حق محیط‌ زیست سالم: دادگاه ایالت مونتانا در شکایت تغییرات اقلیمی به نفع کودکان رأی داد

برای نخستین مرتبه در تاریخ آمریکا، دادگاه ایالتی در مونتانا به نفع فعالان محیط‌ زیستی کودک و نوجوان رأی داد. برابر این حکم، دولت ایالتی در نقض حقوق قانون‌ اساسی این کودکان مقصر شناخته شد، چون به شرکت‌های سوخت فسیلی اجازه داده است تا محیط‌ زیست سالم و تمیز را ویران کنند. در ایالات متحده آمریکا، دولت فدرال قانون‌ اساسی کشور را اجرا می‌کند، اما هر ایالت نیز برای خود قانون‌ اساسی نوشته است.

برخلاف رأی دادگاه عالی آمریکا که دولت فدرال را موظف به تغییر قوانین موجود می‌کند، رأی دادگاه منطقه‌ای مونتانا چنین الزامی برای دولت محافظه‌کار و طرفدار سوخت‌های فسیلی ایجاد نمی‌کند. مقامات دولت این ایالت گفته‌اند که به دادگاه تجدیدنظر می‌روند و تقاضا می‌کننداین رأی تغییر کند.

اگر این اقدام صورت بگیرد و دادگاه تجدیدنظر دوباره حکم این دادگاه را تایید کند، و پس از آن اگر دولت ایالتی دوباره به دادگاه عالی آمریکا درخواست تجدیدنظر کند و اگر دادگاه عالی آمریکا رأی این دادگاه را تایید کند، از آن پس نه تنها ایالت مونتانا، بلکه دولت فدرال آمریکا و دیگر ایالت‌های این کشور نیز مجبور خواهند شد تا قوانین خود را به‌نفع محیط‌ زیست و حق حیات نسل‌های آینده تغییر دهند.

با این حال، این فرآیندی طولانی و پر هزینه خواهد بود. ۱۶ کودک و جوان پنج تا ۲۲ ساله در ۱۳ مارچ ۲۰۲۰ «شکایت اقلیمی قانون‌اساسی» خود را تسلیم دادگاه کردند و جلسات دادگاه، در ژوئن امسال پایان گرفت. روند این دادگاه نزدیک به سه سال طول کشیده بود.

فرآیند سه ساله دادگاه مونتانا هم ارزان تمام نشده است و این ۱۶ نوجوان با حمایت «صندوق کودکان ما»، «مرکز حقوق محیط‌ زیستی غرب» و «شرکت حقوقی مک‌گاوری» توانستند مراحل مختلف اداری دادگاه را طی کنند تا به این رأی برسند. صندوق کودکان ما به‌تنهایی ۲۰ میلیون دلار کمک مردمی جمع کرده بود تا بتواند هزینه‌های دادگاه را پرداخت کند.

وظیفه دولت‌ها به محافظت از شهروندان

رأی دادگاه خبر خوبی برای فعالان محیط‌ زیست در آمریکا و برای کنشگران زیست‌محیطی در سراسر جهان است. در کشورهای مختلف، کودکان، نوجوانان و جوانان دولت‌ها را به دادگاه کشانده‌اند تا «دولت به وظیفه خود در محافظت از شهروندان» در مواجهه با تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین عمل کند.

مهم‌ترین رأی را تاکنون دادگاه عالی هلند در لاهه در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۹ میلادی به نفع فعالان محیط‌ زیست صادر کرد. درخواست نوجوانان هلندی تعهد جدی دولت به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای بود. در آن زمان، قاضی دولت هلند را موظف کرد تا تولید گازهای گلخانه‌ای این کشور را در مقایسه با سطح تولید این گازها در ۱۹۹۰ میلادی، ۲۵ درصد کاهش دهد. البته این رأی دادگاه عالی هلند هم به تغییری جدی منجر نشد و یک بررسی در ۲۰۲۱ میلادی نشان داد که دولت همچنان تلاش جدی و تاثیرگذار برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای انجام نداده است.

رأی ۱۰۵ صفحه‌ای دادگاه مونتانا (این رای را به زبان انگلیسی در این لینک بخوانید) در شیوه قضایی آمریکا اهمیت دارد. این کشور از شیوه بریتانیایی استفاده می‌کند و در این شیوه، رأی یک دادگاه می‌تواند مستندی (precedent) برای رأی دادگاه‌های بعدی باشد. اگر رای این دادگاه سرانجام به دادگاه عالی آمریکا برسد، حتی برای قضات دادگاه‌های کشورهایی مانند بریتانیا، کانادا، استرالیا یا نیوزیلند می‌تواند مستندی باشد که طبق آن، رأی‌هایی مشابه صادر کنند.

تاثیر گسترده گرمایش زمین بر اقلیم مونتانا

قاضی کتی سیلی (Kathy Seely) در حکم خود بر شیوه دولت ایالتی مونتانا در اهدای مجوز به پروژه‌های سوخت فسیلی متمرکز شده است. برابر قوانین محلی، دولت اجازه ارزیابی‌های محیط‌ زیستی و اثرات تولید گازهای گلخانه‌ای این پروژه‌ها بر محیط زندگی را نمی‌دهد. قاضی سیلی می‌گوید این خلاف قانون اساسی ایالت مونتانا است. مونتانا از انگشت‌شمار ایالت‌های آمریکا است که حفاظت از محیط‌ زیست را در قانون اساسی خود ذکر کرده است.

وکلای ۱۶ کودک و نوجوان توانستند ثابت کنند که افزایش مقدار گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین، منجر به دمای بالاتر، خشکسالی طولانی‌تر، جنگل‌سوزی و آتش‌سوزی‌های بیشتر و کاهش بارش برف در ایالت مونتانا شده است. آن‌ها همچنین در گذر دو هفته جلسات دادگاه گفتند که این تغییرات آب‌ و هوایی، به سلامت فیزیکی و روانی ساکنین این ایالت لطمه زده است. دود آتش‌سوزی‌ها به آلودگی هوا منجر شده و خشکی رودخانه‌ها به پایداری کشاورزی، ماهی‌گیری و سرگرمی در طبیعت این ایالت لطمه‌ای جدی زده است. مردمان بومی نیز در دادگاه شهادت دادند که تغییرات اقلیمی به آیین‌های آن‌ها و منابع سنتی غذای آنان آسیب زده است.

رد دوباره نقش دولت‌ها بر گرمایش زمین

با تمامی این‌ها، امیلی فلاور (Emily Flower) سخنگوی دادستان عالی ایالت مونتانا، این حکم دادگاه را «چرت» خواند و گفت دادستان ایالتی درخواست تجدیدنظر خواهد داد. وکلای دولت ایالتی در دادگاه گفته بودند حتی اگر ایالت مونتانا تولید گازهای گلخانه‌ای خود را به صفر کاهش دهد، «این اقدام هیچ تاثیری در سطح جهانی» نخواهد گذاشت، چون دیگر ایالت‌ها و دولت‌های جهان مقدار بیشتری از این گازها را به اتمسفر زمین خواهند فرستاد. بهانه‌ای که گسترده توسط دیگر دولت‌های جهان برای عدم اقدام نسبت به گرمایش زمین تکرار می‌شود. آن‌ها همیشه انگشت اتهام را به سمت دولتی دیگر می‌گیرند.

فلاور در ایمیلی به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت:

همزمان با رد تاثیرگذاری دولت ایالتی مونتانا بر گرمایش زمین، سازمان جهانی هواشناسی، ماه ژوئیه را گرم‌ترین ژوئیه جهان در نزدیک به ۱۷۴ سال اخیر اعلام کرد. ایالت‌های مختلف آمریکا با امتداد خشکسالی، موج‌های گرما و نابودی محصولات کشاورزی دست و پنجه نرم می‌کنند. ایالت جورجیا، مشهور به ایالت هلو در آمریکا، امسال شاهد کاهش ۹۰ درصدی تولید این میوه به‌واسطه تغییرات آب‌وهوایی بود. ایالت فلوریدا هم شاهد کاهش گسترده تولید پرتقال بود و این بر مصرف این میوه و آب پرتقال در آمریکای شمالی تاثیری گسترده می‌گذارد.

در شمال مونتانا در کانادا، هزاران آتش‌سوزی از ابتدای بهار به بدترین جنگل‌سوزی تاریخ این کشور تبدیل شده‌اند و تاکنون نزدیک به ۵ درصد مساحت کانادا (دومین کشور بزرگ جهان) سوخته است. یا به زبانی ساده، منابع طبیعی کانادا سه برابرِ بدترین آتش‌سوزی در تاریخ آمریکا سوخته‌اند.

در غرب مونتانا و در ایالت هاوایی، آتش‌سوزی در یک شهر به مرگ دست‌کم صد نفر منجر شد و این بدترین فاجعه ناشی از آتش‌سوزی آمریکا در یکصد سال اخیر است. تاکنون هیچ‌کدام از تولیدکنندگان اصلی گازهای گلخانه‌ای از جمله آمریکا، چین، کانادا، برزیل، هند یا ایران نتوانسته‌اند به ادعاهای خود برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای عمل کنند.