عصر تاریکی: طالبان و مبارزه با آموزش زنان افغانستان

گروه طالبان از زمان تسلط بر افغانستان به صورت تدریجی و مرحله به مرحله زنان و دختران را از دسترسی به آموزش محروم کرده‌اند.

این گروه در تازه‌ترین اقدام، دروازه‌های دانشگاه‌های دولتی و خصوصی و تمام مراکز آموزشی خصوصی را بر روی دختران مسدود کردند.

بر اساس مکتوبی که به زبان پشتو از سوی وزارت تحصیلات عالی گروه طالبان به دانشگاه‌ها فرستاده شده، تصمیم تعلیق تحصیل دختران در دانشگاه‌ها در جلسه کابینه این گروه گرفته شده است.

یک روز پس از اعلام این تصمیم، شهر کابل، پایتخت افغانستان، حالت نظامی به خود گرفته بود و جنگجویان گروه طالبان مانع ورود دختران به تمام مراکز آموزشی می‌شدند.

تصمیم گروه طالبان برای مسدود کردن دانشگاه‌ها بر روی دانشجویان دختر، با موجی از واکنش شهروندان افغانستان و نهادهای بین‌المللی حقوق بشری مواجه و محکوم شده است.

بسیاری از نهادهای بین‌المللی و فعالان حقوق زن این تصمیم گروه طالبان را «شرم آور» و نقض کامل حقوق بشری زنان افغانستان دانسته‌اند.

اما طالبان از ۱۵ اوت ۲۰۲۱ میلادی تا امروز چگونه زنان و دختران را در افغانستان به صورت کامل از دسترسی به آموزش محروم کردند؟ اقدامات این گروه علیه آموزش زنان چگونه مرحله به مرحله اجرایی شد؟

تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی

اولین گام طالبان در راستای ممانعت آموزش دختران، جداسازی صنف‌های درسی در دانشگاه‌ها و تمام مراکز آموزشی بر اساس جنسیت بود.

پس از سقوط نظام جمهوری در افغانستان و تسلط طالبان، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی برای مدتی مسدود شد، اما در ششم ماه سنبله (شهریور) گروه طالبان دانشگاه‌ها و مکاتب دوره ابتدائیه را بر روی دختران باز کرد.

پس از بازگشایی دانشگاه‌ها، تصویری از یک دانشگاه خصوصی در کابل منتشر شد که نشان می‌داد برای جداسازی دختران و پسران در صنف (کلاس) درسی، از پرده استفاده شده است.

این تصویر بازتاب گسترده در شبکه‌های اجتماعی افغانستان داشت، اما در روزهای بعد تصاویر از دانشگاه‌های دولتی و سایر دانشگاه‌های خصوصی در سراسر این کشور منتشر شد که نشان می‌داد که صنف‌های درسی دانشگاه‌ها بر اساس جنسیت تقسیم بندی شده است.

در آن زمان عبدالباقی حقانی، سرپرست پیشین وزارت تحصیلات عالی گروه طالبان، صنف‌های درسی مختلط را «خلاف ارزش‌های اسلامی و ملی افغانستان» دانست و گفت که به آموزش مختلط در دانشگاه‌ها پایان داده خواهد شد.

برنامه طالبان برای تفکیک جنسیتی در دانشگاه اما به پرده کشیدن در وسط صنف‌های درسی، ختم نشد. این گروه در آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۱ خورشیدی، اعلام کرد که سه روز هفته دختران به دانشگاه بروند و سه روز دیگر پسران. 

شماری از دانشگاه‌ها، برای تفکیک جنسیتی، دانشجویان را به دو شیفت قبل از ظهر و بعد از ظهر تقسیم کردند و در یکی از شیفت‌ها دختران به دانشگاه می‌رفتند و در شیفت بعدی پسران.

برنامه تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها تا آخر سال تحصیلی ۱۴۰۱ خورشیدی از سوی گروه طالبان به اجبار تطبیق شد تا اینکه حضور دختران در دانشگاه به کلی ممنوع اعلام شد.

دخترانی که با گریه به خانه بازگشتند

پس از بازگشایی مکاتب بر روی دختران دانش‌آموز در دوره ابتدایی در ششم ماه سنبله (شهریور) سال ۱۴۰۰ خورشیدی، گروه طالبان از سوی جامعه جهانی، تحت فشار قرار گرفتند که به دختران بالاتر از صنف ششم نیز اجازه دسترسی به آموزش و رفتن به مکتب بدهند.

مقامات این گروه بارها وعده‌ کردند که مکاتب بالاتر از صنف ششم نیز بازگشایی می‌شود و دختران اجازه خواهند داشت که درس‌های خود را ادامه دهند.

اما روز سوم حمل (فروردین) ۱۴۰۱ خورشیدی، درست در لحظاتی که هزاران دانش‌آموز دختر با شور و شوق به دروازه‌های مکاتب رسیده بودند، جنگجویان طالبان مانع ورود آنها شدند.

در تصاویری که از ممانعت جنگجویان گروه طالبان از ورود دختران به مکاتب منتشر شد، دیده می‌شد که شماری از آنها با گریه و چشمان اشک‌آلود به سمت خانه‌های شان می‌روند.

وزارت معارف گروه طالبان اعلام کرد که تمام مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم تا اطلاع ثانوی بسته می‌ماند و تصمیم نهایی در این مورد از سوی هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، گرفته خواهد شد.

پس از این تصمیم، اعتراضات گسترده در شبکه‌های اجتماعی و در شماری موارد اعتراضات خیابانی راه‌ اندازی شد و معترضان خواستار بازگشایی مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم شدند.

اما گروه طالبان اعتراضات خیابانی را با خشونت و گلوله تفنگ سرکوب کردند و با اعتراضات در شبکه‌های اجتماعی، با بی‌تفاوتی و نادیده‌انگاری برخورد کردند.

سازمان ملل متحد و کشورهای مختلف نیز بارها خواستار بازگشایی مکاتب برای دختران بالاتر از صنف ششم شدند، اما طالبان گاهی موانع فرهنگی را بهانه آوردند و گاهی نیز آماده نبودن شرایط و نصاب آموزشی را.

در نهایت تا اکنون دختران دانش‌آموز بالاتر از صنف ششم اجازه رفتن به مکتب را ندارند و با تصمیم جدید طالبان، حتی نمی‌توانند درس‌های خود را در مراکز آموزشی خصوصی  ادامه بدهند.

پوشش اجباری در دانشگاه‌ها 

گروه طالبان به عنوان یک گروه تندرو اسلامی، پوشش اختیاری را به رسمیت نمی‌شناسد و همواره با پوشش زنان، برخورد ایدئولوژیک داشته است.

این گروه همزمان با بازگشایی دانشگاه‌ها، محدودیت‌هایی شدید بر پوشش دختران دانشجو وضع کردند و آنها را اجازه ندادند که با پوشش اختیاری وارد دانشگاه‌ها شوند.

در ۱۷ ثور (اردیبهشت) وزارت امر به معروف و نهی از منکر گروه طالبان فرمان حجاب اجباری را منتشر کرد و بهترین نوع پوشش برای زنان را «برقع» دانست.

در این فرمان آمده است: «اگر زنی حجاب را مراعات نکند، خانه‌اش باید شناسایی و به بزرگ خانه توصیه شود، اما در صورت ادامه عدم رعایت حجاب، برای بار دوم سرپرست آن زن احضار می‌شود، برای بار سوم برای سه روز زندانی می‌شود و در صورت تکرار برای بار چهارم به محکمه معرفی می‌شود تا رسما برایش جزا داده شود.»

پس از نشر رسمی این فرمان از سوی گروه طالبان، مأموران امر به معروف و نهی از منکر آنها در دانشگاه‌ها مستقر شدند تا از نحوه پوشش دختران دانشجو، نظارت کنند.

این مأموران بارها دختران را در دانشگاه‌های مختلف بازرسی بدنی کردند و به دلیل پوشیدن «لباس رنگه» و آنچه که آنها «لباس تحریک کننده» می‌خواندند، شلاق زدند و به اخراج از دانشگاه تهدید کردند.

بر اساس دستور پوشش اجباری گروه طالبان، دانشجویان دختر مجبور شدند که لباس سیاه عربی و روبند بپوشند و با پوشش کاملا سیاه، وارد دانشگاه شوند.

امتحان بدون یک روز درس

گروه طالبان در سال ۱۴۰۰ خورشیدی دانش آموزان دختر صنف‌های هفتم تا دوازدهم را بدون اخذ امتحان آخر سال، ارتقا دادند.

آنها دلیل این کار را «ضایع نشدن» یک سال تحصیل دختران اعلام کردند و گفتند که دختران به دلیل وقفه در آموزش‌شان، نمی‌توانند امتحان بدهند.

امسال اما این گروه دانش‌آموزان دختر صنف دوازدهم را مجبور کردند که در یک روز تمام مضامین درسی را بدون اینکه حتی یک ساعت در صنف درسی حاضر شده باشند، امتحان بدهند.

این امتحان روز ۱۶ قوس (آذر) در سراسر افغانستان برگزار شد و دانش آموزانی که سال گذشته بدون امتحان از صنف یازدهم به صنف دوازدهم ارتقا داده شده بودند و در جریان سال جاری نیز حتی یک روز اجازه مکتب رفتن به آنها داده نشد، مجبور شدند که ۱۴۰ پرسش را پاسخ بگویند.

این امتحان هرچند که با انتقادات زیادی مواجه شد، اما این امید را در دل دانش‌آموزان دختر خلق کرده بود که آنها می‌توانند در مراکز آموزشی خصوصی درس بخوانند و در امتحان کنکور سراسری سال آینده شرکت کنند.

اما دستور تعلیق تحصیل دختران دانشجو در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی، تمام رویاها و امیدهای دختران افغانستان را از بین برد و یکبار دیگر ما شاهد اشک ریختن دختران برای محروم شدن از حق آموزش بودیم.

مسدود کردن دانشگاه‌ها بر روی دختران، آخرین مرحله سیاست ممانعت تدریجی آموزش زنان در افغانستان از سوی گروه طالبان بود. اکنون این پازل تکمیل شد و مشخص نیست که این گروه تروریستی اسلامگرا دیگر چه خواب وحشتناکی برای زنان افغانستان دیده است.