محیط زیست در ۲۰۲۲: فاجعه و تلاش‌ها برای تخفیف آن

پیامدهای تغییرات اقلیمی هر سال بیش از سال گذشته عیان می‌شوند. ۲۰۲۲ سال فاجعه‌هایی طبیعی در چهارگوشه‌ی جهان بود که جان‌های بسیاری را گرفتند، بسیاری را آواره کردند و خسارت‌های اقتصادی گسترده‌ای بر جای گذاشتند.

همزمان اما جامعه جهانی گام‌هایی برای تخفیف بحران اقلیمی برداشت که در توافق‌های بین‌المللی تجلی یافت؛ توافق‌هایی که فعالان محیط زیست در نهایت ناکافی ارزیابی می‌کنند.

فاجعه‌هایی که رخ دادند

 گزارش جدیدی که «کریسچن اید» درباره خسارت‌های زیست‌محیطی در سال ۲۰۲۲ منتشر کرد، ۲۰ فاجعه زیست‌محیطی سال گذشته را فهرست کرده است. ۱۰ مورد از آنها پرخسارت‌ترین فاجعه‌ها به لحاظ مالی و اقتصادی بودند. اما بسیاری از فاجعه‌ها در کشورهای فقیرتر به دلیل نبود دارایی‌ها و املاک گران‌قیمت به لحاظ مالی «پرخسارت» ارزیابی نمی‌شوند اما به همان اندازه فاجعه‌بارند. در ۱۰ مورد دیگری که کریسچن اید فهرست کرده است، شماری از این فاجعه‌ها آمده اند. در ادامه به شماری از آنها اشاره می‌کنیم.

۱۶ دسامبر – ۱۹ ژانویه: سیل‌های مالزی که ۵۴ کشته برجای گذاشت و ۷۰ هزار تن را آواره کرد.

۲۲ ژانویه ــ ۵ فوریه: طوفان‌های پیاپی در جنوب شرقی آفریقا، در کشورهای ماداگاسکار، موزامبیک و مالاوی ۳۶۶ تن را کشت.

۱۵ ژانویه: سیل‌ در پتروپولیس برزیل ۲۳۱ تن را از پای درآورد و هزار و ۴۰۰ تن را آواره کرد.

۱۴ – ۱۹ فوریه: طوفان‌های اروپا، موسوم به طوفان زینب در آلمان و طوفان نورا در دانمارک، در کشورهای متعددی خسارت برجای گذاشت: بلژیک، آلمان، ایرلند، هلند، لهستان و بریتانیا. ۱۶ تن کشته شدند و بیش از ۴,۳ میلیارد دلار خسارت به بار آمد.

۲۳ فوریه ــ ۳۱ مارس: سیل‌های شرق استالیا در این تاریخ ۲۷ تن را از پای درآورد و بیش از ۶۰ هزار تن را آواره کرد. خسارت آن بیش از ۷,۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

مارس و آوریل: موج گرمایی شدید در پاکستان و هند دست‌کم به مرگ ۹۰ تن انجامید اما آمار واقعی مرگ‌و‌میر بارها بیش از این آمار رسمی تخمین زده می‌شود.

۸ ــ ۱۵ آوریل: سیل در آفریقای جنوبی به کشته شدن ۴۵۱ تن، آوارگی بیش از ۴۰ هزار تن و خسارتی بالغ بر سه میلیارد دلار انجامید.

۱۴ ژوئن ــ سپتامبر: سیل در پاکستان بیش از ۱۷۳۰ تن را از پای درآورد و ۷ میلیون تن را آواره کرد. خسارت این سیلاب‌ها بیش از ۵,۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

ژوئن ــ سپتامبر: سیل‌ در چین هم ویرانگر بود و هرچند به کشته شدن کسی نینجامید، بیش از ۱۲,۳ میلیارد دلار خسارت برجای گذاشت.

۱۴ ــ ۲۸ سپتامبر: توفند فیونا که کشورهای حوزه دریای کارائیب و کانادا را در هم کوفت، بیش از ۲۵ کشته، ۱۳ هزار تن آواره و بالغ بر سه میلیارد دلار خسارت به بار آورد.

۲۳ سپتامبر ــ ۲ اکتبر: توفند یان در کوبا و ایالات متحده آمریکا ۱۳۰ تن را کشت و بیش از ۴۰ هزار تن را آواره کرد و بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت برجای گذاشت.

اکتبر: سیل در غرب آفریقا در کشورهای مالی، کامرون، نیجریه و نیجر به بیش از ۶۰۰ کشته انجامید و ۱,۳ میلیون نفر را آواره کرد.

همچنین کشورهایی چون برزیل و چین و اتیوپی و سومالی و کنیا در تمام سال با خشکسالی شدید روبرو بودند و اروپا نیز بین ماه‌های ژوئن تا سپتامبر خشکسالی کم‌سابقه‌ای را تجربه کرد.

وضعیت در خاورمیانه نیز وخیم است. براساس گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب ایران، بسیاری از سدهای تامین آب شرب و بندهای ذخیره آب کشاورزی در کشور بحران‌زده هستند.

توافق‌های بین‌المللی

از چند سال پیش که پیامدهای تغییرات اقلیمی هر چه آشکارتر و مخرب‌تر می‌شوند، جامعه جهانی نیز جنب‌و‌جوش بیشتری برای مقابله با آن پیدا کرده است. هرچند فشارهای اصلی برای انجام کاری را جامعه مدنی، فعالان محیط زیست، و دانشمندان وارد کرده اند و دولت‌ها و شرکت‌های چندملیتی علی‌رغم وعده‌ها و لفاظی‌ها، کماکان دست به اقدام واقعی نزده اند.

با وجود این، سال ۲۰۲۲ چند توافق مهم برای محیط زیست به همراه داشت.

مقابله با آلودگی پلاستیک

دوم مارس ۲۰۲۲ در کنیا کشورهای جهان در مجمع محیط زیست سازمان ملل گرد هم آمدند تا برای مقابله با معضل آلودگی پلاستیک یک توافق بین‌المللی لازم‌الاجرا به دست آورند. سالانه ۴۰۰ میلیون تن زباله پلاستیکی در جهان تولید می‌شود.

آنها توافق کردند تا پایان ۲۰۲۴ پیش‌نویس قطعنامه را آماده کنند. سازمان ملل این توافق را مهم‌ترین توافق چندجانبه زیست‌محیطی پس از توافق اقلیمی پاریس معرفی کرد.

تأسیس صندوق کمک مالی تغییرات اقلیمی

بیست و هفتمین نشست اقلیمی سازمان ملل نوامبر (کاپ ۲۷) در مصر برگزار شد. کشورهای جهان در ضمن این نشست با تأسیس یک صندوق کمک مالی موافقت کردند که به کشورهای در حال توسعه جهان برای مقابله با بحران اقلیمی کمک خواهد کرد.

سیل و خشکسالی و سطح آب دریاها با شدت گرفتن بحران اقلیمی شدیدتر خواهند شد. صندوق جبران «خسران و آسیب» تأسیس‌شده در کاپ ۲۷ به کشورهای فقیرتر برای مقابله با این پدیده‌های حاد اقلیمی یاری خواهد رساند.

این کنفرانس اما از یک هدف حیاتی بازماند و به خاطر باج دادن به صنایع سوخت فسیلی، از تثبیت حد ۱,۵ درجه گرمایش زمین بازماند. اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای با روند فعلی پیش برود و جهان از سطح ۱,۵ درجه افزایش دما بگذرد، پیامدهای وخیم تغییرات اقلیمی در زمان حیات اغلب ما ساکنان زمین هویدا خواهد شد و برخی همین حالا نمایان شده‌اند: خشکسالی، قحطی، مهاجرت‌های اقلیمی انبوه، بیابان‌زایی،‌ پدیده‌های اقلیمی حاد،‌ سیل، خسارت‌های اقتصادی، آتش‌سوزی‌های طبیعی گسترده و بسیاری موارد دیگر که به گفته سازمان ملل به «آپارتاید اقلیمی» ختم خواهد شد.

هم اکنون غلظت دی‌اکسید کربن با رسیدن به ۴۲۱ بخش در میلیون (ppm) به بیش از یک و نیم برابر غلظت آن پیش از انقلاب صنعتی رسیده است.

حفاظت از تنوع زیستی

انسان به واسطه مداخله‌هایش در طبیعت و انتشار گازهای گلخانه‌ای، عامل آغاز ششمین عصر انقراض جانداران است. گزارشی کلیدی در ۲۰۱۹ نشان داده بود که یک میلیون گونه جانوری رو به انقراض می‌روند.

کشورهای جهان دسامبر در مونترئال کانادا پانزدهمین نشست سازمان ملل برای تنوع زیستی را برگزار کردند. این نشست با دستیابی به توافقی برای دست زدن به اقداماتی تا ۲۰۳۰ جهت حفظ تنوع زیستی منجر شد. قرار است ۳۰ درصد سرزمین‌ها و اقیانوس‌ها و مناطق ساحلی و آب‌های درون‌مرزی روی زمین تا ۲۰۳۰ تحت محافظت قرار بگیرند، ۳۰ درصد زیست‌بوم‌های تخریب‌شده و رو به تخریب بازسازی و احیا شوند، و دورریز غذایی نیز به نصف کاهش یابد.

سال پیش رو

سال پیش‌رو نیز برای سیاستگذاران و فعالان محیط زیست، سال مهمی است. در مارس، کنفرانس آب سازمان ملل در نیویورک ایالات متحده برگزار خواهد شد، در حالی‌که بسیاری از نقاط جهان با بحران آب رویاروست. در آوریل، نمایندگان کشورها در ویتنام برای بررسی راهکارهای تولید پایدار غذا به بحث خواهند نشست. در مه، مذاکره‌کنندگان برای توسعه مفاد توافق بین‌المللی لازم‌الاجرا جهت مقابله با آلودگی زباله پلاستیکی در پاریس گرد هم خواهند آمد. و بالاخره کاپ ۲۸ نوامبر ۲۰۲۳ در دبی، امارات متحده عربی برگزار خواهد شد.