جنجال سازمان جهانی شطرنج با منع حضور زنان ترنس در رقابت‌های شطرنج زنان

سازمان جهانی شطرنج (FIDE) مستقر در سوئیس از روز سه‌شنبه ۳۱ مرداد، برابر با ۲۱ اوت ۲۰۲۳ حضور زنان ترنس در رقابت‌های شطرنج زنان را ممنوع کرده است و مردان ترنس، اگر بخواهند در مسابقه‌های رده مردان حاضر شوند، بایستی از خیر تمامی جوایز پیشین خود که با جنسیت منسوب به زمان تولدشان دریافت کرده‌اند، بگذرند.

فدراسیون‌های شطرنج کشورهای فرانسه و بریتانیا تاکنون اعلام کرده‌اند که مقررات تازه این سازمان را رعایت نخواهند کرد.

خلاصه «مقررات سازمان جهانی شطرنج برای بازیکن‌های ترنسجندر» [کلمه استفاده شده توسط این سازمان] این است که این سازمان درخواست‌هایی از طرف افراد ترنس برای تطبیق جنسیت‌شان در مسابقه‌های شطرنج دریافت می‌کند اما برای اینکه شماره ثبت (ID) فرد در مرکز داده‌های سازمان جهانی شطرنج به‌روز شود، بایستی مقام‌های رسمی کشور محل تولد یا اقامت این فرد، تطبیق جنسیت او را تایید کنند و فرد بتواند مدرکی رسمی – مانند پاسپورت یا برگه پناهندگی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل – ارائه دهد که در آن، جنسیت کنونی او ذکر شده باشد.

پس از دریافت مدارک و فرم‌های مربوط این سازمان در یک دوره زمانی حداکثر دو ساله بررسی می‌کند که آیا این تغییر را قبول می‌کند یا که خیر.

تا زمان تصمیم‌گیری این سازمان افراد ترنس زن اجازه شرکت در رقابت‌های شطرنج زنان را نخواهند داشت اما می‌توانند در مسابقه‌های آزاد شطرنج شرکت کنند. این محدودیت برای افراد ترنس مرد ذکر نشده است. البته برای افراد ترنس مرد ذکر شده که اگر می‌خواهند در مسابقه‌های مردان شرکت کنند، بایستی از خیر جوایزی که پیش‌تر در بخش زنان دریافت کرده‌اند بگذرند و رده آنان در رقابت‌های مردان، یک درجه پایین‌تر از رده آنان در بخش زنان خواهد بود.

این مقررات فقط برای افراد ترنسی است که مدارک رسمی هویت‌شان توسط دولت محل زندگی‌شان تغییر کرده باشد و برابر مقررات سازمان جهانی شطرنج «افرادی که جنسیت‌شان در دودویی «زن و مرد» قابل توضیح نیست، افراد بیناجنسی و چند جنسیتی از جمله آندروژن‌ها و اینترسکس‌ها و کسانی که دگرپوشی می‌کنند، مشمول این شرایط نخواهند شد».

نتیجه این اقدام سازمان جهانی شطرنج، جنجالی در شبکه‌های اجتماعی است. مانند گفته یک اینفلوئنسر ترنس با ۱.۴ میلیون فالوور در اینستاگرام که نوشت: «چالشم برای همه این است که این [مقررات سازمان جهانی شطرنج] را توجیه کنند بدون اینکه تلویحا بگویند که زنان در زمینه هوش پست‌تر از مردان هستند».

تبعیض علیه افراد ترنس، یادآور تبعیض علیه زنان در شطرنج

هلن دو کروز، فیلسوف و استاد دانشگاه بلغارستانی در اکانت ایکس (توییتر سابق) خود نوشت:

مشکلات موجود در شطرنج زنان:

آزار جنسی توسط مربی‌ها و غیره.

لاس‌زنی دیگر بازیکن‌های شطرنج در مسابقه‌ها.

کمبود مربی‌ها و الگوهای زن.

خیال‌پردازی‌های جنسیتی در مورد ظرفیت‌های شطرنج زنان.

مشکلی که زنان شطرنج‌باز ندارند:

حضور بازیکن‌های ترنس در مسابقات شطرنج.

یوشا ایگلسیاس، شطرنج‌باز و مربی که این هفته در مسابقه‌های شطرنج فرانسه با میترا حجازی‌پور، استاد بزرگ شطرنج ایرانی بازی کرد، در بازنشر توییت سازمان جهانی شطرنج به یاد بود تولد اوگلا روبتسووا، استادبزرگ شطرنج از شوروی سابق و چهارمین برنده قهرمانی شطرنج زنان، با یادآوری تبعیض‌های جنسیتی علیه زنان نوشت:

شطرنج مکاتبه‌ای در آن زمان بسیار محبوب‌تر از الان بود، بخصوص در میان زنان قوی که خیلی بیشتر از امروز با تبعیض جنسیتی مواجه بودند.

در اواخر قرن نوزدهم بهترین بازیکن شطرنج مکاتبه‌ای در جهان زنی به نام الن گیلبرت بود که مجبور شد باشگاه خودش را بسازد تا اجازه بازی شطرنج پیدا کند.

تا نیمه قرن نوزدهم میلادی، نشانه‌های حضور زنان در شطرنج را تنها در قصر‌های اشراف‌زادگانی مانند ملکه الیزابت اول می‌توان یافت. در ۱۹۶۳ میلادی، بابی فیشر، شطرنج‌باز شهره جهان از آمریکا در مصاحبه‌ای بازیکن‌های زن شطرنج را رد کرد و بازی آن‌ها را «فاجعه» خواند گفت «زنان خیلی باهوش نیستند». در ۲۰۱۵ میلادی، نایجل شورت، بنام‌ترین شطرنج‌باز بریتانیا گفت که بازیکن‌های مرد شطرنج بهتر از زنان بازی می‌کنند، «چون مغز زنان و مردان برای مهارت‌های متفاوتی تنظیم شده است». در ۲۰۲۲ میلادی و در هنگام پخش مسابقه‌های بزرگ شطرنج جهان ایلیا سمیرین، شطرنج‌باز به‌نام شوروی که از ۱۹۹۲ میلادی برای اسرائیل بازی می‌کند گفت «شطرنج شاید بازی زنان نباشد» و بازی الکساندرا گوریاچکینا، زن شطرنج‌باز روسیه را ستود چون «شبیه به مردان بازی می‌کنند». او برای این گفته‌اش از سمت خود در سازمان جهانی شطرنج اخراج شد.

نایجل شورت در واکنش به تصمیم سازمان جهانی شطرنج برای محدودیت افراد ترنس در شبکه اجتماعی فیسبوک نوشت که «این مقررات اجتناب‌ناپذیر بود» و آن را محدود «به مرد بیولوژیکی» خواند که حالا فقط می‌تواند در مسابقه‌‌های آزاد شطرنج بازی کند و در نهایت نوشت:

یا آنگونه که رایلی گینیس، شناگر آمریکایی نام‌آشنا علیه حضور زنان ترنس در مسابقات ورزشی به شبکه تلویزیونی فاکس گفت، «بخش زنان مسابقه‌های شطرنج تنها برای زنان است». او هم مانند دیگر چهره‌های سیاسی، ورزشی یا مقام‌های سازمان جهانی شطرنج، گرفتار گفتمانی شده است که در آن افراد براساس جنسیت‌شان طبقه‌بندی می‌شوند و نمی‌توانند با هم برابر باشند.

اوئن جونز، نویسنده گاردین و چهره نام‌آشنای جنبش چپ بریتانیا، در واکنش به این تصمیم سازمان جهانی شطرنج و کسانی که می‌گویند مسابقات زنان باید محدود به «زنان بیولوژیک» باشد در ایکس نوشت: «حتی اگر فکر می‌کنید زنان ترنس مرد هستند، نمی‌توانید این بحث را پیش بکشید مگر اینکه فکر کنید زنان هوش کمتری به‌نسبت مردان دارند.»