موسیقی به عنوان مقاومت در برابر تبعیض: خارطوم همیشه خارطوم باقی می‌ماند

همه چیز با یک تصادف آغاز شد: نورالدین جابر (نوری)، نوازنده جوان سودانی اوایل سال‌های دهه ۱۹۹۰ در زادگاهش در پورت سودان، تصادفاً در نزدیکی یک زباله‌دانی یک گیتار یافت که هم خوب حفظ شده بود و هم کار می‌کرد.

نوری که در آن زمان ۱۸ سال داشت از پدرش یک تنبور هم هدیه گرفته بود. او این دو ساز را با استفاده از تکنیک‌هایی خودآموخته به هم جوش داد و یک گیتار تامبو برقی ساخت. سه دهه بعد این ساز می‌بایست زبان موسیقیایی یک قوم سرکوب شده و به حاشیه‌رانده شد در سواح دریای سرخ باشد: قوم البجا.

از زمان تشکیل دولت مدرن سودان در سال ۱۹۵۶، اقلیت قومی «البجا» علیرغم برخورداری از بزرگترین ذخایر طلای کشور، که بیشتر آنها به شرکت‌های خارجی فروخته شده است، محرومیت‌های سیاسی و اقتصادی را تحمل کرده‌اند.

عمر البشیر، دیکتاتور مخلوع سودان که پس از کودتای نظامی در سال ۱۹۸۹ به قدرت رسید، یک کارزار عربی‌سازی را به راه انداخت که به دنبال محو فرهنگ البجاها و انکار حقوق آنها بود تا بدان حد که زبان مادری البجاها و تولید موسیقی و فیلم جرم‌انگاری شد. 

با سقوط البشیر اما تحول بزرگی اتفاق افتاد و اقلیت‌ها در سودان از جمله البجاها توانستند آثاری به زبان مادری خود بیافرینند.

دریای سرخ منطقه‌ای پر از جنبش‌های مردمی است. مهاجرت به سواحل اقیانوس هند، شبه جزیره عربستان، مصر و برخی کشورهای آفریقا، سبب شده که مردمان این نواحی دارای فرهنگی جهان‌وطن شوند. نوری جابر در چنین پیش‌زمینه‌ای با اتکا به یک ساز تلفیقی موفق شده برای موسیقی قوم البجا زبان جهانی پیدا کند.

با او که سرپرست گروه سودانی است درباره موسیقی البجاها و چشم‌انداز تحولات سودان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم. این مصاحبه به زبان انگلیسی انجام شد و سپس به فارسی آن را ترجمه کردیم. نوری می‌گوید: ملودی‌ها در موسیقی البجا ماهیتی نوستالژیک، شیرین، امیدوارکننده، اسرارآمیز و صادق دارند. می‌خوانید.

گفت‌وگو با نورالدین جابر

کاوه روشنگر - اولین آلبوم شما در خارطوم تولید شد. شرایط در آن زمان چگونه بود؟

نوری جابر- جدای آنچه در خارطوم در حال وقوع است خارطوم برای ما همیشه خارطوم باقی می‌ماند. مردم بسیار مهمان‌نوازند و همه می‌خواهند مهمانانشان کم و کسری نداشته باشند. هر هفته تظاهرات اعتراضی به حکومت نظامی و کمبود‌های شغلی و مشکلات اقتصادی در جریان است ولی خون زندگی در شهر جریان دارد و مردم سودان میزبانان درجه یک خونگرمی هستند جدا از وضعیت سیاسی سودان.

برخی تحلیلگران می‌گویند موسیقی شما با موسیقی اریتره و سومال خویشاوندی‌هایی دارد. این خویشاوندی را قبول دارید؟

به هر حال این سبک‌های موسیقی مختص به نواحی دریای سرخ هستند، اما موسیقی البجا در سودان و این نواحی به نوع خود یگانه است. شاید مردم سومالی و اریتره با نوای موسیقی ما آشنا باشند اما موسیقی البجا در مجموع منحصر به فرد است.

بله. آشکارا می‌توان دید که موسیقی شما با موسیقی سایر نواحی سودان که تحت تاثیر موسیقی عربی است بسیار تفاوت دارد. این فاصله‌گذاری با موسیقی عربی چگونه به وجود آمده؟

موسیقی البجا قدمتی تاریخی دارد و از قبل مهاجرت اعراب به سودان وجود داشته است. موسیقی‌ای اصیل از دوران پادشاهی کوش و مصر باستان و سلطنت فرعون‌ها. این فاصله از جنس تاریخ است.  موسیقی ما به دست‌ عمر البشیر به حاشیه رانده شده بود چون به چشم او مردم البجا جایگاهی پست داشتند و در منطقه تنبل و ناکارآمد بودند.

او می‌خواست فرهنگ و موسیقی مردم البجا را محو کند و برایشان جایگزینی پیدا کند‌. در هر حال موسیقی البجا بقا یافته است و ما قصد داریم جایگاهش را با معرفی آن به جهانیان تثبیت کنیم و به آن جاودانگی ببخشیم .

موسیقی شما بر خلاف موسیقی مشرق زمین و – البته موسیقی عربی و موسیقی شمال سودان – تکرارشونده نیست بلکه شکوفایی و قابلیت تغییر دارد. فکر می کنید به این دلیل است که در جهان مورد استقبال قرار گرفته‌اید؟

ملودی‌ها در موسیقی البجا ماهیتی نوستالژیک، شیرین، امیدوار، اسرارآمیز و صادق دارند. این‌ها احساساتی هستند که ما با موسیقی البجا سعی در انتقالشان داریم‌.

این ملودی‌ها در قطعه‌ی saagama (به معنی مهاجرت) که داستان مردم البجاست و در قطعه‌ی Al Amal (به معنی امید) با روندی طبیعی شکوفا می‌شوند. این ملودی‌ها در هزاران سال گذشته به تکامل و شکوفایی رسیده‌اند و ما نیز سعی کردیم امضای خاص خودمان را در اجرا داشته باشیم.

انقلاب سودان دارای یک صدای زنانه بسیار قوی است. آیا فکر نمی‌کنید صدای زن می‌تواند موسیقی شما را به انقلاب نزدیک‌تر کند؟

ما هنوز به دنبال اضافه کردن خواننده به موسیقی البجا نیستیم. موسیقی البجا به شدت سازمحور است. اگر تهیه‌کنندگان و اعضای گروه بخواهند در کارشان از صدای خوانندگان استفاده کنند، خوانندگان زن در اولویت هستند.

با موسیقی تلفیقی ایران آشنایی دارید؟

ما به سبک‌های گوناگون موسیقی در سرتاسر جهان گوش سپرده‌ایم اما هنوز فرصت شنیدن موسیقی تلفیقی نوازندگان ایرانی را پیدا نکرده‌ایم.

برنامه شما برای آینده چیست؟

 ما تمایل داریم در آینده یک تور موسیقی شروع کنیم و موسیقی البجا را با اجرای زنده به جهان معرفی کنیم.