گرایندر یا فیسبوک: حکومت‌های خاورمیانه چگونه افراد جامعه کوییر را ردیابی می‌کنند؟
گزارش دیده‌بان حقوق بشر از ردیابی افراد کوییر
گزارش تازه دیده‌بان حقوق بشر از پلیس و نیروهای امنیتی در پنج کشور عربی خاورمیانه روایت می‌کند که چگونه این نیروها با استفاده از فضای مجازی، افراد جامعه کوییر را هدف نظارت و آزار قرار می‌دهند.
رامتین شهرزاد
تصویر تزئینی عکاس الکساندر گری از آناسپلش
اپیلیکشن‌های دوست‌یابی، شبکه‌های اجتماعی، کسب دانش از طریق فضای مجازی، همه مثال‌هایی اند از چیزهایی که در جوامع مختلف، معنای متفاوتی می‌توانند پیدا کنند. در کشورهایی مانند ایران که حکومت در تقلاست تا حتی رفتار آدم در رختخواب را هم مدیریت کند، این نمونه‌ها به‌جای افزایش دوست یا کسب اطلاعات دست اول در موضوع‌های روزمره مانند عدم ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی، می‌توانند بانی خلق مشکل باشند؛ مشکلاتی که همراه با عدم آگاهی در کنار نظام‌های اجتماعی مثل سنت و مذهب، بدل به عذابی برای زندگی افراد جامعه کوییر، یا مشخصا افراد همجنس‌گرا، دوجنس‌گرا، ترنس، نان‌باینری و مشابه آن می‌شود.
گزارشگران بدون مرز در گزارش تازه خود که در ۲۱ فوریه ۲۰۲۳ منتشر شد، سراغ همین موضوع در پنج کشور عربی رفته است تا دریابد حکومت‌ها، به‌خصوص پلیس، چگونه افراد جامعه کوییر را با کمک ابزارهای فضای مجازی زیرنظر می‌گیرند و آزادی آن‌ها را محدود می‌کنند. به‌عنوان مثال خودشان را در اپیلیکیشن‌های دوست‌یابی به‌جای یار جا می‌زنند و فرد را هنگام دیدار بازداشت می‌کنند. یا حتی پلیس با ضبط تلفن همراه، به‌سراغ تولید جعل مدرک علیه فرد می‌رود.
گزارش دیده‌بان حقوق بشر از پنج کشور عربی
گزارش ۱۳۵ صفحه‌ای دیده‌بان حقوق بشر با عنوان «همه‌اش به‌خاطر یک عکس: هدف‌گیری دیجیتال و عواقب آفلاین آن برای افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی در خاورمیانه و شمال آفریقا»، متمرکز پنج کشور عربی است: مصر، عراق، اردن، لبنان و تونس. عواقب آفلاین که این گزارش از آن یاد می‌شود، از ناپدیدی اجباری و بازداشت شروع می‌شود و به برون‌آیی اجباری و تجاوز یا سوءاستفاده جنسی ختم می‌شود.
راشا یونس، پژوهشگر ارشد دیده‌بان حقوق‌بشر در موضوع افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی می‌گوید:
همزمان با اینکه پلتفورم‌های فضای مجازی به افراد ال‌جی‌بی‌تی قدرت داده تا بتوانند خودشان را بیان کنند و صدایشان بلندتر شنیده شود، بااین‌حال، این فضای مجازی به ابزار برای سرکوب‌های حکومتی هم بدل شده است.
دیده‌بان حقوق بشر برای نوشتن این گزارش با ۹۰ نفر از اعضای جامعه ال‌جی‌بی‌تی مصاحبه کرده است که در معرض این آزارهای مجازی حکومتی قرار گرفته‌اند. این سازمان با چندین متخصص نیز گفتگو کرده و برای نوشتن این گزارش، با سازمان‌های منطقه‌ای جامعه ال‌جی‌بی‌تی هم مشورت کرده است.
این گزارش ۴۵ مورد بازداشت خودسرانه را بررسی می‌کند که تمامی‌شان با ضبط تلفن همراه فرد شروع می‌شوند. در برخی موارد، تلفن همراه افراد با خشونت گرفته و آن‌ها را مجبور کرده‌اند تا کد و پسورد تلفن را به بازجوهایشان بازگو کنند. سپس از این تلفن برای جمع‌آوری و یا خلق مدرک علیه این افراد استفاده شده است.
دیده‌بان حقوق بشر برای نوشتن این گزارش سراغ شیوه‌های پیچیده هک یا نرم‌افزارهای کنترل تلفن همراه نرفته است. بلکه به جای آن، متمرکز شیوه‌های مرسوم و بی‌نیاز به آگاهی چندانی از فضای مجازی شده است.
بدنبال یار رفته و پلیس به او تجاوز کرده است
ذوران (Zoran) در کردستان عراق و در شهر سلیمانیه زندگی می‌کند. در اپ دوست‌یابی گرایندر (Grindr) او با مردی آشنا می‌شود و در نوامبر ۲۰۲۱ میلادی، تصمیم می‌گیرند در فضای عمومی همدیگر را ببینند. در ابتدای دیدار، مرد به او می‌گوید: «بازیگرم، حالا می‌بینی چقدر خوب بازی می‌کنم.» و بعد با استفاده از شبکه اجتماعی اسنپ‌چت، عکسی از ذوران می‌گیرد که او را کچل نشان می‌دهد و به او می‌گوید: «خیلی زود کله‌ات شبیه به این تراشیده می‌شود.»
آخر دیدار، مرد به ذوران می‌گوید بیا برویم توالت و همدیگر را ببوسیم. ذوران می‌گوید:
می‌ترسیدم کسی ما را ببیند ولی بهش اعتماد کردم و دنبالش رفتم. لحظه‌ای که وارد توالت شدیم و شروع به بوسیدنم کرد، دو تا مامور پلیس در دستشویی در زدند، بعد هم در را به زور باز کردند و وارد شدند. آن‌ها مرا با باتوم می‌زدند. به پاهایم، به سینه‌ام، پشتم، صورتم، به همه بدنم می زدند. به یارم کاری نداشتم که درنهایت یکی از آن‌ها از آب درآمد. بهم فحش می‌دادند و «کونی» صدایم می‌زدند. بعد یکی از آن‌ها بهم گفت، «تو شبیه یک مرد هستی، نه گی‌ها، چرا از این کارها می‌کنی؟»
پلیس او را تهدید می‌کند که بازداشتش می‌کنند، با خانواده‌اش تماس می‌گیرند و او را برای ۱۵ سال به زندان می‌اندازند. بعد البته یکی از مامورها او را سوار یک ماشین پلیس می‌کند و از او می‌خواهد اپیلیکیشن گرایندر را دوباره نصب کند. او این کار را می‌کند. بعد مامور به او تجاوز می‌کند.
ذوران بازگو می‌کند:
بهم گفت: «خیلی خوشگلی، باید با یکی مسن‌تر از خودت باشی. باید مال من بشی.» بعد به سینه‌ام، دستم، بدنم و کیرم دست کشید. همان‌طور که با آلت من مشغول بود، با کیر خودش بازی می‌کرد. همزمان بهم گفت: «از چه کیرهایی خوش‌ات می‌یاد؟ گنده؟ کوچولو؟» بعد اینکه کارش را کرد، مرا تا ماشینم برد و رهایم کرد که بروم.
سوءاستفاده از قدرت، وجه مشترک تمام روایت‌هایی است که دیده‌بان حقوق بشر مطرح می‌کند. درست که عمده کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، رابطه با همجنس را جرم‌انگاری کرده‌اند اما اغلب آن‌ها نسبت به روابط بین افراد همجنس، مانند رفتن به رستوران، بوسیدن در فضای خصوصی یا مانند آن ساکت هستند.
پلیس‌ها یا دیگر مامورهای امنیتی اما احساس مسئولیت می‌کنند تا این سکوت قانونی را جبران کنند. در نتیجه سراغ افرادی می‌روند که ظاهری متفاوت از بقیه جامعه دارند یا از دید این پلیس‌ها، عضوی از جامعه ال‌جی‌بی‌تی هستند. آن‌ها را خودسرانه بازداشت می‌کنند و سپس دست‌شان باز می‌شود تا به آن‌ها تجاوز هم بکنند.
ذوران شانس آورد که به زندان نیافتاد، اما مشابه همین رفتار را در دیگر کشورهای خاورمیانه هم می‌توان دید. بعضی از افراد پس از بازداشت بارها شاهد سوءاستفاده جنسی و تجاوز به خود بوده‌اند، وقتی راهی برای مقابله برایشان وجود ندارد.
وقتی حمایت قانونی نباشد، حمایت اجتماعی هم حذف می‌شود
برای افراد جامعه کوییر در کشورهایی که در آن جایگاه حقوقی ندارند، روابط‌شان هم جرم‌انگاری شده است، چاره کار تلاش برای زندگی پنهانی است. بعضا این افراد تمام تلاش‌شان را می‌کنند که به جز در خلوت فضای مجازی، در جایی دیگر به‌عنوان یک عضو جامعه ال‌جی‌بی‌تی دیده نشوند.
این خلوت هم زیرنظر چشم‌هایی است که از طرف حکومت تلاش می‌کنند تا این آرامش هم وجود نداشته باشد. وقتی فرد کوئیر در یک دیدار به امید یافتن یار، با یک مامور مخفی پلیس دیدار می‌کند، در لحظه بازداشت می‌داند حمایت قانونی را شاهد نخواهد بود. همزمان می‌داند امید چندانی به خانواده و فامیل هم نمی‌تواند داشته باشد. چون به‌احتمال قوی به آن‌ها برون‌آیی نکرده و اگر آن‌ها واقعیت زندگی او را بدانند، شاید حتی بدتر از پلیس به سراغش بیایند و حتی جانش را طلب کنند.
این فرد می‌داند امیدی هم به جامعه نمی‌تواند داشته باشد. چون در جامعه او را بیمار، منحرف، یا هرزه خطاب می‌کنند. در گزارش دیده‌بان حقوق بشر هم چندین مرتبه این موضوع تکرار می‌شود که پلیس در تلاش است تا بازداشتی‌ها را وادار به اعتراف اجباری کند که کارگر جنسی هستند و برای عادی‌سازی فسق و فجور به خیابان آمده‌اند.
در واقعیت، افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی امیدی به شرکت‌های فن‌آوری هم نمی‌توانند داشته باشند. گرایندر بعضا تلاش به آگاهی دادن در موضوع خطرهای استفاده از این اپ را به مشترکانش مطرح می‌کند. بااین‌وجود، همین اپ به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا ببینند یک نفر در چه مکانی و در چه فاصله‌ای از آن‌ها قرار گرفته است. این به‌خصوص برای شهرهای کوچک و روستاها، می‌تواند بشدت خطرناک باشد. چون تقریبا همه همدیگر را می‌شناسند.
درنهایت این فرد، تنهاست در دستان پلیسی که الزاما قانون نمی‌شناسد. خودش را قانون می‌بیند و در جایگاه قدرتمندش هر کاری می‌خواهد می‌کند. یا به قول عمار، فرد ۲۷ ساله‌ای که در سپتامبر ۲۰۲۱ در اردن بازداشت شد:
پلیس تلفن‌هایمان را گشت. تلفنم را گرفتن و از آن برای همدیگر پیام می‌فرستادند، بعد از آن پیام‌ها اسکرین‌شات می‌گرفتند و بعد از تصویرهای داخل تلفنم هم اسکرین‌شات گرفتند. آن‌ها سراغ عکس‌ها و ویدیوهایی رفتند که در آن آرایش دارم یا لباس [زنانه] بر تن دارم و از همین‌ها به‌عنوان مدرک علیه‌ام استفاده کردند. بعد سراغ چت‌های واتس‌اپم رفتند و جزئیات ارتباط به دوستانم را ثبت کردند تا بعدا بتوانند آن‌ها را هم به تله بیاندازند.
نظرها
نظری وجود ندارد.