توافق بر سر مسیر گذار از سوخت‌های فسیلی در «کاپ۲۸» ــ منتقدان: راه‌های فرار نگران‌کننده‌اند

بیست‌وهشتمین نشست اقلیمی سازمان ملل، موسوم به «کاپ۲۸» چهارشنبه ۱۳ دسامبر / ۲۲ آذر ۱۴۰۲ در اقدامی که رئیس مذاکرات آن را «تاریخی» دانست، جهان را به «مسیر گذار» از سوخت‌های فسیلی که از عوامل اصلی گرمایش کره زمین هستند فراخواند. منتقدان اما نگران «راه‌های فرار» موجود در متن توافق هستند.

به گزارش آسوشیتدپرس، سلطان الجابر، مدیرعامل شرکت نفتی ابوظبی و رئیس این دوره از مذاکرات در دقایق آغازین نشست چهارشنبه، تأیید سند اصلی این دور از نشست‌ها را اعلام کرد. این سند می‌گوید جهان از مسیر درست مواجهه با تغییرات اقلیمی خارج شده و همچنین روشن می‌کند که چطور می‌توان به این مسیر بازگشت.

الجابر در روز آخر نشست با اشاره به سند نهایی‌شده گفت:

امارات میزبان بیست‌وهشتمین دور مذاکرات اقلیمی سازمان ملل متحد بود. الجابر در ادامه صحبت‌هایش افزود: «در توافق نهایی برای اولین بار در مورد سوخت‌های فسیلی هم‌زبانی داریم.»

سیمون استیل، دبیر اجرایی میثاق اقلیمی ملل متحد به نمایندگان حاضر در کاپ۲۸ گفت که تلاش‌هایشان لازم بوده تا «در راستای توقف مهم‌ترین مشکل زیست‌محیطی بشر - یعنی سوخت‌های فسیلی و آلودگی سیاره‌سوز - سیگنالی به جهان ارسال شود.»

استیل افزود:

این مقام سازمان ملل هشدار داد که آنچه این نشست اتخاذ کرده «تازه آغاز شاهراه اقدام اقلیمی است و نه خط پایان.»

راه‌های فرار؟

توافق جدید که در ساعت‌های ابتدایی چهارشنبه ۱۳ دسامبر / ۲۲ آذر منتشر شد، نسبت به پیش‌نویس چند روز قبل متن قوی‌تری است. با این‌حال، راه‌های فراری هست که منتقدان را ناخرسند کرده است.

آسوشیتدپرس می‌نویسد که تحلیلگران و نمایندگان منتظر بودند که جدالی بر سر جزئیات متن صورت بگیرد، اما الجابر، رئیس غول نفتی ابوظبی، در اعلام تأیید نهایی سند بسیار سریع عمل کرد و اجازه اظهار نظر به منتقدان نداد.

آن راسموسن، نماینده ساموآ، به نمایندگی از چندین کشور جزیره‌ای کوچک، شکایت کرد که الجابر وقتی نهایی‌شدن توافق را اعلام کرده که آنان در سالن حضور نداشتند. به گفته راسموسن، «ما نیاز به اصلاح مسیر داریم اما این مسئله در متن تضمین نشده است.» این نماینده وزارت منابع طبیعی و محیط زیست ساموآ می‌گوید این توافق به جای تلاش در راستای کاهش تصاعدی آلاینده‌ها، نشانگر این است که اوضاع طبق روال همیشه پیش خواهد رفت و «این احتمالاً ما را به عقب خواهد برد، نه به جلو.»

نماینده بولیوی نیز به این توافق به عنوان شکل جدیدی از استعمار تاخت.

در مقابل، جان کری، فرستاده ویژه ایالات متحده آمریکا در امور اقلیمی گفت «من از این روحیه همکاری که ما را کنار هم آورده در شگفتم.» کری ادامه داد که این توافق نشان می‌دهد با وجود جنگ در اوکراین و خاورمیانه، همچنان چندجانبه‌گرایی کار می‌کند: «این سند پیام‌های بسیار قدرتمندی به جهان مخابره می‌کند.»

عربستان سعودی نیز که پیشتر تهدید کرده بود جلوی توافق را می‌گیرد، توافق نهایی را موفقیت‌آمیز خواند.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز که پیشتر شرکت‌های نفتی و سودهای کلانش را هدف انتقاد قرار داده بود، با بیان این‌که این توافق «برای نخستین‌بار لزوم گذار و فاصله‌گرفتن از سوخت‌های فسیلی را به رسمیت می‌شناسد» متن نهایی نشست را ستود. او افزود: «دوره سوخت‌های فسیلی باید پایان یابد – و باید با عدالت و انصاف پایان یابد.»

مفاد توافق

این توافق خواستار سه‌برابر کردن مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی دوبرابر مصرف انرژی می‌شود. در روزهای آغازین نشست همچنین مذاکره‌کنندگان تشکیل صندوقی ویژه به ارزش حدوداً ۸۰۰ میلیون دلار را برای کمک به کشورهای فقیر آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی تصویب کردند.

توافق البته خواستار «از دور خارج کردن» سوخت‌های فسیلی نمی‌شود. این در حالی است که بیش از ۱۰۰ کشور، از جمله کشورهای جزیره‌ای کوچک و کشورهای اروپایی، این مطالبه را داشتند. در عوض، توافق خواستار «گذار و فاصله‌گرفتن از سوخت‌های فسیلی در سیستم‌های انرژی» می‌شود، آن هم «به شیوه‌ای عادلانه، نظام‌مند و منصفانه که اقدام اقلیمی در این دهه بحرانی را شتاب بخشد.»

توافق می‌گوید که گذار باید به نحوی صورت بگیرد که در سال ۲۰۵۰، سطح آلاینده‌های گلخانه‌ای جهان به صفر برسد. متن پیش‌بینی می‌کند که جهان آلودگی کربنی فزاینده‌اش را تا سال ۲۰۲۵ بکاهد تا به آستانه توافق‌شده برسد، اما به برخی کشورهای مشخص مثل چین اجازه می‌دهد که کاهش آلاینده‌ها را دیرتر شروع کنند.

متن نهایی سومین نسخه‌ای است که در دو هفته اخیر ارائه شده و نکته‌ای که توجه منتقدان را جلب کرده این است که به واژه «نفت» در هیچ‌جای متن اشاره نمی‌شود و عبارت «سوخت‌های فسیلی» فقط دوبار تکرار شده است.

ژان سو، مدیر واحد «عدالت انرژی» در مرکز تنوع زیستی به آسوشیتدپرس می‌گوید «این نخستین بار در ۲۸ سال اخیر است که کشورها مجبور شده‌اند مقابله با سوخت‌های فسیلی را بپذیرند.» او با وجود این‌که این نکته را «پیروزی» می‌خواند، می‌گوید «جزئیات مشخص این متن ایرادهای بسیار جدی دارند.» سو می‌افزاید:

«سوخت‌های انتقالی» اسم رمز گاز طبیعی است که از جمله آلاینده‌های کربنی است.

ال گور، معاون سابق رئیس‌جمهوری ایالات متحده و کنشگر اقلیمی برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۰۷ می‌گوید هرچند «به رسمیت شناختن این‌که بحران اقلیمی در اصل بحران سوخت‌های فسیلی است» اهمیت بالایی دارد، اما توافق کاپ۲۸ «چیزی بیش از حداقل نیست» که «نیمی از آن اقدام‌ها است، و نیمی دیگر راه‌های فرار.»