اجلاس بِلم ۲۰۲۳: تلاش ناکام هشت کشور آمریکای جنوبی برای حفظ جنگل آمازون

پس از ۱۴ سال، هشت کشور آمریکای جنوبی عضو «سازمان پیمان همکاری آمازون» یا آکتو (Amazon Cooperation Treaty Organization or ACTO) بار دیگر در شهر بِلم در کشور برزیل جمع شدند تا این مرتبه، با حضور دولت‌های اکثرا چپ‌گرا، به ناکامی تلاش ۴۵ ساله‌شان برای حفظ جنگل آمازون خاتمه دهند و آن‌گونه که رییس‌جمهور برزیل وعده داده بود، در این نشست سرانجام اقداماتی قاطع صورت بگیرد.

با وجود این، برزیل در موضوع استخراج نفت حاضر به همکاری نشد و پیشنهاد کلمبیا برای پایان دادن به برنامه‌های تازه استخراج سوخت‌های فسیلی از محدوده جنگل آمازون را نپذیرفت. هشت دولت حاضر در این اجلاس سر تاریخ پایان جنگل‌زدایی آمازون نیز به نتیجه نرسیدند. دولت‌های برزیل و کلمبیا می‌خواهند ۲۰۳۰ میلادی (هفت سال دیگر)، سال پایان هرگونه جنگل‌تراشی از آمازون باشد اما دیگر دولت‌ها، به‌خصوص دولت ونزوئلا و بولیوی، حاضر نشدند این تاریخ را بپذیرند. پایان دادن به استخراج طلا از محدوده جنگل‌های آمازون نیز موضوعی بود که این دولت‌ها حاضر به توافق بر آن نشدند.

البته در نسخه تازه «اعلامیه بِلم» (Declaration of Belém) که روز چهارشنبه، ۱۸ مرداد با حضور مقامات ارشد کشورهای عضو آکتو، یعنی برزیل، بولیوی، کلمبیا، اکوادور، گویان، پرو و سورینام عرضه خواهد شد، این کشورها خواهان رفع موانع تجارتی شده‌اند که به‌گفته آن‌ها، به ضرر کشاورزان فقیرتر منطقه است. آن‌ها در این نسخه از کشورهای ثروتمندتر شمال خواستند تا به تعهدهای خود برای حمایت گسترده مالی از کشورهای درحال‌توسعه جنوب عمل کنند. این کشورها همچنین خواهان همکاری گسترده‌تر کشورهای حاضر برای اجرای جدی قوانین موجود در محدوده جنگل‌ آمازون شدند تا جلوی جنگل‌زدایی غیرقانونی، نقض حقوق بشر، قاچاق جانوران و گیاهان، قاچاق جیوه و استخراج غیرقانونی طلا در این منطقه را بگیرند.

این کشورها همچنین خواستار اجرای جدی حمایت‌های قانونی از بومیان منطقه شدند و بر همکاری در موضوع مدیریت آب و بهداشت و سلامت تاکید کردند. آن‌ها همچنین به مذاکرات خود برای رسیدن به دیدگاه‌های یکسان در موضوع اقلیم و توسعه پایدار ادامه خواهند داد. تمامی این دولت‌ها عضو «پیمان پاریس» هستند و برای اجلاس تازه اقلیمی سازمان ملل یا کاپ۲۸ (cop28) در نوامبر امسال در شهر دبی در کشور امارات متحده عربی آماده می‌شوند. شهر بِلم میزبان این اجلاس در ۲۰۲۵ میلادی خواهد بود.

در روز چهارشنبه، نمایندگان نروژ و آلمان، بزرگترین سرمایه‌گذاران در «بودجه آمازون برای توسعه پایدار»، همراه با نمایندگان کشورهای اندونزی، جمهوری کنگو و جمهوری دموکراتیک کنگو، کشورهایی که حجم گسترده‌ای از جنگل‌های بارانی جهان را در خود دارند نیز در کنار نمایندگان این هشت کشور خواهند ایستاد تا اجلاس امسال شهر بِلم خاتمه پیدا کند. بلم، شهری است که ۴۵ سال شاهد حضور مقامات ارشد این هشت کشور است اما همچنان تلاش‌های سیاستمداران برای حفظ آمازون به نتیجه‌ای تاثیرگذار نرسیده است.  

سودای نفت برزیل

منابع سوخت فسیلی در محدوده دهانه آمازون، محدود به کشور برزیل نیست. پیش‌تر کشور گویان در آب‌های عمیق دریاهای نزدیک به آمازون، ۱۱ میلیارد بشکه نفت یافت. سورینام در حال حاضر در دریاهایش به دنبال منابع سوخت فسیلی می‌گردد. دولت برزیل اما تصمیم نهایی خود را در این زمینه هنوز نگرفته‌ اما به شرکت‌های نفتی اجازه تحقیق برای یافتن منابع تازه نفت را داده است.

لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا معروف به لولا، رئیس‌جمهور چپ‌گرای برزیل با شعارهای محیط ‌زیستی به قدرت دست یافته است اما در اجلاس این هفته بِلم حاضر نشد تا قویا مخالفت خود را با برنامه‌های تازه استخراج نفت و گاز در محدوده جنگل‌های آمازون در برزیل اعلام کند.

شرکت نفت برزیل یا پتروبراس (Petrobras) در یک برنامه پنج ساله می‌خواهد سه میلیارد دلار صرف تحقیق برای یافتن منابع نفت در محدوده دهانه آمازون کند. ساکنین محلی، بومیان منطقه و فعالان محیط‌ زیست نگران نشت نفت از چاه‌های آب عمیق دریاهای نزدیک به آمازون هستند. نشتی نفت می‌تواند بر حیات‌وحش آمازون تاثیر منفی گسترده‌ای بگذارد.

یا آن‌گونه که گوستاو پترو، رئیس‌جمهور چپ‌گرای کلمبیا در اجلاس بِلم گفت:

پترو در کنار فشار به برزیل برای مهار برنامه‌های تازه استخراج نفت، از این کشور می‌خواهد تا برنامه‌های جدی برای بازگشت جنگل به مناطق مرکزی برزیل اجرا کند. مناطقی که عمدتا به‌واسطه دامداری، جنگل‌تراشی شده‌اند.

برزیل صاحب بیشترین حجم منابع نفت در آمریکای جنوبی و هشتمین تولیدکننده جهانی نفت است. عمده نفت این کشور در اعمال آب دریاهایش قرار دارد و ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی برزیل از استخراج آن حاصل می‌شود. سازمان جهانی انرژی (IEA) پیش‌بینی کرده است که در ۲۰۴۰ میلادی، برزیل روزی ۵٬۲ میلیون بشکه نفت از این ذخایر اعماق دریا استخراج کند.

در ناامیدی بسی امید است: کاهش ۶۶ درصدی جنگل‌زدایی در بزریل

در ژوئیه امسال، اعلام شد جنگل‌زدایی آمازون در کشور برزیل ۶۶ درصد کاهش یافته است. در این ماه، نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر مربع از جنگل‌های برزیل از بین رفت. یک سال پیش در ژوئیه، ۱و۴۸۷ کیلومتر مربع جنگل نابود شده بود. لولا در تنها گذر یک سال، جنگل‌زدایی برزیل را از فراتر از ۴۰۰هزار کیلومتر مربع به کمتر از ۱۰۰هزار کیلومتر مربع رسانده است.

پیش‌تر، دولت‌ سابق راست‌گرای برزیل، با حمایت از تلاش‌های صنعتی، کشاورزی و دامداری، به رشد ۸۸ درصدی جنگل‌زدایی در آمازون برزیل کمک کرده بود. پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند با نابودی ۲۰ تا ۲۵ درصد از جنگل آمازون، این جنگل بارانی دیگر امکان بازگشت به گذشته پیشین خود را به‌کل از دست خواهد داد.

حوزه آمازون با مساحت هفت میلیون کیلومتر مربع، یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جهان، جنگل بارانی آمازون به مساحت تقریبی ۵.۵ میلیون کیلومتر مربع را در خود جایی داده است. در حدود ۶۰ درصد این جنگل بارانی در کشور برزیل قرار دارد و پس از آن پرو ۱۳ درصد و کلمبیا ۱۰ درصد آن را در خود جای داده‌اند.

به گفته پژوهشگران ۱۷ درصد این جنگل به‌دست آدمی نابود شده است. جنگل‌زدایی بیش از همه به‌سبب دامداری و کشاورزی، به‌خصوص برای پرورش گاو و کاشت سویا، همچنین گسترش شهرها و روستاها صورت می‌گیرد. خاک آمازون اما بدون حضور جنگل بارانی، دوام ندارد و برای همین، کشاورزان و دامداران پس از نابودی خاک زمین‌هایشان، دوباره سراغ جنگل‌زدایی می‌روند تا زمین بیشتری برای کسب و کار پیدا کنند.

تغییرات اقلیمی نیز به سراغ این منطقه در جهان آمده است. هم‌اکنون، به‌رغم اینکه در نیم‌کره جنوبی زمین زمستان است اما کشورهای قاره آمریکای جنوبی، شاهد گرمایی کم‌سابقه‌اند. این می‌تواند برای تابستان پیش رو در این منطقه، نگران‌کننده باشد و شاید خاطره ۷۲هزار و ۸۳۴ آتش‌سوزی سال ۲۰۱۹ در جنگل آمازون را تکرار کند.

صندوق جهانی طبیعت می‌گوید از هر ۱۰ گونه شناخته شده جانوری و گیاهی، یکی در آمازون زندگی می‌کند. نیمی از جنگل‌های دست‌نخورده بارانی زمین در این منطقه قرار دارد و ۲۰ درصد آب شیرین زمین در اینجاست. جنگل آمازون همچنان بزرگترین جنگل بارانی جهان است.