کنفرانس اقلیمی دبی: امید برای طبیعت یا برای غول‌های سوخت فسیلی؟

بیست و هشتمین کنفرانس اقلیمی سازمان ملل (کاپ ۲۸) امسال از ۳۰ نوامبر تا ۱۲دسامبر در شهرک نمایشگاه بین‌المللی دبی برگزار خواهد شد. سران کشورهای جهان و رهبران جامعه مدنی قرار است در این کنفرانس بزرگ تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد گرد‌هم آیند تا برای مهار تغییرات اقلیمی چاره‌‌اندیشی کنند. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان نیز قرار بود به این نشست برود اما واتیکان اعلام کرد که به دلیل عوارض آنفولانزا و التهاب ریه سفر او به دبی لغو شد.

در کاپ ۲۱ در سال ۲۰۱۵ توافق شد که جهان تا سال ۲۰۵۰ گرمایش جهانی را در مقایسه با دوران پیشاصنعتی به ۱٬۵ درجه سانتیگراد محدود کند. هشت سال از آن توافق می‌گذرد و روند گرمایش زمین روبه افزایش است. دانشمندان معتقدند اگر تا سال ۲۰۳۰ میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای به نصف کاهش نیابد، این هدف متحقق نخواهد شد.  

امسال در جهان بسیاری از رکوردهای آب‌وهوایی شکسته شد. دانشمندان سال ۲۰۲۳ را به‌مثابه گرم‌ترین سال تاریخ ثبت کردند. آتش‌سوزی‌ها و سیل‌های مرگباری که در یونان و لیبی رخ‌ داد تنها دو نمونه اثرات فاجعه‌بار گرمایش شدید زمین بودند. 

آیا سران کشورها می‌توانند به یک اجماع برسند و این روند را متوقف کنند؟ در کاپ ۲۸ چه انتظار می‌رود؟ 

سلطان بن احمد الجابر، رئیس کاپ ۲۸

دکتر سلطان بن احمد الجابر، وزیر صنعت و فناوری پیشرفته و مدیرعامل ادنوک، شرکت ملی نفت ابوظبی در امارات متحده عربی ریاست کاپ ۲۸ در دبی راه به‌عهده دارد. به گفته احمد الجابر این گردهمایی فرصتی است برای بازنگری، راه‌اندازی و تمرکز مجدد دستور کار اقلیمی. او در وبسایت رسمی کاپ ۲۸  نوشته است: 

نخستین بار است که مدیرعامل یک شرکت، آن‌هم شرکت بزرگ نفتی ریاست این کنفرانس را به‌عهده گرفته است. انتخاب الجابر در مقام ریاست کاپ ۲۸ انتقاد بسیاری را برانگیخت. به گزارش یورونیوز در اوایل سال جاری بیش از ۱۳۰ قانونگذار در اروپا و آمریکا خواستار عزل او شدند.

 این مسئله که مدیرعامل یک شرکت نفتی ریاست کاپ ۲۸ را برعهده گرفت سبب شد خون کنشگران سوخت‌های فسیلی به‌جوش آید. برای نمونه، گرتا تونبرگ، کنشگر زیست‌محیطی پس از شنیدن این خبر که الجابر ریاست کاپ ۲۸ را به‌عهده گرفته آن را یک شوخی بد نامید و این انتخاب را مضحک دانست. 

با وجود این، برخی از انتخاب او راضی هستند و امیدوارند که شاید الجابر «شکارچی متخلفی باشد که به قرقچی شکار تبدیل شود». امید این است که او در روند گذر به انرژی تجدیدپذیر، توانایی نفوذ منحصربه‌فردی بر همتایان خود در صدر آلاینده‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان داشته باشد. 

فرید صفری، پژوهشگر موسسه مطالعات انرژی آکسفورد در گفت‌وگو با زمانه انتخاب سلطان الجابر را شمشیر دولبه دانست و گفت: 

اما از سوی دیگر فرید صفری نیز معتقد است که شاید انتصاب او به‌مثابه ریاست این اجلاس سبب شود شرکت‌های سوخت‌های فسیلی قدم‌های بزرگتری در تعهدات اقلیمی بردارند. 

امارات متحده عربی یکی از ۱۰ کشوری است که بیشترین نفت را تولید می‌کند. سوختن نفت باعث آزاد شدن گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید‌کربن می‌شود. بنابراین این کشور یکی از کشورهایی است که مسبب گرمایش زمین است. 

انتخاب دبی، پایتخت این کشور مانند مصر در سال گذشته، همچنین به‌دلیل سابقه خود در نقض حقوق بشر، میزبان مناقشه‌انگیزی است. اگرچه این کشور وعده داده است که کنشگران اقلیمی اجازه دارند «مسالمت‌آمیز» اعتراض کنند، اما سازمان‌های غیردولتی دیده‌بان حقوق بشر بارها هشدار داده‌اند که دولت امارات متحده عربی «تحمل نارضایتی» کنشگران اقلیمی را ندارد.

از کاپ ۲۸ چه انتظاری داریم؟

در این مذاکرات اقلیمی چهار هدف کلیدی در نظر گرفته شده است: ردیابی سریع، منصفانه و منظم انتقال انرژی، اصلاح فرایندهای سرمایه‌گذاری و بودجه صندوق خسارت‌های مالی، قرار دادن طبیعت، زندگی و معیشت در قلب اقدام‌های اقلیمی و بسیج همگانی برای اقدام‌های محیط‌ زیستی فراگیر.

طی این کنفرانس به طبیعت و انرژی و امور مالی توجه ویژه‌ای شده است. ریاست کاپ ۲۸ موضوعات جدیدی را نیز به لیست موضوعات اضافه کرده است، از جمله او یک روز اختصاصی برای سلامت در نظر گرفته است. مذاکرات نهایی را برای روزهای ۱۱ و ۱۲ دسامبر برنامه‌ریزی کرده‌اند.

پیش‌بینی این امر که سران کشورها و صنایع سوخت‌های فسیلی پس از دو هفته مذاکره به اجماعی دست یابند، دشوار است. عملکردها و داده‌ها نشان می‌دهند که تعهدات توافق پاریس در کاپ ۲۱ در سال ۲۰۱۵ مبنی بر اینکه گرمایش جهانی را تا سال ۲۰۵۰ در مقایسه با دوران پیشاصنعتی به ۱٬۵ درجه سانتیگراد محدود کنیم، دیگر تحقق‌پذیر نیست. 

بر اساس آخرین گزارش سازمان ملل در ایده‌آل‌ترین شکل ممکن و با درنظر گرفتن داده‌های موجود، تنها ۱۴ درصد احتمال دارد که بتوانیم گرمایش را در آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد محدود کنیم. به گزارش سازمان ملل گرمایش زمین اکنون در مقایسه با پیش از آغاز عصر صنعتی‌ شدن، به ۱٬۴ درجه سانتی‌گراد رسیده است. این سازمان هشدار داده که حتی اگر برنامه‌‌های موجود حکومت‌ها برای کاهش گازهای گلخانه‌ای اجرا شوند، همچنان تا پایان قرن در مسیر گرمایشی فراتر از آستانه ۳ درجه سانتی‌گراد قرار داریم. 

فرید صفری می‌گوید برای تحقق اهداف اقلیمی یک سازوکار مالی مشخص نیاز است که رضایت طرفین را برآورده کند. به گفته این پژوهشگر مسئله صندوق مالی آسیب و خسارت که در کنفرانس اقلیمی قبلی در مصر آغاز شد باید در این کاپ پی‌گرفته شود. بر اساس این صندوق، کشورهای توسعه‌یافته و کشورهایی که سهم بسیاری در افزایش گازهای گلخانه‌ای و اثرات تغییرات اقلیمی دارند باید موظف شوند مبلغی را برای کشورهای درحال توسعه اختصاص دهند تا بتوانند با آسیب‌های تغییرات اقلیمی در مقیاس جهانی منطبق شوند. 

چه کسانی حضور خواهند یافت؟

در این کنفرانس بیش ۷۰ هزار نماینده ۱۹۹ کشور و نهاد که سران و رهبران، سیاستمداران و نمایندگان کشورها را دربر می‌گیرند، حاضر خواهند شد. آنها در کنار کارشناسان، شرکت‌ها، سازمان‌های غیردولتی و جوانان برای ایجاد اجماع و تسهیل پیشرفت در اقدامات اقلیمی گرد هم می‌آیند.

در کاپ ۲۸ تاکید ویژه‌ای بر بخش خصوصی شده است. بر اساس وب‌سایت رسمی کاپ ۲۸ بخش خصوصی فرصتی برای نمایش «مشارکت و راه‌حل‌های» خود برای تغییرات آب‌و‌هوایی خواهد داشت. بیل‌گیتس یکی از افرادی خواهد بود که در این کاپ حاضر خواهد شد و افزون بر اهمیت کمک به کشورهای در حال توسعه، او بر بازار «تکنولوژی سبز» تمرکز خواهد داشت. 

بر اساس خبرگزاری‌های داخل ایران ابراهیم رئیسی نیز در این کنفرانس شرکت خواهد کرد. همچنین برای نخستین بار در تاریخ چهر‌ه‌ای مذهبی همچون پاپ فرانسیس در این کنفرانس حضور خواهند داشت.

از میان سیاستمداران بایدن و شی جینگ پینگ حضور نخواهند داشت اما لولا و ریشی سوناک حاضر خواهند بود. چارلز سوم، پادشاه بریتانیا که از جوانی مدافع محیط زیست بوده است نیز در این اجلاس حاضر خواهد شد. حضور او در حالی است که ریشی سوناک، نخست وزیر بریتانیا وعده‌های زیست‌محیطی این کشور را زیر پا گذاشته‌ است. 

در کاپ ۲۷ حدود ۶۰۰ لابی‌گر سوخت‌های فسیلی حضور داشتند. در این کاپ هم انتظار می‌رود لابی‌گرهای بسیاری شرکت کنند. 

افزون بر حضور سران، نمایندگان کشورها و صنایع در این اجلاس اقلیمی، کنشگران و مدافعان محیط زیست و گروه‌های در حاشیه که از تغییرات اقلیمی آسیب بسیاری می‌بینند در حالی که نقش بسیار ناچیزی در گرمایش جهانی دارند نیز حضور خواهند داشت. 

جنبش سراسری «سیاره آگاه: نجات خاک» که از مارس ۲۰۲۲ در جهان آغاز شد نیز در این اجلاس حضور خواهد داشت. ونسا ناکاته کنشگر اهل اوگاندا دوست گرتا تونبرگ نیز در این کاپ حاضر خواهد شد. او نخستین کنشگر اقلیمی سازمان «جمعه‌ها برای آینده» در اوگاندا و بنیانگذار سازمان «اقلیم، برخیز» در آفریقاست.  

کنفرانس‌‌های تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد 

کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد که مخفف آن «کاپ» است، از سال ۱۹۹۵ هر سال برگزار می‌شود. در این اجلاس که سالانه دو هفته به‌طول می‌انجامد رهبران کشورها، سیاستمداران، شرکت‌های بزرگ، سازمان‌های بین‌المللی، پژوهشگران، کارشناسان، کنشگران زیست‌محیطی و شرکت‌کنندگان دیگر در سطح جهانی درباره بحران اقلیمی گفت‌وگو می‌کنند.  

کشورهایی در کنفرانس‌های کاپ حاضر می‌شوند که ۳۰ سال گذشته کنوانسیون سازمان ملل درباره چارچوب تغییر اقلیم (UNFCCC) که معاهده‌ بین‌المللی محیط زیستی درباره تغییرات آب و هوایی است را امضا کرده‌اند.

تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد، و همچنین فلسطین، جزایر کوک و نیوئه، کنوانسیون UNFCCC را امضا کرده‌اند. سریر مقدس (یا دولت شهر واتیکان) نیز ناظر این معاهده است. عملاً هر ملت، کشور یا ایالتی در جهان درگیر است و تاکنون در مجموع ۱۹۹ عضو این تعهد نامه را امضا کرده‌اند. کاپ ۲۷ سال گذشته در مصر برگزار شد.