چرا آمریکا نمی‌تواند تجارت پرسود نفت ایران با چین را متوقف کند؟

جنگ‌طلبان در واشنگتن از دولت جو بایدن، رئیس‌ جمهوری آمریکا، می‌خواهند تحریم‌های این کشور علیه ایران را به‌عنوان مجازات به‌دلیل حمایتش از شبه‌نظامیان حماس در جنگ با اسرائیل تشدید کند. آن‌ها استدلال می‌کنند که تهران در ماه‌های اخیر بیشتر از سال‌های گذشته نفت صادر کرده است.

اما اقدام‌های جدید و اجرای سخت‌گیرانه‌تر در محدود کردن منبع درآمد اصلی جمهوری اسلامی - به لطف اشتهای چین برای نفت خامِ با تخفیف ـ با مشکل مواجه است. تاجران، تحلیلگران و مدیران صنعت نفت از شبکه‌های پرداخت و حمل و نقل گسترده‌ای سخن می‌گویند که ایالات متحده نمی‌تواند به آن‌ها دسترسی پیدا کند.

پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران در سال ۲۰۱۸، تهران مجبور شد با کارزار «فشار حداکثری» آمریکا مقابله کند. این کارزار به دنبال وادار کردن ایران به کنار گذاشتن غنی‌سازی اورانیوم و قطع کمک به شبه‌نظامیان نیابتی بود و واشنگتن کشورهایی که نفت ایران را به «صفر» نمی‌رساندند، تحریم کرد.

اما طی سه سال گذشته محموله‌های نفت به لطف کاهش فشار ایالات متحده و تقاضای چین، به‌طور پیوسته افزایش یافته است. ایران بار دیگر به رتبه سوم در میان تولیدکنندگان سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نزدیک می‌شود و بیش از ۹۰ درصد بشکه‌های نفت آن به سمت دومین اقتصاد بزرگ جهان می‌رود.

جَنت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا در اوایل جنگ غزه گفت که اقدام‌های جدید علیه ایران امکان‌پذیر است. به‌رغم خطرهای تنشی که فشار همزمان بر روسیه و ایران به‌همراه خواهد داشت، بایدن ممکن است مجبور شود هیزم بیشتری بر آتش بریزد. آن‌چه چندان روشن نیست این است که آیا واشنگتن واقعاً می‌تواند کار زیادی در  مقابله با تأثیر حمایت چین [از ایران] به پیش برد یا خیر.

تجارت با واسطه‌های متعدد بسیار پیچیده است و تحریم آن برای ایالات متحده بسیار دشوارتر.

همایون فلکشاهی، کارشناس نفت و گاز شرکت تحلیل داده انرژی کپلر، در این‌باره گفت:

تحریم‌های مالی و تجاری به ابزار سیاست خارجی مهم‌تری تبدیل شده‌اند، زیرا کشورها به‌دنبال تأثیرگذاری بر مخالفان، بدون نیروی نظامی هستند. با این حال، هم ایران و هم روسیه خوراک برای منتقدانی را فراهم کرده‌اند که استدلال می‌کنند حتی اقدام‌های بی‌سابقه نیز نتوانسته رفتار آن‌ها را تغییر دهد، زیرا کسب درآمد نفتی همچنان در بالاترین سطح جریان می‌یابد. مشکل در تأثیرگذاری تحریم علیه رژیم‌های خودکامه تا حدودی «زمان» است زیرا تأثیر تحریم‌ها به‌ندرت فوری است.

طی هفته‌های گذشته، مقام‌های آمریکا چندین شرکت اماراتی را به‌دلیل معاملاتشان با روسیه در فهرست سیاه قرار دادند و دو نفتکش و کشتی را به‌دلیل نقض سقف قیمت نفتِ اعمال‌شده توسط کشورهای صنعتی گروه ۷، تحریم کردند. با این حال، تاجران نفت می‌گویند چنین اقدام‌هایی تجارت نفت خام را از مسیر خارج نمی‌کند زیرا سایر بازیگران، از جمله ده‌ها و حتی صدها نفر در «سایه»، همچنان به معامله‌های تجاری ادامه می‌دهند و این نشان‌دهنده محدودیت‌های دسترسی‌ واشنگتن است. این شامل ایران و چین با سال‌ها تجربه بیشتر می‌شود.

تحریم‌ علیه شرکت‌هایی در سنگاپور و مالزی در اوایل سال جاری به‌دلیل نقش آن‌ها در تسهیل فروش و ارسال میلیون‌ها دلار نفت و مواد پتروشیمی ایران، تأثیر چندانی بر افزایش تجارت با مقصد نهایی، یعنی چین نداشت.

رافالو پانتوچی، کارشناس ارشد دانشکده مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام در سنگاپور، گفت:

پکن مدت‌هاست که از مؤسسه‌های مالی کوچک‌تر برای تسهیل تجارت و دور زدن محدودیت‌ها علیه مؤسسه‌های بزرگتر با پیوندهای تجاری بین‌المللی استفاده می‌کند. مانند بانک کونلون که مجرای کلیدی چین برای معاملات با ایران است.

به‌تازگی، واردکنندگان چینی از سامانه جایگزین دیگری مبتنی بر یوآن (پول ملی این کشور) سود برده‌اند؛ سامانه‌ پرداخت بین بانکی فرامرزی چین موسوم به CIPS که توسط بانک مرکزی این کشور برای تسویه مطالبه‌های بین‌المللی راه‌اندازی شده است.

در جبهه تدارکاتی، گسترش ناوگان در «سایه» با کشتی‌های اغلب قدیمی‌تر که نفت را از رژیم‌های تحریم‌شده به مشتریان جهانی می‌رسانند وجود دارد که گزینه‌های مختلفی در اختیار خریدارانی مانند چین قرار می‌دهند. امروزه این جبهه تدارکاتی، از جمله نفتکش‌های روسی و نفتکش‌هایی که مایل به بارگیری نفت اورال و سایر محصولات نفتی هستند، به حدود ۶۰۰ کشتی گسترش یافته است.

همایون فلکشاهی در این‌باره می‌گوید:

میکال میدان، مدیر برنامه تحقیقات انرژی چین در مؤسسه مطالعات انرژی آکسفورد نیز به استفاده چین از ابزارهایی مانند یوآن دیجیتال و «ناوگان در سایه» به‌عنوان «راه نجات تولیدکنندگان» اشاره می‌کند.

روابط چین با ایران بدون مشکل نیست. این پرسش وجود دارد که معامله با تهران چگونه بر روابط واشنگتن و پکن تأثیر می‌گذارد، به‌ویژه اگر دیداری بین دو رهبر در هفته آینده برگزار شود. منابع آگاه پنج‌شنبه ۱۸ آبان / ۹ نوامبر به خبرگزاری فرانسه گفتند که جو بایدن و شی جین‌پینگ قرار است روز ۲۴ آبان / ۱۵ نوامبر در سان‌فرانسیسکو با یکدیگر دیدار کنند.

حتی با وجود وضعیت دشوار روسیه و بهره‌وری پکن از این شرایط، ایران به‌جز چین گزینه‌های کمی برای فروش نفت خود دارد. این وضعیت هرچه طولانی‌تر شود، تجارت آسان‌تر می‌شود، زیرا شبکه‌های مالی و تدارکاتی با آن سازگار می‌شوند.