دیگر هیچ چیز مثل قبل نمی‌شود؛ حتی شب عید

این روزها شنیدن این جمله یا جملاتی از این دست اصلا عجیب نیست. ظاهر و باطن شهری مثل تهران که هر سال روزهای آخر اسفند به جنب و جوش معمول شب عید می‌افتاد، با همیشه متفاوت است؛ حتی با روزهای آخر اسفند سه سال پیش، در آغاز سال همه‌گیری کرونا.

آدم‌ها، مغازه‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها و حتی گفت‌وگوهای دوستانه، کمتر نشانی از روزهای آخر سال دارند.

این جمله‌ها را معصومه می‌گوید. او معلم ادبیات فارسی است و به شاگردانش هم گفته امسال به کسی تبریک نمی‌گوید؛ هر چند برای زندگی همه آرزوی تغییر و تحول دارد.

او تنها زندگی می‌کند اما تنها کسی نیست که امسال قصد دارد از برنامه‌های معمول عید مثل خرید و سفر صرف‌نظر کند.

از بین دوستان و آشنایانش، هستند کسانی که با او همفکر باشند.

او می‌گوید که در سفره هفت‌سین امسال در کنار عکس پدرش که او را دو سال پیش به‌خاطر کرونا از دست داده، عکسی از محمد حسینی و محمدمهدی کرمی هم می‌گذارد:

اعتراض نوروزی به سبک سکوت

ابراز سوگواری عمومی را بیشتر در گفت‌وگوهای دوستانه و در جمع‌های کوچک یا در فضای مجازی می‌شود دید اما چیزی که در فضای عمومی تهران به چشم می‌آید، شهری در خود فرورفته است متفاوت با شهر ملتهب و خروشان ماه‌های گذشته. از شهرهای دیگر هم آن‌چه به گوش می‌رسد، خبر از حال خوب عیدانه نمی‌دهد.

درباره این چهره متفاوت روزهای آخر سال شهرها، تعابیر مختلفی شنیده می‌شود.

حامد این سکوت را شکل و قالب دیگری از اعتراض می‌بیند و آن را با سکوت بعد از بازی فوتبال ایران مقابل ولز مقایسه می‌کند:

او حالا و در شب عید هم حالی مشابه را تجربه می‌کند:

ابراز همبستگی گاهی هم این‌طوری در سکوت و با خلوت کردن شهر اتفاق می‌افتد. ما ایرانی‌ها هر روز راه‌های تازه‌ای را برای بودنمان و نشان دادن اعتراضمان پیدا می‌کنیم.»

دور از طراوت شب‌های عید

حال و هوای متفاوت این اسفند، تنها به اعتراضات و تلخی حوادث ماهه‌ای گذشته مربوط نمی‌شود. انگار همه‌چیز دست به دست هم داده تا نوروز متفاوت ۱۴۰۲ بیشتر به چشم بیاید. در خیابان‌های شهر تهران، شلوغی و راهبندان معمول اسفند ماه دیده می‌شود اما از طراوت و شور و شوق معمول شب عید خبری نیست. بخشی از این ناخوش‌‌احوالی به فضای پرتنش ماه‌های گذشته برمی‌گردد و بخشی هم به وضعیت کار و اقتصاد مردم.

مغازه‌هایی مثل شیرینی و آجیل‌فروشی یا لباس و کفش‌فروشی‌ها که به‌طور معمول روی فروش دو ماه آخر سال حساب ویژه باز می‌کنند، به شکل محسوسی نسبت به سال‌های گذشته کسب و کارشان کم‌رونق شده است.

حتی مراکزی که بورس فروش کالای مشخصی هستند، مثلاً راسته کفش مردانه در محدوده میدان فردوسی یا مانتوفروشی‌های میدان هفت‌تیر هم نسبت به روزهای معمول سال چندان پررفت‌وآمدتر نیستند.

ساناز و شریک او در یک تولیدی و فروشگاه مانتو، تلاش کرده‌اند پوشاکی تولید کنند که به خواسته این روزهای زنان نزدیک باشد:

او معتقد است فروش پایین لباس و مانتو بیشتر به شرایط اقتصادی ربط دارد و هزینه تولید یک دست مانتو و شلوار با کیفیت مناسب را بالاتر از توان خرید بسیاری از مشتری‌های قدیمی‌اش می‌داند:

حذف اسکناس تانخورده از لای کتاب

غیر از خرید لباس نو، برای خیلی از بزرگ‌ترها خریدن عیدی هم غیرممکن شده است. بزرگ‌ترهایی که هم دوست دارند دل بچه‌ها را با یک عیدی کوچک شاد کنند و هم از اینکه روز اول عید و در برخورد با نوه‌ها یا بچه‌های خواهر و برادر دستشان خالی باشد، خجالت می‌کشند.

مارال یک خواهرزاده دارد و یک برادرزاده. او هر سال برای این دختر و پسر ۱۰-۱۲ ساله کتاب داستان می‌خریده:

مارال امسال هم همین کار را کرده اما از نتیجه راضی نیست:

او در مقایسه فضای شهر کتاب با سال‌های پیش می‌گوید که کتاب و سی‌دی موسیقی و کالاهایی از این دست، همیشه هدیه‌هایی مناسب و ارزشمند اما به نسبت ارزانی بودند که حالا دیگر نیستند.

مارال می‌گوید انتظار داشته شهر کتاب مثل سال‌های پیش شلوغ باشد اما از خلوتی آنجا هم تعجب کرده:

رسیدیم به رفوی کفش و لباس برای عید

کتاب‌فروشی‌ها تنها فروشگاه‌هایی نیستند که نسبت به سال‌های پیش خلوت و خالی از مشتری مانده‌اند. محدوده‌هایی از شهر که همیشه به ارزان بودن جنس‌ها معروف بوده‌اند و خانواده‌هایی با توان مالی محدود هم می‌توانستند آنجا به خرید شب عید برسند، رونق سال‌های گذشته را ندارند.

محمد ساکن خیابان گرگان است. خیابانی که معروف است همه‌چیز در آن پیدا می‌شود و می‌توانی هر‌چه را می‌خواهی با قیمت مناسب بخری. او اما می‌گوید حتی اینجا هم حال و هوای سال‌های پیش را ندارد:

آنچه محمد به چشم دیده، شلوغ بودن مغازه‌های تعمیر کفش و لباس است:

محمد بچه ندارد و بخشی از دغدغه معمول خانواده‌ها را تجربه نمی‌کند. او می‌گوید:

او قشر متوسط را تولیدکننده و مصرف‌کننده فرهنگ می‌داند و می‌گوید:

سال نو در آرایشگاه

آرایشگاه‌های زنانه و مردانه همیشه در روزهای پایانی سال شلوغ و پر رفت‌وآمد بوده‌اند.

عادت دیرین ایرانی‌ها بوده که برای سال نو به آرایشگاه بروند و موها را مرتب کنند.

البته این سال‌ها انواع خدمات آرایشی و پیرایشی بسته به مد سال، به هزینه‌های بسیاری از زنان و مردان اضافه شده است. حالا شاید بشود گفت با وجود هزینه بالای آرایشگاه رفتن، شاغلان این حرفه کمتر مشتری از دست داده‌اند. با این حال ساسان که یک آرایشگاه کوچک محلی با مشتری‌های ثابت دارد، می‌گوید حال بد عمومی مردم و شرایط اقتصادی، روی کار او هم تأثیر گذاشته است:

بیشتر آرایشگاه‌های زنانه اما امسال هم شلوغ هستند و مشتری دارند منتها نه مثل سال‌های قبل.

یکی از آرایشگرها می‌گوید روزهای آخر اسفند سال قبل از شدت فشار کار از هوش رفته و او را به درمانگاه رسانده‌اند. امسال اگرچه مشتری دارد اما شلوغی آرایشگاهش مثل قبل نیست.

یکی از شاگردان او مدرک دکتری تاریخ دارد و سر کار می‌رود و نیاز مالی ندارد. چند ماه پیش دوره آرایشگری گذرانده تا در این وضع اقتصادی اگر کسی نتوانست پول آرایشگاه بدهد، موهایش را کوتاه کند.

او می‌گوید:

زندگی با سفره‌های کوچک

وقتی درباره کوچک شدن سفره مردم حرف می‌زنیم یعنی کسانی که برای ادامه زندگی، شیوه زیستن خود را تغییر داده‌اند و سعی می‌کنند هر طور شده، روزشان را بگذرانند؛ حتی اگر سعی کنند این تغییر را در فضای عمومی نشان ندهند.

کسانی مثل راننده‌های تاکسی و اسنپ که هر روز با ده‌ها نفر همراه می‌شوند، این تغییرات را بیشتر احساس می‌کنند.

فرهاد که مدتی است شغل تمام وقتش شده کار کردن در اسنپ، با هر بار گشت زدن در شهر اتفاقات عجیبی را تجربه می‌کند.

او غروب آخرین چهارشنبه سال، یک ساعت و ۱۷ دقیقه در راه بوده تا مسیری نه چندان طولانی را طی کند. خسته است اما عصبانی یا پرخاشگر نیست. خودش را یکی مثل بقیه می‌داند، با مشکلاتی کم و بیش مشابه. او می‌گوید:

«در مسیر که می‌آمدیم، یک حاجی‌فیروز دیدیم که رپ اعتراضی می‌خواند. دو پسر نوازنده دیدیم که گیتار می‌زدند و آهنگ "بارون اومد و یادم داد" می خواندند. خانمی که مسافرم بود دو بار گریه کرد. یک بار با دیدن حاجی فیروز رَپر و یک بار با شنیدن آن ترانه.»

فرهاد تنها کسی نیست که معتقد است این روزها هوا خوب است اما حال مردم خوب نیست: