بیش از یک‌سوم منطقه‌های روستایی ایران در برابر گردوغبار به‌شدت آسیب‌پذیرند

در سال‌های اخیر مسأله‌ی ریزگردها و گردوغبار در منطقه‌های مختلفی در ایران شدت گرفته است. بنا به پژوهش علمی جدیدی که سه‌شنبه ۳۱ ژانویه / ۱۱ بهمن منتشر شد، ۳۷ درصد از منطقه‌های روستایی ایران در برابر گرد و غبار و ریزگرد به شدت آسیب‌پذیرند.

این مطالعه که کار پژوهشگرانی از دانشگاه تهران، مرکز نقشه‌برداری ملی کشور و شورای پژوهش ملی ایتالیا است، از داده‌های اقتصادی و اجتماعی نیز در مدل‌سازی خود بهره برده است و نشان می‌دهد که منطقه‌های روستایی در جنوب شرقی، جنوب و جنوب غربی ایران، به ویژه در استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان، آسیب‌پذیری بالایی در برابر طوفان‌های شن و گردوغبار دارند.

پژوهشگران می‌نویسند که ایران در دو دهه اخیر به شدت تحت تأثیر گردوغبار با منشأ داخلی و خارجی بوده است.
طوفان‌های شنی و گردوغبار تأثیرهای مختلفی بر سلامتی انسان، اقتصاد، جامعه، محیط زیست و سیستم‌های کشاورزی دارند. نویسندگان پژوهش هشدار می‌دهند که با توجه به اقتصاد متزلزل منطقه‌های روستایی در ایران و وابستگی زیاد زندگی ساکنان آنها به سیستم‌های کشاورزی، گرد و غبار می‌تواند صدمه‌های جدی به اجتماع‌های انسانی در این منطقه‌ها وارد کند.

آنها ارزیابی میزان آسیب‌پذیری را نخستین قدم در پاسخ به این مسأله می‌دانند؛ پاسخی که به گفته آنها باید «فوری» باشد.

سیستان و بلوچستان بالاترین میزان حساسیت نسبت به گردوغبار و طوفان‌های شنی را داراست. این استان همچنین دارای پایین‌ترین شاخص توسعه انسانی در کشور است. به همین خاطر، ظرفیت‌های انطباق‌پذیری آن با شدت‌گرفتن پدیده ریزگرد و گردوغبار بسیار اندک است.

بر اساس نقشه‌ای که این پژوهشگران از منطقه‌های با «آسیب‌پذیری بسیار بالا» در برابر گرد و غبار منتشر کرده اند، منطقه‌های روستایی در غرب اهواز در خوزستان، پیرامون بندرعباس در هرمزگان و در خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در معرض خطر جدی هستند.

مناطقی در استان گلستان، سمنان، جنوب تهران، خراسان رضوی، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی و ایلام هم واجد «آسیب‌پذیری بالا» هستند.

میزان بالای گردوغبار در یک منطقه لزوماً به معنای آسیب‌پذیری بالا نیست و پژوهشگران آسیب‌پذیری را پدیده‌ای چندبعدی، دینامیک و پیچیده و ویژه هر بستر خاص با گذشته‌ی خاص‌اش می‌دانند که داده‌های اجتماعی و اقتصادی در کنار داده‌های اقلیمی و زیست‌محیطی در تعیینش به کار می‌روند. شاخص‌هایی همچون ظرفیت برای انطباق‌پذیری و حساسیت به پدیده گردوغبر در محاسبه‌ی این آسیب‌پذیری دخیل هستند.

گردوغبار یکی از عوامل آلودگی هوا در ایران نیز به شمار می‌آید و به افزایش میزان غلظت ذرات معلق در هوا می‌انجامد. سوء مدیریت منابع آبی، سوخت غیراستاندارد برای خودروها و تولید انرژی، و خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیمی عامل‌های اصلی بیابان‌زایی و پدیده داخلی ریزگردها و طوفان گردوغبار هستند.

پیش از این نشنال‌جئوگرافیک در پژوهشی هشدار داده بود که با پیشروی تغییرات اقلیمی، منطقه‌هایی از سیستان و بلوچستان غیرقابل سکونت خواهد شد.

به طور کلی منطقه‌هایی که به حاشیه رانده شده اند و جزء منطقه‌های فرودست‌تر محسوب می‌شوند و اغلب اقلیت‌ها ساکن آنها هستند، بیش از دیگر منطقه‌ها در برابر پیامدهای گرمایش زمین ــ از جمله خشکسالی و بیابان‌زایی و طوفان‌های شنی حاصل از آن ــ آسیب‌پذیرند.

آسیب‌پذیری منطقه‌های روستایی در برابر طوفان‌های شنی و گرد و غبار، در غیاب پاسخ معنادار حکومت که بودجه‌های زیست‌محیطی و بهداشتی را کاهش می‌دهد و بودجه‌های نظامی را بالا می‌برد، به موج‌ای از آوارگی داخلی و افزایش مهاجرت به حاشیه‌ی شهرها راه خواهد برد.