شورش در داغستان؛ بسیج نیروهای ذخیره در میان اقلیت‌های قومی روسیه نارضایتی ایجاد کرده است

زنی در ماخاچ‌قلعه، پایتخت جمهوری داغستان روسیه در قفقاز شمالی، رو به یک افسر پلیس فریاد می‌زند «من کاملاً می‌دانم که روسیه به اوکراین حمله کرده است». این صحنه که ویدئوی آن ضبط شده است، یکی از ملایم‌ترین صحنه‌های اعتراضات از روز یکشنبه گذشته در این منطقه است که به بیرون درز کرده است.

بسیج نیروهای ذخیره روسیه برای اعزام به جنگ در اوکراین در بسیاری از مناطق با تسلیم به سرنوشت و گاه با آرامشی که ساده‌لوحانه به‌نظر می‌رسید، پذیرفته شد. تیراندازی به سمت رئیس یک دفتر نظامی در شهر اوست-ایلیمسک سیبری در روز دوشنبه از جمله موارد نادر بود. با این حال، نارضایتی در مناطقی که بیشتر جمعیت آن‌ها را به‌لحاظ قومیتی غیرروس‌ها تشکیل می‌دهند، بیشتر از مناطق دیگر است.

اعتراضات خودجوش

داغستان، جمهوری چند قومی کوهستانی در کرانه دریای خزر، اگر چه پیشنیه اعتراضاتی شناخته‌شده‌ای ندارد اما در این زمینه برجسته است. سربازگیری‌های اجباری که اغلب خودسرانه بود، به شورش‌هایی منجر شد که از نظر تعداد زیاد نبود اما دستگاه‌های امنیتی تنها با بازداشت‌ها، سرکوب و شلیک‌های هوایی ‌توانستند تا حدودی این منطقه را به کنترل خود درآورند.

به‌گفته ناظران محلی، اعتراضات روز یکشنبه در ماخاچ‌قلعه کاملاً خودجوش بود. در کانال‌های تلگرامی محلی و گروه‌های واتس‌اپ که پیش از این به محتوای سیاسی‌شان معروف نبودند، به سرعت خبری منتشر شد که زنان و برخی مردان می‌خواهند در مرکز شهر تجمع کنند تا به سربازی اجباری پسران، برادران و همسران خود اعتراض کنند.

ابتدا به نظر می‌رسید که پلیس وامانده است، اما عصر همان روز سرکوب آغاز شد و ده‌ها نفر دستگیر شدند. روز دوشنبه، پلیس آمادگی بیشتری داشت و لباس شخصی‌ها را به میان جمعیت فرستاد و آن‌ها به تظاهرکنندگان حمله کردند.

کانال تلگرامی «1Adat» که توسط مخالفان رمضان قدیروف، حاکم چچن راه‌اندازی شده است، فیلم‌های ویدئویی و همچنین شیوه‌نامه‌هایی در مورد نحوه خرابکاری در برابر خودروهای پلیس توزیع کرد. روزنامه‌نگاران رسانه‌های اینترنتی مستقل محلی و فرامنطقه‌ای را بسته و برخی از تجهیزات آن‌ها را نابود کردند. در خزاویورت واقع در شمال داغستان، در نزدیکی جمهوری همسایه چچن، مردان و زنان برای دومین روز متوالی به خیابان‌ها آمدند. روز یکشنبه، در شهر «اندیری» شهروندان خشمگین جاده ارتباطی به سمت ماخاچ‌قلعه را مسدود کردند. صحنه‌های مشابهی نیز در بابایورت که شمالی‌تر است، رخ داده بود.

شمار بالای تلفات

مقام‌های محلی برای مقابله با این اعتراضات آماده نبودند. سرگئی ملیکوف، رئیس جمهوری داغستان مسئولیت وضعیت موجود و نارضایتی‌ها را به گردن مقامات پایین‌تر و دفاتر نظامی انداخت.

اما این فقط در داغستان نیست که مسئولان دولتی خودسرانه فرمان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را در مورد بسیج نسبی نیروهای ذخیره اجرا می‌کنند.

مادران و همسران داغستانی نه تنها از آن‌چه که سربازی اجباری بی‌رویه می‌نامند خشمگین اند بلکه مسائل اساسی را مورد انتقاد قرار می‌دهند. بر اساس آن‌چه رسانه‌ها و فعالان مستقل منتشر کرده‌اند، از زمان آغاز عملیات موسوم به «عملیات ویژه» در اوکراین، داغستان در مقایسه با سایر مناطق روسیه بیشترین تلفات را داشته است؛ بسیار بیشتر از کشته‌شدگان در کل جنگ ۱۰ ساله اتحاد شوروی در افغانستان.

مردم داغستان که در قرن نوزدهم همراه با همسایگان قفقاز شمالی خود تحت رهبری افسانه‌ای امام شمیل مقاومت سرسختانه‌ای در برابر روس‌ها نشان دادند، خون کافی برای جنگی داده‌اند که از نظر بسیاری در واقع هیچ ربطی به آن‌ها ندارد.

کسانی که تاکنون در جنگ اوکراین قربانی شده‌اند به‌عنوان سرباز قراردادی به جنگ رفته بودند. اما سربازگیری شهروندان عادی برای خانواده‌ها بسیار فراتر از این‌هاست. این مورد در سایر مناطق مانند بوریاتیا در شرق سیبری که شمار زیادی سرباز قراردادی تلفات داده‌اند نیز وجود دارد.

این واقعیت که داغستانی‌ها یا بوریاتی‌ها اکنون باید در بسیج نیروهای ذخیره نیز شرکت کنند از دیدگاه آن‌ها قابل قبول نیست و این گمانه را مطرح می‌کند که روس‌ها عمداً تلاش‌های ناموفق جنگ را به گردن مردم غیرروس می‌اندازند. در برخی مناطق، جنبش‌های ملی حاشیه‌ای بوی بهار سیاسی می‌دهند. هیچ برآوردی از توزیع بسیج نیروهای ذخیره بر اساس تبار افراد وجود ندارد. از این رو هنوز خیلی زود است که از ویدئوها و گزارش‌های نگران‌کننده چنین نتیجه‌گیری کرد که شورشی در میان اقلیت‌های قومی در حال وقوع است.

افزایش بیگانگی‌ها با بسیج نیروهای ذخیره

شورش‌ها در داغستان، و همچنین در کراچای-چرکسین و کاباردینو-بالکاریا، جمهوری‌های قفقاز شمالی، همان الگوی آشنا از مقابله دولت با جنبش‌های زیرزمینی اسلام‌گرا در منطقه را نشان می‌دهد: مردم احساس می‌کنند که از سوی برخی از روس‌تبارهای دولتی به حساب نمی‌آیند. اعتمادی به مسئولان که با ظلم و خودسری رفتار می‌کنند وجود ندارد. در مقابل، رمضان قدیروف، رهبر چچنی و مبلغ جنگ، اعلام کرد که جمهوری او پیش از این افراد کافی به اوکراین فرستاده و به همین دلیل هیچ بسیج نیروی ذخیره‌ای در چچن وجود ندارد.

حتی اگر ناظران هشدار دهند که ناآرامی‌ها می‌تواند با تنش‌های اجتماعی موجود تشدید شود، این اعتراضات به هیچ وجه قیام مناطق غیرروس علیه کرملین نیست. اما یک چیز متناقض به‌نظر می‌رسد: پوتین در سخنرانی خود در مورد بسیجِ نسبی نیروهای ذخیره، غرب را به تلاش برای تجزیه فدراسیون روسیه متهم کرد. اکنون تصمیم پوتین سهم ویژه‌ای در بیگانگی از رژیم در مناطق حاشیه‌ای داشته است.