چه‌کسی محله‌های قدیمی دمشق را آتش می‌زند؟

حالا، خاطرات آتش دوباره برای ساروجه و دمشق زنده شده‌اند. بامداد یکشنبه ۱۶ ژوئیه / ۲۵ تیر ۱۴۰۲، آتش از یک عمارت سنتی عربی (منزل عربي) در ساروجه دمشق شروع به زبانه‌کشیدن کرد و خیلی زود به چند خانه و مغازه در خیابان الثوره (انقلاب) در نواره شرقی محله رسید.

خبرگزاری رسمی رژیم سوریه (سانا) اعلام کرد که ۲۱ ماشین آتش‌نشانی و چهار تانکر آب به محل واقعه فرستاده تا آتشی را که حالا چندین عمارت سنتی، کفش‌فروشی و مغازه‌های دیگر در خیابان الثوره را طعمه خود کرده بود فروبنشانند. 

علت این آتش‌سوزی هنوز معلوم نیست و مقامات رژیم سوریه نیز هنوز هیچ بیانیه‌ای در این رابطه منتشر نکرده‌اند. با این‌همه، انتظار می‌رود توضیح رسمی، مثل سال‌ها و موارد قبل، «اتصال کوتاه وسایل برقی» باشد. اما انگشت اتهام فعالان و بسیاری از کاربران سوری در شبکه‌های اجتماعی جای دیگری را نشانه می‌رود.

سابقه آتش‌سوزی در منطقه

ایمن الدمشقی در گفتگو با «العربی الجدید» به آتش‌سوزی بزرگ دیگری اشاره می‌کند که در اواخر ژوئن ۲۰۱۸ در یک انبار لوازم بهداشتی در محله العماره دمشق قدیم رخ داد. این آتش‌سوزی محدوده‌ای به بزرگی ۱۵۰۰ متر مربع را دربرگرفت، منجر به خفگی چندین نفر و تخریب چندین مغازه و ملک شد.

در آوریل ۲۰۱۶ نیز بازار العصرونیه در همین محله طعمه آتش شد که در نتیجه آن حداقل ۸۰ مغازه از بین رفت. همچنین در اواخر آن سال، بازار الحمیدیه آتش گرفت و در ژوئن ۲۰۱۷ منطقه باب الجبیه در دمشق. در سال ۲۰۲۰، بخش‌های زیادی از بازار قدیمی البازوریه در دمشق قدیم در آتش سوخت.

از زمان آتش‌سوزی بازار العصرونیه در سال ۲۰۱۶، در حالی که دولت سوریه در همه موارد حریق «اتصال کوتاه» را عامل اصلی معرفی می‌کند، فضای رسانه‌های اجتماعی سوریه و بخشی از افکار عمومی انگشت اتهامش را به سمت جمهوری اسلامی می‌گیرد.

یکی از ساکنان محله ساروجه به وب‌سایت خبری اورینت گفته است که بیش از یک ساعت و نیم طول کشیده تا ماشین‌های آتش‌نشانی در محل آتش‌سوزی حاضر شوند، و در این فاصله آتش چند عمارت تاریخی از جمله عمارت‌های عبدالرحمان پاشا الیوسف، امیر الحاج الشامی و چند سایت باستان‌شناسی متعلق به وزارت فرهنگ را سوزانده و همچنین به محله العماره و بازارهای ساروجه و شیخ مجاهد رسیده است.

وقوع مکرر حریق در محله دمشق قدیم ساکنان آن منطقه را مجاب کرده که این آتش‌سوزی‌ها عامدانه هستند. اما چه کسی می‌تواند پشت این آتش‌ها باشد؟ فعالان سوری و کاربران رسانه‌های اجتماعی جمهوری اسلامی و دلال‌هایش در حوزه املاک و مستغلات را به شما نشان می‌دهند.

یک فعال اجتماعی سوری به نام ایمن الدمشقی به سایت خبری «العربی الجدید» می‌گوید:

به گفته الدمشقی این آتش‌سوزی‌ها می‌تواند کار دلالان وابسته به ایران باشد که مشغول خرید املاک در این منطقه هستند:

ساخت یک شاهراه نظامی-مذهبی شیعی

در حالی‌که عمده ایرانیانی که به خارج مهاجرت می‌کنند مقصدشان اروپا، آمریکای شمالی و ترکیه است، برخی وب‌سایت‌های مشاوره مهاجرت توضیحات مفصلی را هم به شرایط مهاجرت به سوریه اختصاص داده‌اند؛ انتخابی که چندان معقول به نظر نمی‌رسد. بخشی از این توضیحات مفصل نیز به راهنمایی خرید املاک مربوط می‌شود. مثلاً، یکی از این وب‌سایت‌ها سرمایه‌گذاران را این‌گونه راهنمایی می‌کند:

نخستین گزارش‌های منتشرشده از حضور جمهوری اسلامی در بازار مستغلات سوریه به سال ۲۰۱۶ برمی‌گردد. وب‌سایت «صدای آمریکا» ۲۷ مارس ۲۰۱۶ / دوم فروردین ۱۳۹۵، از قول چند اقتصاددان و کارشناس و فعال حوزه مسکن خبر داد که جمهوری اسلامی چند سالی است سرمایه‌گذاران بخش مسکن را با وعده امنیت و سودآوری بالا تشویق به خرید املاک و مستغلات در سوریه می‌کند؛ امری که به گفته یک اقتصاددان سوری به نام خورشید علیکا افزایش شدید قیمت زمین و مسکن در این کشور جنگ‌زده را در پی داشته است. بر اساس آن گزارش، حتی کارگران ساختمانی ایرانی نیز به مهاجرت و کار در صعنت ساخت‌وساز سوریه تشویق می‌شدند.

چندی بعد «گالف نیوز» در گزارشی به تاریخ دوم آوریل ۲۰۱۶ / ۱۴ فروردین ۱۳۹۵ جزئیات بیشتری ارائه کرد. در آن گزارش آمده که دست کم از سال ۲۰۱۴ سرمایه‌گذاران بخش عمرانی ایران در سکوت خبری در حال خرید املاکی در محلات قدیمی دمشق بوده‌اند؛ آن هم با ارز خارجی که برای مردمی جنگ‌زده که ارزش پول کشورشان رو به افول است می‌توانسته وسوسه‌کننده باشد.

گزارشگر «گالف نیوز» همچنین می‌نویسد خلاف دیگر سرمایه‌گذاران مستغلات که اغلب سراغ خانه‌ها و زمین‌های مناطق سطح بالای مناطق جنگ‌زده می‌روند تا آن را به پایین‌ترین قیمت ممکن بخرند و در شرایط آرامش به بالاترین قیمت ممکن بفروشند، سرمایه‌گذاران ایرانی بر محله‌های قدیمی پیرامون حرم‌های زینب و رقیه تمرکز دارند.

از آن‌جایی که قوانین سوریه خرید ملک در این کشور از جانب اتباع خارجی را فقط برای سازمان‌های غیردولتی ثبت‌شده، شرکت‌های خارجی فعال در سوریه و سفارتخانه‌های کشورهای خارجی مجاز می‌داند، این معامله‌ها عمدتاً یا به واسطه سفارت ایران در دمشق یا به واسطه ایرانیانی که تابعیت سوری نیز دارند صورت گرفته است.

جمهوری اسلامی همچنین اتباع سوری محلی را برای خرید املاک اجیر کرده است. وب‌سایت خبری العین الاخباریه ژوئیه ۲۰۲۱ / مرداد ۱۴۰۰ شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران در چندین شهر استان دیرالزور افرادی را برای این کار استخدام کرده‌اند.

گفته می‌شود تنها در ژوئیه ۲۰۲۱ / مرداد ۱۴۰۰ وابستگان جمهوری اسلامی ۷۸ ملک مختلف را در استان دیرالزور خریدند. همچنین در مناطقی مثل المیدان که به خاطر جنگ از سکنه خالی شده بود، شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران زمین‌ها و املاک خالی را تصاحب کرده بودند.

«العربیه» در گزارشی به نقل از العین می‌نویسد که هدف اصلی جمهوری اسلامی از خرید گسترده املاک در سوریه ایجاد نوعی «تغییر جمعیتی» است که بتواند یک شاهراه شیعی استراتژیک از سوریه به عراق و لبنان باز کند:

تلاش جمهوری اسلامی برای شیعی‌سازی بافت مناطق جنوب شرق سوریه به سال‌ها پیش از جنگ داخلی سوریه برمی‌گردد و جنگ تنها فرصت مطلوبی برای تسریع آن ایجاد کرده است. در اواخر دهه ۱۳۶۰، مکانی در شهر داریا در نزدیکی دمشق به عنوان قبر سکینه، دیگر دختر امام سوم شیعیان اعلام شد.

به گزارش العربی جدید، پس از «کشف» قبر سکینه صدها زائر ایرانی به آن منطقه رفتند و برخی از آنان شروع به خرید املاک و مستغلات کردند و در سال ۲۰۰۳ یک حرم بزرگ به اسم «حرم حضرت سکینه» در آن محل ساخته شد.

«العربی جدید» همچنین به این نکته اشاره می‌کند که فشار جمهوری اسلامی و وابستگانش برای خرید ملک در محلات قدیمی دمشق به پروژه سفارت ایران در سوریه برای گسترش حرم رقیه مربوط می‌شود. این پروژه به سال ۲۰۰۵ برمی‌گردد، و در واقع پروژه خرید زمین نیز از همان زمان کلید خورده است.

با وجود این، گویا سرعت این پروژه تا پیش از آغاز جنگ داخلی، و عمدتاً به خاطر بی‌میلی صاحبان املاک و مغازه‌ها به فروش ملک، بسیار کند بوده است. با آغاز جنگ داخلی و کاهش امنیت کسب‌وکار، قیمت زمین و ارزش پول سوریه، جمهوری اسلامی موفق شده هم خرید زمین را سرعت ببخشد و هم طرح توسعه حرم رقیه را.