان پلتفرم‌های آنلاین و پیک‌های موتوری و … آنچنان که باید در مرکز توجه نیست.
| آگاهی از مشکلات رانندگان اسنپ؟ | درصد |
|---|---|
| خیلی کم | ۳۳ |
| تا حدی | ۵۰ |
| خیلی زیاد | ۱۷ |
اقتصاد اسنپی: استثمار بیشتر کارگران یا انعطاف بیشتر بازار؟
۸۰ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که کارگران و رانندگان اسنپ و پلتفرم‌های مشابه آن «کارگر» به حساب می‌آیند. و کارفرماها با توسل به برچسب «خویشفرما» در واقع از تعهدات اجتماعی خود در قبال این کارگران شانه خالی می‌کنند. در مقابل، ۱۰ درصد معتقد اند که کارکنان اسنپ و پلتفرم‌های مشابه «خویشفرما» به حساب می‌آیند و رابطه میان آنها با شرکت دیگر رابطه «کارگر و کارفرما» نیست. ۱۰ درصد باقی مانده نیز نظری در مورد چگونگی تعریف رابطه این کارگران با استخدام‌کنندگان‌شان نداشته‌اند.
واقعیت این است که کارگران و رانندگان پلتفرم‌های آنلاین شاغل در اقتصاد گیگ مشمول قانون کار نیستند. ۹,۵ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که این عادلانه است، چون آنها خویشفرما هستند و از مزایای دیگری همچون انعطاف در زمان کار برخوردار اند؛ در مقابل، ۷۷,۵ درصد این عدم شمول را ناعادلانه دانسته‌اند، چرا که این دسته از کارگران را از امتیازاتی همچون مرخصی سالانه، بیمه درمانی و بازنشستگی محروم می‌کند.
| عدم شمول کارگران اسنپ در قانون کار؟ | درصد |
|---|---|
| عادلانه است | ۹.۵ |
| ناعادلانه است | ۷۷.۵ |
| نظری ندارم | ۱۳ |
در میان کسانی که خود سابقه کار تمام وقت در این پلتفرم‌ها داشته‌اند، ۹۰ درصد گفته‌اند که این عدم شمول ناعادلانه است.
به همین ترتیب، ۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که موقتی، فری-لنس و خویش-فرما شدن روزافزون کارها نشانه محرومیت، بیگاری و استثمار بیشتر نیروی کار است. در مقابل، ۱۳ درصد این موقتی‌شدن کارها را علامت رشد، تحرک و انعطاف بازار کار برشمرده‌اند.
| موقتی‌شدن روز افزون کارها یعنی | درصد |
|---|---|
| محرومیت و استثمار بیشتر نیروی کار | ۷۵ |
| تحرک و انعطاف بیشتر بازار | ۱۳ |
| نظری ندارم | ۱۲ |
پاسخ‌دهندگان ساکن ایران در مقایسه با پاسخ‌دهندگان ساکن خارج ایران نسبت به روند موقتی شدن کارها کمی خوش‌بین‌تر اند. نزدیک به ۱۵ درصد آنها این روند را را نشانه تحرک و انعطاف بازار دانسته‌اند. این رقم برای پاسخ‌دهندگان ساکن خارج ایران به ۸ درصد تنزل می‌یابد.
رویکرد دولت در قبال اقتصاد پلتفرمی؟
اگرچه که اکثر پاسخ‌دهندگان تاکید دولت بر گسترش کسب و کار آنلاین را بخشی از سیاست نئولیبرالی آن در مسیر مقررات زدایی از بازار کار، بی‌ثبات‌سازی کار و ارزان سازی نیروی کار دانسته‌اند، نظرات پاسخ‌دهندگان در مورد رویکرد و وظیفه دولت در قبال اقتصاد گیگ دوپاره است.
۴۵ درصد پاسخ‌دهندگان فکر می‌کنند دولت باید با تغییر قوانین و آیین‌‌نامه‌ها، کارفرماهای اقتصاد دیجیتال (استارت‌آپ‌ها) را وادار کند کارگران و رانندگان خود را بیمه کنند.
در مقابل، ۴۲,۵ درصد بر این باوراند که دولت، به جای محدود کردن کارفرماهای اقتصاد دیجیتال، باید با ارائه بیمه همگانی و رایگان و خدمات مشابه، محرومیت اجتماعی رانندگان و کارگران پلتفرم‌ها را جبران کند.
به نظر ۵,۵ درصد نیز دولت نباید هیچ‌گونه دخالتی در بازار کار داشته باشد.
| وظیفه دولت در قبال اقتصاد اسنپی؟ | درصد |
|---|---|
| تغییر قوانین و واداشتن استارت‌آپ‌ها به بیمه کارگران | ۴۵ |
| ارائه بیمه رایگان همگانی به جای محدود کردن استارت‌آپ‌ها | ۴۲.۵ |
| عدم دخالت مطلق دولت | ۵.۵ |
| نظری ندارم | ۷ |
ابراهیم رئیسی و دولتمردان دولت سیزدهم، در وعده‌های خود برای خروج اقتصاد ایران از رکود و ایجاد اشتغال، بر گسترش کسب و کار آنلاین تاکید می‌کنند.
۱۸ درصد پاسخ‌دهندگان همچون دولت حرکت در مسیر کسب و کار آنلاین را راهکار موثری برای ایجاد اشتغال می‌دانند.
در مقابل، ۶۵ درصد فکر می‌کنند که این تاکید بر اقتصاد آنلاین گامی دیگر در مسیر اجرای سیاست‌های نئولیبرالی است.
| تاکید دولت بر گسترش کسب و کار آنلاین؟ | درصد |
|---|---|
| راهکار موثر برای خروج از رکود و ایجاد اشتغال | ۱۸ |
| بخشی از سیاست نئولیبرالیستی دولت | ۶۵ |
| نظری دارم | ۱۷ |
مبارزه صنفی کارگران اقتصاد گیگ؟
۴۲,۵ درصد پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی معتقد اند که کارگران و رانندگان پلتفرم‌های آنلاین باید تشکل‌های مستقل مربوط به خودشان را تاسیس کنند. تشکل‌هایی که مسائل خاص کارگران موقتی (مانند امنیت شغلی) را در اولویت قرار دهند.
در مقابل، ۴۴,۵ درصد فکر می‌کنند که آنها باید در کنار کارگران و مزد بگیران رسمی تحت شمول قانون کار قرار بگیرند و به تشکل‌های آنها بپیوندند و عامل اختلاف و چند دستگی در نیروی کار نباشند.
به همین ترتیب، نظرات پاسخ‌دهندگان در مورد امکان همبستگی این دو گروه از کارگران شکاف‌خورده است.
۳۶ درصد فکر می‌کنند نوع قرارداد شغلی و ماهیت مطالبات این دو گروه یکسان نیست و امکان همبستگی آنها پایین است.
در مقابل ۵۱,۵ درصد معتقدند که هر دو گروه در بخش حمل و نقل کار می‌کنند و در نتیجه امکان همبستگی آنها بالا است.
امکان همبستگی صنفی میان رانندگان اسنپ و پلتفرم‌های مشابه با رانندگان سازمان تاکسیرانی؟
نظرسنجی‌های آینده
پنل نظرسنجی زمانه هم‌زمان با روز جهانی آزادی مطبوعات سال گذشته (سوم مه) راه‌اندازی شد. بنیاد رسانه‌ای زمانه تاکنون ۴۰ نظرسنجی برگزار کرده است.
رساندن صدای شما بدون کم‌و‌کاست در مورد مسئله‌های اساسی کشور وظیفه ماست و پنل نظرسنجی زمانه در همین راستا راه‌اندازی شده است. به همین دلیل از شما خواهش می‌کنیم که برای شرکت در نظرسنجی‌های آینده و نیز برای پیشنهاد موضوعات مورد نظرتان برای نظرسنجی در پنل ما عضو شوید. برای عضویت در پنل کافی است به چند سوال در این لینک پاسخ دهید. اطلاعات شما به صورت امن و ناشناس ذخیره خواهند شد و در اختیار هیچ طرف دیگری قرار نخواهد گرفت. پس از عضویت در پنل، در هر نظرسنجی ایمیلی با لینک آن برای شما فرستاده خواهد شد.
توضیحات بیشتر در: به پنل نظرسنجی “زمانه” بپیوندید
برای ارتباط با پنل نظرسنجی از ایمیل روبرو استفاده کنید: panel@radiozamaneh.com
نظرها
مارتک افی
راننده اسنپ هستم. از سر خوشی راننده اسنپ نشدم از فشار بیکاری راننده اسنپ شدم. معلول ۵۰درصد بهزیستی هم هستم. اسنپ یه نوع برده داری هست. اسنپ هر بلایی که بخواد سر راننده میاره هیچ کسی هم جرات نداره به اسنپ بگه بالای چشت ابروست. مشگل بیکاری در ایران با اسنپ و این جور کسب و کارا حل نمیشه. مرگ بر جمهوری اسلامی و مرگ بر اسنپ