نشست آینده شورای حکام آژانس؛ احیای برجام یا آغاز دور تازه تنش

دو گزارش سه‌ماهه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خطاب به ۳۵ عضو شورای حکام این نهاد، یک هفته پیش از برگزاری جلسه آن‌ها در اختیار هیأت‌های دیپلماتیک قرار گرفت. نسخه‌ای از این دو گزارش به دست خبرگزاری‌های بین‌المللی هم رسیده است. بر این اساس اکنون می‌دانیم که رافائل گروسی در این گزارش‌ها دو مورد را روشن کرده است: ایران نتوانسته درباره برنامه‌های مخفیانه‌اش ابهام‌زدایی کند و همزمان مقادیر بسیار بیشتری اورانیوم غنی کرده و میزان ذخایر خود را به ۱۸ برابر سطح مجاز در برجام رسانده است.

هر دو گزارش زمینه را برای رویارویی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران فراهم خواهد کرد. در نخستین گزارش که به رصد فعالیت‌های هسته‌ای ایران ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل مربوط می‌شود، آژانس اعلام کرده است که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران به ۴۳,۳ کیلوگرم رسیده است که نشان‌دهنده افزایش نزدیک به ۱۰ کیلوگرمی نسبت به سه ماه قبل است.

گرچه در بخش دیگری از این گزارش مجموع ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران هم روشن شده است که در حدود ۱۸ برابر بیش از سطح مجاز در برجام است ولی میزان اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی بیش از بقیه موارد مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.  

ایران مقدار اندکی از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی خود را به اورانیوم فلزی تبدیل کرده است. آنچه کارشناسان غربی در دو روز گذشته بر آن تأکید کرده‌اند این است که ایران مانعی فنی برای بالابردن سطح غنای این میزان اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده و رساندن آن به ۹۰ درصد ندارد و این به آن معنا است که هم‌اکنون ایران مواد غنی‌شده برای ساخت بمب اتمی را در اختیار دارد.

این شاید تفسیری فرضی از آینده برنامه هسته‌ای ایران باشد ولی چند رویداد همزمان سبب شده تا فضایی پرتنش‌تر ایجاد شود. گزارش دوم مدیرکل آژانس درباره سه سایت اعلام نشده ایران که در آن‌ها ذرات هسته‌ای با منشاء انسانی یافت شده است می‌تواند روز داغ‌تری برای ایران در نشست شورای حکام به پا کند.

گروسی در گزارش دوم اعلام کرده است که ایران توضیحات فنی معتبری در مورد دلیل وجود مواد غنی‌شده در این سه نقطه به آن‌ها نداده است.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اسفندماه یعنی چند روز پیش از برگزاری نشست سه‌ماهه قبلی شورای حکام به ایران سفر کرد و دو طرف توافق کردند ظرف سه ماه یعنی تا پیش از برگزاری نشست بعدی، موضوع فعالیت‌های اعلام‌نشده ایران را مختومه کنند.

دست‌کم سه نشست فنی در این مدت میان ایران و بازرسان آژانس انجام شده ولی مشخص است که جلسات بی‌فایده بوده است.

اما یک رویداد دیگر هم فضا را ناآرام کرده است. هفته گذشته وال‌استریت ژورنال در گزارشی اعلام کرد که ایران از گزارش‌ها و اسناد محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای پنهان کردن اقدامات هسته‌ایش سوء‌استفاده کرده است. روز ۳۱ مه/۱۰ خرداد، نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل در توییتر و گوگل درایو ۸ فولدر سند در مورد این موضوع منتشر کرد.

عمده این اسناد، مکاتبات سری مقام‌های ایرانی در مورد گزارش‌ها، ابهام‌ها و سؤالات احتمالی آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران است. این اسناد مربوط به فعالیت‌های ایران پیش از سال ۱۳۸۳ است و احتمالاً بخشی از اسنادی است که اسرائیل در سال ۱۳۹۷ از انباری در جنوب تهران ربوده بود.

گرچه این اسناد بیشتر به پرونده پی‌ام‌دی یا «جنبه‌های احتمالاً نظامی برنامه هسته‌ای ایران» مربوط می‌شود که همزمان با توافق برجام در سال ۱۳۹۴ مختومه شد ولی انتشار اسنادی درباره سابقه پنهانکاری نظام‌مند جمهوری اسلامی می‌تواند فضای شورای حکام را تا حد زیادی به سمت فشار بیشتر بر ایران یا حتی صدور قطع‌نامه ببرد.

اما پاسخ ایران به این تحولات تاکنون ضعیف و تا حد زیادی خنثی بوده است. سعید خطیب‌زاده روز ۱۰ خرداد گفت گزارش‌های مدیرکل آژانس «بازتاب‌دهنده واقعیت گفت‌وگوهای مابین ایران و آژانس» نیست.

علی بهادری جهرمی هم صبح روز چهارشنبه ۱۱ خرداد گفت که مذاکرات هسته‌ای متوقف نشده و «ایران جدیت و حسن‌نیت خود را نشان داده» است.

در وین، محمدرضا غائبی، سرپرست نمایندگی دائم جمهوری اسلامی گفت «جمع‌بندی گزارش عیناً همان مطالبی است که مدیرکل حتی پیش از پایان مراحل پیش‌بینی‌شده در بیانیه مشترک، در پارلمان اروپا قبل از برگزاری دور سوم مذاکرات فنی ارائه کرد». او به شکل مستقیم، مدیرکل آژانس را به سیاسی‌کاری متهم کرد و گفت گروسی استدلال‌ها و توضیحات فنی ایران را نادیده گرفته است:

«این گزارش متأسفانه با کنار گذاشتن استدلالات مبسوط، مستدل و فنی مطرح‌شده از سوی طرف ایرانی و نامعتبر خواندن غیرمنصفانه آنها، همچنان بر مفروضات از پیش تعیین‌شده آژانس تکیه کرده و بر این اساس جمع‌بندی یک‌طرفه خود را ارائه می‌دهد.»

نشست سه‌ماه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز ۶ ژوئن/۱۶ خرداد آغاز خواهد شد. ایران در چند نشست قبلی همواره گام‌های کوچکی پیش از برگزاری این نشست برداشته تا جلوی صدور قطع‌نامه علیه خودش را بگیرد. یک بار با توافق بر سر نصب دوربین‌های جدید در مجتمع ساخت قطعات سانتریفیوژ تسا کرج و یک بار با توافق موقت با آژانس برای حل پرونده فعالیت‌های اعلام‌نشده. شاید در پنج روز آینده ایران ابتکار جدیدی از خود نشان دهد تا این بار هم از عواقب نشست شورای حکام رهایی یابد.

توافق موقت با آمریکا شاید یکی از گزینه‌ها باشد. این گزینه در یک سال گذشته بارها مطرح شده و این ایران بوده که آن را به ضرر خود دانسته است. حال حسین موسویان، مذاکره کننده سابق جمهوری اسلامی به مذاکره‌کنندگان فعلی توصیه کرده برای رفع تنش با توافق موقت موافقت کنند تا بتوان در سایه آرامش آن برجام را احیا کرد. هنوز مشخص نیست که آیا ایران به این گزینه تن خواهد داد یا نه.