اقلیت دینی یارسان و اعتراض‌های مدنی

در روزهای گذشته، «بی‌حرمتی» به عقاید اقلیت دینی یارسان، اعتراض‌هایی در کرمانشاه و خودسوزی دو تن از پیروان این آئین در همدان را به دنبال داشت.

این رویدادها پس از آن صورت گرفت که مسئولان زندان همدان به زور سبیل یک زندانی را تراشیدند و این اقدام از طرف پیروان دین یارسان «بی‌حرمتی» محسوب شد. به همین خاطر حسن رضوی، پیرو آئین یاری در مقابل فرمانداری همدان دست به خودسوزی ‌زد و پس از مدتی در بیمارستان جان خود را از دست داد. به دنبال آن نیکمرد طاهری یکی دیگر از پیروان دین یاری در همان مکان خود را به آتش کشید و او هم به زندگی خودش پایان داد.

بهروز طاهری پسر عموی نیکمرد طاهری به زمانه می‌گوید، نیکمرد با شنیدن خبر بی‌حرمتی به آئین یارسان از ساوه به طرف همدان به راه‌ می‌افتد. دوستش برای تصویربرداری همراه او بود. نیکمرد در مقابل فرمانداری خود را به آتش کشید. دوستش هم که از او فیلم می‌گرفت، بازداشت شد.

همزمان تجمعاتی در شهرهای کرمانشاه و صحنه برگزار شد. تجمع‌کنندگان ضمن اینکه خواستار آزادی شهروندی بودند که از صحنه خودسوزی فیلمبرداری کرده است،‌ خواهان پایان دادن به بی‌حرمتی و تبعیض علیه این اقلیت دینی بودند.

اقلیت دینی یارسان در قانون اساسی ایران به عنوان اقلیت دینی به رسمیت شناخته نشده است. پیروان این اقلیت دینی در استان‌هایی مانند کرمانشاه،‌ همدان،‌ آذربایجان شرقی، لرستان، مازندران و تهران سکونت دارند. به گفته بهروز طاهری، این آئین ریشه در آئین زروانیسم، میترائیسم و زرتشتی دارد که حدود هشتصدسال پیش توسط سلطان اسحاق اورامانی تاسیس شده و مانند دیگر دین‌ها یکسری اصول، شاخص‌ و نماد دارد که نمایانگر هویت‌ آن است. یکی از این اصول کوتاه نکردن سبیل است.

در سال‌های اخیر برخی از رسانه‌های دولتی از این اقلیت دینی به‌عنوان «فرقه» یاد کرده‌اند که موجب اعتراضپیروان آن شده است. فشار بر این دسته از شهروندان واکنش برخی از نهادها و مدافعان حقوق بشر ازجمله احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران را در پی داشته است.

واکنش‌ نسبت به تبعیض دینی

آنچه «توهین به اعتقادات آئین یارسان»‌ خوانده شد و همچنین دو خودسوزی‌ اخیر باعث واکنش‌هایی در داخل و خارج از کشور شده است. سیدسعید حیدری طیب، نماینده کرمانشاه نیز به وزیر دادگستری تذکر کتبی داده است.

همچنین به گفته سیاوش حیاتی، یکی از فعالان حقوق اقلیت دینی یارسان، معاون استاندار کرمانشاه به دلیل این رویدادها از مردم معذرت خواسته است.

پس از این رویداد، احزاب و سازمان‌های کرد، ازجمله حزب دمکرات کردستان ایران، حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) و حزب کومله کردستان ایران در بیانیه‌های مجزا بی‌حرمتی به این اقلیت دینی را محکوم کرده‌اند.

پژاک در بیانیه خود گفته است:‌ «حاکمیت ایران مدام سعی بر تخریب اتحاد و تجانس میان خلق‌ها داشته تا بتواند بر سیاست منفور و ضد دموکراتیک خود تداوم بخشد. بنابرین عملکرد نابودی نیروهای دموکراتیک را پیش گرفته است. بر این اساس متد و روش حقارت و اهانت به همه جنبه‌های فرهنگی خلق‌ها را جهت نابودی آنان در پیش گرفته است. آشکار است که یک هجوم ایدئولوژی و قتل عام فرهنگی جدید از طرف حاکمیت ایران آغاز شده است.»

حزب کومله کردستان ایران نیز ضمن محکوم کردن بی‌احترامی به شهروندان یارسان در بیانیه خود نوشته است: «براساس قانون اساسی ایران، به غیر از مذهب شیعه دوازده امامی، تمام مذاهب دیگر در ایران سرکوب و مورد توهین و هتک حرمت قرار می‌گیرند و این تبعیض مذهبی نیز در ادامه تحصیل و گزینش دانشجویان و محصلان مشاهده می‌شود.»

حزب دمکرات کردستانایران هم در بخشی از بیانیه خود آورده است:‌ «خبر درگذشت یکی از شهروندان اهل صحنه در استان کرمانشاه برای بار دیگر عمق بحران و ستم و ناعدالتی و سرکوب در سیستم جمهوری اسلامی ایران را نشان داد و اثبات کرد که این رژیم هیچگونه ارزشی برای انسان و باورها و حقوق و نیازهای وی قائل نیست و انسان را تنها به عنوان یک مهره و ابزار جهت پیشبرد نقشه‌های خود مورد استفاده قرار می‌دهند.»

از سوی دیگر برخی از سازمان‌ها و فعالان حقوق یارسان بیانیه‌هایی در اعتراض به رویدادهای اخیر منتشر کردند. همچنین گروهی دیگر از فعالان مدنی در شبکه‌های اجتماعی خواستار نامگذاری روز ۲۵ خرداد به عنوان «روز همبستگی مردم کردستان با کردهای یارسان» شده‌اند.

آنها که مشعل شدند

سیاوش حیاتی، فعال حقوق اقلیت‌ دینی یارسان و سخنگوی جبهه متحد کرد که خود در تجمعواعتراض‌های کرمانشاه حضور داشته است، می‌گوید، اگر به خواسته‌های مردم یارسان پاسخ داده نشود، پس از انتخابات ریاست جمهوری مطالبات خود را پیگیری خواهیم کرد.

او فشار بر یارسانی‌های ایران را نوعی «نسل‌کشی» تلقی می‌کند. در پیوند با رویدادهای‌ اعتراضی اخیر گفت‌وگویی با این فعال مدنی کرده‌ایم.

اعتراض‌ها و تجمعات اخیر مردم یارسان، چه نتیجه‌ای در بر داشت؟

سیاوش حیاتی - برای پیگیری مطالباتی که ما در روبه‌روی استانداری کرمانشاه داشتیم، هیئتی چهارنفره از سوی جمعی از معترضان انتخاب شد. اولین خواست ما آزادی یار در بند ما بود که در هنگام خودسوزی نیکمرد طاهری از او فیلمبرداری کرده بود.

طی گفت‌وگوها و دیداری که با مدیر کل امنیتی - انتظامی استانداری کرمانشاه داشتیم، بالاخره بعد از ظهر دیروز (۲۲ خرداد) مهرداد رحمانی‌ بدون وثیقه آزاد شد.

قرار بر این شد که حکم بر‌ائت ایشان هم صادر شود. پیکر دوم شهید یارسان هم دیروز در روستای پل‌شکسته همدان با حضور هزاران نفر از یاران و همراهان ما به خاک سپرده شد. این کار، در محیطی کاملا آرام و بدون حضور نیروهای امنیتی صورت گرفت. چون ما از قبل قرار گذاشته بودیم که نیروی انتظامی مداخله نکند و امنیت کار را خودمان بر عهده می‌گیریم. در چهارچوب مراسم آئینی یارسان پیکر یارمان به خاک سپرده شد. جمعی از دوستان ما آنجا سخنرانی داشتند. قرار بر این شد که شعاری داده نشود. خواسته‌ها و شعارهایمان روی پلاکاردها نوشته شده بود. بعد از پایان مراسم هم بدون هیچگونه درگیری و مشکلی مردم متفرق شدند.

معترضان غیر از آزادی مهرداد رحمانی چه مطالبات دیگری داشتند؟

مطالبات ما در دو حوزه تفکیک شده بود. یکی از مطالبات آزادی دوست‌مان و همچنین مداوای عاجل مرحوم حسن رضوی بود که متاسفانه فوت کردند.

خواست بعدی، اعلام برائت جمهوری اسلامی و همدردی با مردم و عذرخواهی بود که از طرف معاون استاندار انجام شد. یکی دیگر از خواسته‌هایمان این است که مسببان این حادثه مجازات قانونی شوند تا از ادامه این کار جلوگیری به عمل آید. در مرحله بعد خواست‌ اساسی ما که در حقیقت بستر حرکت‌های اخیر را فراهم کرده و مورد پیگیری هم قرار خواهد گرفت، مسئله تبعیض‌زدایی از مردم یارسان است. قرار بر این است بعد از انتخابات از طرف هیئت نمایندگی معترضان با مقامات استانداری پیگیری شود و راهکارهایی را پیدا کنیم تا بتوانیم،‌ آن اصول قانون اساسی که بخشی از حقوق ما در آن مستتر است در مورد چگونگی اجرایی شدن آن‌ها گفت‌وگو کنیم.

یکی دیگر از مطالبات اساسی ما در مرحله فعلی صدور بخشنامه‌ای از طرف نهادهای لشکری و کشوری است در مورد گزینش‌هایی که در مورد پیروان یارسان اعمال می‌شود. طبق این گزینش‌ها عملاً فرزندان ما از حضور در تمامی نهادهای کشوری و لشکری محروم می‌شوند و در مدیریت‌ها هیچگونه نقشی نداریم.

آیا این فشارها بر پیروان آئین یارسان پیشتر نیز سابقه داشته است؟

در حقیقت اعتراض‌های چند روز گذشته واکنشی بود به تمام تبعیض‌ها و فشارها. متاسفانه به نحوی یک نسل‌کشی فرهنگی در مورد ما اعمال می‌شود و در نهایت کار به جایی می‌کشد که حس کنیم دیگر راهی برای ما باقی نمانده است. دوتا از بهترین یاران ما مشعلی شدند در این تاریکی که بتوانیم حقوق انسانی و قانونی خودمان را پیگیری کنیم.

آیا مرگ دوستان‌تان را از راه قضائی پیگیری می‌کنید؟

ما آمده‌ایم مسئله را از راه دوستانه حل کنیم. این‌ها هزینه‌هایی بود که ما دادیم. اگر از نظر قضایی بخواهیم پیگیری کنیم در حقیقت باید یک دعوای قضائی نسبت به کل حاکمیت داشته باشیم. ما مردمان صلح‌جویی هستیم. مبنای دین ما بر مبنای صلح و دوستی و برابری و یاری است. حاضریم هزینه‌هایی را که داده‌ایم،‌ نادیده بگیریم تا حداقل از این به بعد با عدالت با ما رفتار کنند. علاوه بر مسئله گزینش‌ها زبان آئین ما زبان کردی و ترکی است. در اصل ۱۵ قانون اساسی هم به آن اشاره شده است. یکی از خواسته‌های ما این بود که شرایطی فراهم شود تا بتوانیم آموزش زبان آئین خود را به فرزندان‌مان در مسیر کار دولت قرار دهیم. با این حال اما در حال حاضر عاجل‌ترین خواست ما مسئله گزینش و احراز مدیریت‌هاست. ما حتی یک نماینده‌ در طول ۳۴ سال گذشته با وجود جمعیت چند میلیونی در مجلس نداشتیم.

چندین نوازنده سرشناس تنبور در ایران مانند سیدخلیل عالی‌نژاد و علی‌اکبر مرادی از پیروان دین یارسان هستند. تنبور در این دین چه جایگاهی دارد؟

من یک فعال مدنی جامعه یارسان هستم که در بخش مربوط به تحقق حقوق مدنی جامعه یارسان فعالیت می‌کنم. در بخش آئینی خود را صاحب نظر نمی‌دانم، اما برداشتی که خودم دارم این است: موسیقی بالاخص تنبور به عنوان ساز آیینی مردم یارسان ریشه تاریخی دارد. تنبور یک ساز اصیل ایرانی است و قدمت هزاران ساله دارد. کلام‌های آئینی مردم یارسان همراه با نوازش تنبور صورت می‌گیرد و از جایگاه خاص و مقدسی برخوردار است. همین مسئله باعث شده است در سخت‌ترین شرایط‌ به وسیله موسیقی، کلام را نگهدارند و به وسیله کلام، تفکر آئینی حراست و حفاظت شود. این یکی از عواملی است که باعث شده است با وجود تمام فشارهایی که بر آئین یارسان وجود دارد، هنوز بتواند پا برجا باشد.