درگیری‌های نظامی‌ در شرق سوریه؛ به سود داعش، رژیم اسد و ایران

درگیری‌های نظامی بین نیروهای تحت حمایت آمریکا در شرق سوریه نشان‌دهنده شکاف‌های خطرناک در میان ائتلافی است که سال‌ها با شکست گروه «دولت اسلامی» (داعش)، بر شرق سوریه کنترل داشته‌اند. این درگیری‌ها می‌تواند فرصتی برای ظهور مجدد داعش در این منطقه باشد.

خشونت‌ها در شرق سوریه همچنین نشان‌دهنده افزایش تنش‌ها بین کُردهای حاکم بر منطقه و جمعیت عمدتاً عرب است و درها را به روی بشار اسد، رئیس‌ جمهوری سوریه و متحدانش، روسیه و ایران، باز می‌کند تا برای نفوذ بر منطقه نفت‌خیز، بیرون راندن نیروهای آمریکایی و بازگرداندن حکومت دمشق به این منطقه تلاش‌های بیشتری کنند.

ایالات متحده از زمان شکست داعش در سال ۲۰۱۹، حدود ۹۰۰ سرباز و شمار نامعلومی پیمانکار را در این منطقه مستقر کرده است. این نیروها که برای نخستین بار هشت سال پیش وارد منطقه شدند، در کنار نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) گروهی از شبه‌نظامیان تحت رهبری کُردها، فعالیت می‌کنند.

یک دولت مورد حمایت ایالات متحده نیز به رهبری کُردها بر بخش‌هایی از شمال شرق سوریه و شرق رود فرات، از جمله بر میدان‌های نفتی کلیدی، حاکم است و در مقابل آن نیروهای دولتی سوریه و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران درست در آن سوی رودخانه فرات در غرب مستقر هستند.

به‌گزارش آسوشیتدپرس، اعراب این منطقه هم در نیروهای دموکراتیک سوریه و هم در دولت نقش دارند، اما مدت‌هاست که از کنترل کُردها ناراضی هستند.

درگیری‌های اخیر بین نیروهای دموکراتیک سوریه و جناح متحدی به نام شورای نظامی دیرالزور به‌رهبری اعراب از روز دوشنبه ۶ شهریور / ۲۸ اوت آغاز شد. دلیل این درگیری‌ها بازداشت احمد خبیل، معروف به ابوخواله، فرمانده شورای نظامی دیرالزور توسط نیروهای دموکراتیک سوریه در روز یکشنبه ۵ شهریور / ۲۷ اوت بود. آن‌ها خبیل را به فعالیت جنایتکارانه، فساد و برقراری تماس با دولت دمشق و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران متهم کردند.

با گسترش درگیری بین نیروهای دموکراتیک سوریه و وفاداران خبیل، صدها تن از افراد قبایل عرب و عشایر چندین روستا در خارج از شهر دیرالزور به شورای نظامی دیرالزور پیوستند. تاکنون در این درگیری‌ها دست‌کم ۹۰ نفر کشته و ده‌ها نفر زخمی شده‌اند.

تنها در روز گذشته، سه‌شنبه ۱۴ شهریور / ۵ سپتامبر، مرکز رسانه‌ای نیروهای دموکراتیک سوریه کشته شدن ۱۱ عضو خود را در عملیات موسوم به «تقویت امنیت» در حومه دیرالزور تأیید کرد.

رهبران کُرد، شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران و دولت سوریه را به دامن زدن به خشونت‌ها متهم می‌کنند. فرهاد شامی، سخنگوی نیروهای دموکراتیک سوریه، در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس، پیوستن نیروهای عرب محلی به درگیری‌ها را تکذیب کرد و گفت آن‌ها جنگجویان وفادار به دمشق بودند که از رودخانه عبور کردند.

الهام احمد، رئیس کمیته اجرایی مجلس سوریه دموکراتیک (MSD)، از نیروهای دموکراتیک سوریه، در شبکه اجتماعی ایکس، توییتر سابق، نوشت: «این درگیری‌ها غیرمعمول نیست. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد هرج‌ومرج توسط شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران و رژیم سوریه انجام می‌شود که می‌خواهند ناآرامی و بی‌ثباتی در سراسر منطقه ایجاد کنند.»

الهام احمد افزود: «این درگیری‌ها پیامدهای گسترده‌ای دارد، افزون بر این‌که ثبات شمال شرق سوریه را تهدید می‌کند، بازتاب‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تری دارد و وضعیتی است که نیازمند بررسی عمیق و توجه بین‌المللی است.»

او گفت هدف نهایی آن‌ها این است که نیروهای آمریکایی را مجبور به خروج کنند.

آسوشیتدپرس نوشته است برخی اما هشدار می‌دهند که خشونت‌ها نشان‌دهنده خشم محلی اعراب از تسلط کُردهاست.

عمر ابو لیله، که مسئولیت رسانه «دیرالزور۲۴» مستقر در اروپا را برعهده دارد و خبرهای منطقه را پوشش می‌دهد، گفت: «این تنشی بی‌سابقه میان نیروهای دموکراتیک سوریه و ساکنان دیرالزور است. نشانه سیاست بد نیروهای دموکراتیک سوریه و محاسبات اشتباه آمریکایی‌هاست.» او گفت راه‌حل می‌تواند جایگزینی کسی دیگر به جای خبیل و دادن نفوذ بیشتر به اعراب در شوراهای محلی باشد.

اگر این درگیری‌ها ادامه یابد می‌تواند شکاف‌ کرد-عرب را عمیق‌تر کند و راه را برای بازگشت بقایای داعش به منطقه هموار سازد.

ارتش آمریکا خواستار پایان دادن به درگیری‌ها شده و هشدار داده است که ادامه درگیری‌ها ممکن است به بی‌ثباتی و افزایش خطر ظهور مجدد داعش منجر شود.

در آخر هفته گذشته نشستی میان مقام‌های نیروهای دموکراتیک سوریه، رهبران قبایل و مقام‌های آمریکایی، از جمله سرلشکر جوئل وول، فرمانده نظارت بر عملیات نظامی ایالات متحده علیه داعش، برگزار شد. براساس بیانیه سفارت آمریکا آن‌ها در مورد «اهمیت رسیدگی به نارضایتی ساکنان دیرالزور، اجتناب از مرگ غیرنظامیان و نیاز به کاهش تنش در اسرع وقت» توافق کردند.

نیروهای دموکراتیک سوریه در حملات آخر هفته خود دو روستا را تصرف و پایگاه اصلی قبایل عرب در دیبان را محاصره کردند. مظلوم عبدی، فرمانده بلندپایه نیروهای دموکراتیک سوریه، به یک خبرگزاری محلی گفت که ائتلاف تحت رهبری آمریکا از این حمله پشتیبانی هوایی کرده است، اما ارتش آمریکا آن را تأیید یا تکذیب نکرد.

داعش زمانی بخش‌های وسیعی از عراق و سوریه را تحت کنترل خود داشت اما پس از یک جنگ طاقت‌فرسا و طولانی به‌رهبری آمریکا و متحدانش از جمله نیروهای دموکراتیک سوریه در شمال شرق سوریه، شکست خورد. این گروه تندور اسلامی آخرین تصرفات خود را در شرق سوریه در سال ۲۰۱۹ از دست داد اما هسته‌های فراری آن که در منطقه پنهان شده بودند به حملات کوچکتر ادامه داده و ده‌ها نفر را در طول این مدت کشته‌اند.

این خشونت‌ها همچنین می‌تواند فرصتی برای دمشق و تهران فراهم کند تا فشار برای خروج آمریکایی‌ها از سوریه را بیشتر کنند.

خالد الحسن، فرمانده گروه شبه‌نظامی تیپ باقر حامی دولت سوریه، با اشاره به نیروهای دموکراتیک سوریه، به رسانه‌های حامی ایران گفت که این خشونت‌ها «قیام جدید سوری‌ها علیه اشغالگران آمریکایی و شبه‌نظامیان آن است».

فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه در جریان سفر اخیر خود به ایران هشدار داد که «نیروهای اشغالگر آمریکایی باید عقب‌نشینی کنند قبل از آن‌که مجبور به این کار شوند.»

در میانه ماه ژوئیه سال جاری میلادی، ده‌ها نفر از عشایر عرب و نیروهای دفاع ملی طرفدار دولت در استان دیرالزور تجمعی برگزار کردند کهدر آن یک ژنرال روس هم حضور داشت.

یکی از فرماندهان نیروهای دفاع ملی در این مراسم گفت: «پایان حضور نیروهای آمریکایی به دست عشایر عرب خواهد بود که پشت ارتش سوریه ایستاده‌اند.»

در ماه مارس، یک حمله پهپادی مشکوک که به ایران نسبت داده شد به یک پایگاه آمریکایی صورت گرفت که منجر به کشته شدن یک پیمانکار و زخمی شدن یک نفر دیگر به همراه پنج سرباز آمریکایی شد. جنگنده‌های آمریکایی با حملات هوایی به پایگاه‌هایی که توسط گروه‌های وابسته به سپاه پاسداران استفاده می‌شد، پاسخ دادند. جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا گفت ایالات متحده برای محافظت از نیروهای خود «قاطعانه» پاسخ خواهد داد.

بر اساس گزارشی که ماه گذشته توسط مؤسسه مطالعات جنگ، اندیشکده‌ای در واشنگتن منتشر شد، ایران، روسیه و رژیم سوریه منافع مشترکی در خروج نیروهای آمریکایی از سوریه دارند.

از زمانی که نیروهای سوری و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در سال ۲۰۱۷ مناطقی را در امتداد مرز با عراق از داعش پس گرفتند، ایران به گذرگاه زمینی که آن را به دریای مدیترانه متصل می‌کند دست یافت.

درگیری‌های هفته گذشته پس از آن رخ داد که رسانه‌های لبنانی و عربی که دیدگاه‌های ایران را منعکس می‌کنند، ادعا کردند که آمریکایی‌ها قصد دارند با تصرف شهر مرزی و استراتژیک البوکمال، این ارتباط را قطع کنند.

ژنرال متیو مک فارلین، فرمانده ائتلاف این گزارش‌ها را تکذیب کرد و گفت: «ائتلاف برای عملیات نظامی به‌منظور قطع ارتباط هیچ‌کس به جز داعش اقدام نمی‌کند.»

اما ایران و متحدانش می‌گویند هرگونه تلاش برای بستن مرز عراق و سوریه خط قرمز آن‌هاست.

بسام ابوعبدالله، تحلیلگر سیاسی سوری، که اظهاراتش معمولاً منعکس‌کننده دیدگاه دولت است، گفت: «من بستن دروازه ارتباطی دمشق و بغداد را به‌منزله اعلام جنگ می‌دانم.»