معدن طلای تفتان و جلوه دیگری از مبارزه مردم بلوچ: مقابله با استثمار و غارت منابع طبیعی

دوشنبه ۹ آبان صدها تن از مردم بلوچ با تجمع در مقابل معدن طلا تفتان مانع ادامه کار معدن شدند. معترضان گفتند اجازه نمی‌دهند منابع طبیعی منطقه بیش از این غارت شود. توقف استخراج معدن سه شنبه نیز ادامه یافت. یک مسئول سازمان صمت استان سیستان و بلوچستان امروز تعصیلی معدن توسط مردم معترض را تایید کرد.

جلوگیری از ادامه استخراج معدن طلای تفتان حلقه دیگری از مبارزه مردم سیستان و بلوچستان علیه استثمار و غارت منابع طبیعی همزمان با تحمیل فقر، محرومیت و بیکاری است. مردم محروم سیستان و بلوچستان به تجربه دریافته‌اند که بر خلاف ادعای مسئولان، قرار نیست راه اندازی این معدن و درآمد هنگفت حاصل از آن صرف بهبود وضعیت آن‌ها شود.

شستا و رویای ۲۴ تن طلای خالص

معدن طلای تفتان بزرگترین معدن طلای شناخته شده ایران است. کار استخراج طلا در معدن پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ توسط شرکت توسعه معادن پارس زیر مجموعه شستا آغاز شد که در زد و بندهای مافیایی بر سایر رقبا پیروز شده و امتیاز بهره برداری از معدن را بدست آورده است.

گواهی استخراج معدن ۱۰ بهمن ۹۹ به نام شرکت توسعه معادن پارس زیرمجموعه شستا صادر شد. اعتماد آنلاین در آن زمان سرمایه گذاری انجام شده برای معدن را ۴۰ میلیارد تومان اعلام کرد و افزود قرار است به ۳۰۰ میلیارد تومان افزایش یابد.

استخراج معدن قرار است ۲۴ میلیون تن طلای خالص را در دستان مافیای اقتصادی شستا قرار دهد. ارزش این گنجینه دستکم ۲۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

شرکت سرمایه‌ گذاری تامین اجتماعی (شستا) از بزرگترین مجموعه‌های اقتصادی کشور است و صدها کارخانه و شرکت را در بر می‌گیرد. تکیه زدن بر مدیریت این مجموعه از عرصه‌های جدال میان جناح‌های حکومت و مافیای اقتصادی و یکی از عوامل رسیدن این یا آن فرد به وزارت تعاون، کار، و امور اجتماعی است است.

شستا سال ۱۳۷۸ هولدینگ «صدر تامین» را با هدف سرمایه گذاری در صنعت کاشی و سرامیک تاسیس کرد. هولدینگ صدر تامین سال ۱۳۸۷ شرکت «پارس تامین» را با هدف ورود به «صنعت کانی‌های فلزی و غیرفلزی» تاسیس کرد. چرایی این اقدام را صدر تامین چنین توضیح داده است:

۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ تسنیم به نقل از استاندار سیستان و بلوچستان نوشت ۳۰۰ نفر در معدن تفتان مشغول کار هستند و نخستین شمش طلای تفتان تا یک سال دیگر تولید می‌شود.

اما معدن طلای تفتان تنها یکی از پروژه‌های اکتشاف و استخراج واگذار شده به شرکت پارس تامین در سیستان و بلوچستان است. صدر تامین بنا بر اطلاعاتی که در سایت این هولدینگ درج شده، پروژه‌های دیگری شامل «پروژه اکتشافی پلی متال در شهرستان تفتان و شهرستان میر جاوه استان سیستان و بلوچستان را با هدف اکتشاف و فرآوری ذخایر معدنی فلزی شامل مس، طلا، نقره و … در استان سیستان و بلوچستان» به سرانجام رسانده است.

مردمان فقیر و محروم در سرزمین غنی

استان سیستان و بلوچستان غالبا با خبرهایی مانند دستگیری و قتل سوخت‌بران، سقوط کودکان در هوتک‌ها، بی‌شناسنامه‌ها، مدارس ویران، تبعیض مذهبی و قومی و محرومیت بخش وسیعی از مردم از آب آشامیدنی سالم و بهداشت و درمان به رسانه‌ها راه می‌یابد. آمارهای دولتی نیز نشان می‌دهند این استان در زمینه فقر و محرومیت، بیکاری، کودکان بازمانده از تحصیل، مدارس مخروبه، و عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت و درمان صدر نشین استان‌های ایران است.
مکمل این شرایط، شمار بالای اعدامیان، حضور سنگین سپاه پاسداران و فشارهای امنیتی بر شهروندان است.

جمعیت استان سیستان و بلوچستان حدود ۳ میلیون نفر است. در این استان ۱۲۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل‌اند.

بیش از نیمی از جمعیت استان در روستاها زندگی می‌کنند.

نسبت جمعیت شهری به روستایی (مطابق سرشماری سال ۹۵) ۷۴ درصد به ۲۶ است. این نسبت در سیستان و بلوچستان ۴۸ درصد در برابر ۵۰ درصد است.

همین آمار نشان می‌دهد نرخ بیسوادی در سیستان و بلوچستان بالاتر از میانگین کشوری است و در میان زنان (۲۹. ۱ درصد) بالاتر از مردان (۱۸. ۷) است.

به نوشته روزنامه شرق، از حدود ۱۸ هزار کلاس درسی که در این استان وجود دارد شش هزار کلاس درس تخریب شده است. ۱۶۹ هزار کودک بازمانده از تحصیل در استان سیستان و بلوچستان و وجود مدارس کپری زیاد، این استان را به عنوان محروم‌ترین استان کشور در بحث آموزش معرفی کرده است.

نرخ بیکاری در برخی مناطق ۴۰ تا ۶۰ درصد است و یک هفتم کودکان بازمانده از تحصیل در این استان زندگی می‌کنند.

سید مهدی طباطبایی پزشک متخصص تغذیه می‌گوید: «شیوع کم‌وزنی در بین کودکان زیر ۵ سال استان نسبت به کل کشور دو و نیم برابر بیشتر است این در حالی است که کودکان بالای ۵ سال و کودکانی که اسناد هویتی ندارند و یا دسترسی به مراکز بهداشت ندارند جزو این آمار محسوب نمی‌شوند همچنین در بین کودکان این رده سنی کوتاه قدی ۳ و لاغری نیز ۲ برابر نسبت به میانگین کشوری بیشتر است.»

سرانه اعدام شهروندان نیز در این استان چند برابر میانگین است. به نوشته‌ی هرانا دست کم ۳۰ درصد از اعدام‌های ثبت شده از ابتدای سال ۲۰۲۲ از اقلیت بلوچ بوده‌اند. این در حالی است که بلوچ‌ها فقط ۲ تا ۶ درصد از جمعیت کل کشور را تشکیل می‌دهند. این آمار البته به گزارش‌های یک ماه گذشته نهادهای ایرانی و بین‌المللی حقوق بشری مربوط است.

سیستان و بلوچستان و جنبش زن، زندگی، آزادی

بنا بر این، زمانی که جنبش زن، زندگی، آزادی در اعتراض به قتل دولتی مهسا امینی آغاز شد، محرومان سیستان و بلوچستان دلایل زیادی برای پیوستن به آن داشتند. بویژه آن که تجاوز جنسی یک مقام انتظامی به یک دختر ۱۵ ساله، خشم مردم را دامن زده بود.

نماز جمعه به مرکز اعتراضات جمعی مردم تبدیل شد و نیروهای سرکوبگر با خشونت تمام عیار مردم معترض را به رگبار بستند. ده‌ها تن را کشته و صدها تن را دستگیر کردند.

آخرین کشتار در جمعه ۶ آبان صورت گرفت. مردم زاهدان و چند شهر دیگر استان سیستان و بلوچستان بار دیگر به خیابان‌ها آمدند و علیه جمهوری اسلامی شعارهایی سر دادند. در زاهدان چندین نفر بر اثر شلیک مأموران امنیتی کشته و زخمی شدند.

براساس گزارش‌های منتشرشده، در زاهدان ابتدا خودروهای زرهی نیروهای امنیتی اطراف مسجد مکی را به محاصره کامل در آوردند و تظاهرکنندگان به‌شکل مسالمت‌آمیز شعار سرمی‌دادند. در میان نیروهای امنیتی لباس شخصی‌هایی که لباس محلی بلوچی پوشیده بودند نیز دیده می‌شدند.

فراتر از نماز جمعه

در سال‌های اخیر که خصوصی سازی و فروش اموال و منابع عمومی توسط حکومت گسترش یافته است، اکتشاف و استخراج مواد معدنی به یکی از الویت‌های دولت تبدیل شده و دولت قصد دارد از طریق فروش معادن دولتی و واگذاری امتیاز استخراج معادن جدید به سرمایه داران (خارجی) کسب درآمد و بخشی از کسر بودجه خود را جبران کند. سیستان و بلوچستان به دلیل وجود منابع غنی مس و طلا یکی از هدف‌های این طرح است.

اقدام به توقف استخراج معدن طلای تفتان که بار اول ۲۶ مهر صورت گرفته بود، در روز دوشنبه ۹ آبان، سبب شد اعتراضات به تجمع در نماز جمعه محدود نماند. از سوی دیگر معترضان با این اقدام، استثمار و غارت را مستقیما هدف گرفته‌اند. پیام مردم این است: غارت منابع، تبعیض سیستماتیک و عقب‌نگهداشتگی بس است.

معدن طلای تفتان به اعتراف مقامات رسمی استان سیستان و بلوچستان اکنون تعطیل است. محمودرضا رحمتیان، معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صمت سیستان و بلوچستان بعد از ظهر سه شنبه ۱۰ آبان در گفتگو با عصر ایران دست به دامان «ریش سفیدان» شد و گفت: «می‌طلبد ریش سفیدان، منتفذین، معتمدین و نمایندگان مجلس تدبیری بیاندیشند چراکه در ‏صورت تکرار چنین اتفاق‌هایی کل سرمایه گذاری در حوزه معدن نابود می‌شود‎.»