دستاورد ایران و تاجیکستان در نشست کمیته میراث جهانی

با پایان کار سی و هفتمین نشست کمیته میراث جهانی، فهرست آثار جهانی یونسکو شاهد تغییرات جدیدی شده است. اعضای این کمیته در بیش از ۱۲ روز نشست خود در کامبوج، ۱۹ اثر فرهنگی و طبیعی جدید را به این فهرست اضافه کردند و وضیعت حفاظتی آثار ثبت‌شده قبلی را مورد بررسی قرار دادند.

نشست کمیته میراث جهانی هر سال در یکی از کشورهای جهان برگزار می‌شود. در نشست امسال پرونده ۳۲ اثر مورد بررسی قرار گرفت و علاوه بر ثبت ۱۹ اثر جدید، وضعیت میراث جهانی در خطر نیز به بحث گذاشته شد.

فهرست میراث جهانی یونسکو که شامل آثار طبیعی و فرهنگی جهان است، طبق دستورالعمل معاهده سال ۱۹۷۲ یونسکو تشکیل شده است. کشورهای عضو معاهده میراث جهانی با ثبت آثار خود در این فهرست، از یک‌سو زمینه معرفی بیشتر آن‌ها را فراهم می‌کنند و از سوی دیگر نظارت‌های بین‌المللی را بر محوطه‌های ثبتی خود بیشتر کرده تا راه برای حفاظت از آن‌ها هموارتر ‌شود. همچنین در زمانی که خطری این آثار را تهدید کند، یونسکو می‌تواند از صندوق میراث جهانی کمک‌های اضطراری را در اختیار کشورهای درخواست‌کننده قرار دهد. به همین منظور فهرست دیگری به نام فهرست میراث در خطر وجود دارد که آثاری که موجودیت آن‌ها توسط عوامل طبیعی و انسانی تهدید می‌شود در این فهرست قرار می‌گیرند.

کارنامه ایران

ایران در سی و هفتمین نشست کمیته میراث جهانی روزهای پرکاری را پیش رو داشت. ثبت کاخ گلستان تهران توانست تعداد آثار ثبت شده ایران را به ۱۶ برساند. کاخ گلستان، یادگار ارزشمند پادشاهان قاجار و ارگ حکومتی آن‌ها، اکنون در قلب پایتخت مدرن ایران قرار دارد.

گرچه ثبت کاخ گلستان باعث شادی بسیاری از ایرانیان شد، اما ایران در این نشست نتوانست رضایت کمیته میراث جهانی را در مورد پرونده روستای تاریخی میمند کسب کند.

ایران پرونده میمند را نیز به همراه پرونده کاخ گلستان به یونسکو ارسال کرده بود، اما به دلایل نقص و کمبودهایی جدی در آن، بحث میمند نتوانست در نشست کمیته مطرح شود و در نهایت میمند ثبت نشد.

میمند روستایی تاریخی در استان کرمان است که خانه‌های آن در دل صخره‌ها کنده شده‌اند. برخی باستان‌شناسان قدمت سکونت انسان در میمند را حدود ۱۲ هزار سال برآورد کرده‌اند. این روستا به دلیل آنکه درون صخره‌ها جای دارد، پس از گذشت هزاران سال، برابر عوامل مختلف آب و هوایی مقاومت کرده و به همین دلیل نسبتاً سالم مانده است.

خروج ارگ بم از فهرست در خطر

نشست امسال کمیته میراث جهانی دستاورد دیگری نیز برای ایران داشت. «ارگ بم و منظر فرهنگی آن» که پس از زلزله ویرانگر سال ۱۳۸۲ در فهرست میراث در خطر قرار گرفته بود، به دلیل اقدامات حفاظتی توانست از این فهرست خارج شود و اکنون در کنار آثاری قرار گرفته که دیگر موجودیت آن‌ها را خطری تهدید نمی‌کند.

زلزله بم به ارگ تاریخی آن خسارت‌های زیادی وارد کرد و بخش‌هایی گسترده از آن شامل حاکم‌نشین، مسجد جامع، بازار و بخش‌هایی از حصار و برج‌های دفاعی را ویران کرد. با این‌حال از همان نخستین روزهای پس از زلزله و در حالی که خود شهر بم نیز به تلی از آوار تبدیل شده بود، عملیات نجات‌بخشی ارگ بم توسط ایران و حمایت جدی جامعه جهانی از جمله سازمان یونسکو آغاز شد. رها نکردن بم پس از زلزله آن را به بزرگ‌ترین پروژه حفاظتی ایران در سال‌های اخیر تبدیل کرد. پس از حدود ۱۰ سال، اکنون برآوردها نشان می‌دهد بخش‌های آسیب‌دیده تا حد زیادی استحکام‌بخشی شده‌اند، و ارگ بم گرچه آسیب‌های فراوانی دیده، اما می‌تواند همچنان به حیات خود ادامه دهد. در کنار پروژهای حفاظتی، کارهای پژوهشی فراوانی هم در زمینه باستان‌شناسی و هم در زمینه مطالعه روی ساختارهای خشتی در ارگ بم انجام شده است.

آثار سوریه در فهرست در خطر

میراث فرهنگی سوریه که اکنون گرفتار در جنگ داخلی ویران‌کننده‌ای است، آسیب‌هایی بسیار زیادی در طول مدت بیش از دو سال متحمل شده است. تخریب مستقیم آثار تاریخی در زمان جنگ، حفاری غیرقانونی و قاچاق آثار تاریخی، و همچنین تخریب عمدی برخی مکان‌های مذهبی توسط گروه‌های مسلح بخش زیادی از آثار فرهنگی مردم سوریه را تهدید می‌کند.

شش محوطه سوریه پیش از این به دلیل ارزش‌های خود در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده بودند. در نشست امسال کمیته میراث جهانی، یونسکو تصمیم گرفت تمام این آثار را در فهرست میراث در خطر قرار دهد. این برای نخستین بار است که تمام آثار ثبت‌شده یک کشور به همراه یکدیگر در فهرست در خطر قرار می‌گیرد.

بخش تاریخی شهر دمشق، شهر تاریخی حلب، شهر باستانی بصری، محوطه باستانی پالمیر، روستاهای باستانی شمال سوریه، دژ شهسواران و قلعه صلاح‌الدین جزو آثاری هستند که اکنون جنگ داخلی آن‌ها را به شدت تهدید می‌کند. در میان آثار ثبت جهانی سوریه، شهر حلب بیشترین آسیب را دیده است. مناره ۹۰۰ ساله مسجد جامع حلب و بازار تاریخی این شهر بر اثر جنگ و آتش‌سوزی کاملاً ویران شده‌اند و به صدها خانه و اثر تاریخی دیگر نیز آسیب‌های جدی وارد شده است. برخی سازمان‌های جهانی از جمله ایکوموس، شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی، برنامه‌هایی آموزشی را برای کمک به متخصصان سوری در جهت حفاظت از میراث فرهنگی این کشور تدارک دیده‌‌اند. با این حال حجم آسیب‌ها به حدی است که نیاز به کمک‌‌های مالی و فنی بیشتر چه در زمان جنگ و چه پس از آن وجود دارد. در ماه‌های گذشته نیز چندین محموله از اشیاء دزدیده شده از محوطه‌های باستانی سوریه در حومه بیروت در لبنان کشف شد.

تاجیکستان

تاجیکستان نیز امسال توانست نخستین اثر طبیعی خود را در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کند. پارک ملی تاجیکستان، با وسعت دو و نیم میلیون هکتار، در کوهستان‌های پامیر به دلیل ویژگی‌های طبیعی و برخورداری از تنوع زیستی توانست در این فهرست ثبت شود. در این منطقه جاندارانی مانند ببر برفی، گوسفند کوهی پامیر، خرس، گرگ سرخ و جاندران کمیاب دیگر زندگی می‌کنند. قله‌های بلند و برف‌گیر کوهستان ‌پامیر، مانند قله امیر اسماعیل سامانی، و دریاچه‌های کوچک و بزرگ این پارک بزرگ، به ویژه دریاچه سریز در بدخشان تاجیکستان، همگی جزو چشم‌اندازهای ویژه طبیعی این منطقه هستند. تاجیکستان پیش‌از این توانسته بود محوطه باستانی سرزم را به عنوان نخستین اثر فرهنگی خد ثبت کند.

ایتالیا، آلمان، هند، اوکراین، لهستان، چین، مکزیک، نامیبیا، کانادا، کره شمالی، فیجی، ژاپن، نیجر، پرتغال و قطر نیز امسال پرونده تعدادی از آثار طبیعی یا فرهنگی خود را توانستند ثبت کنند.

مراسم پایانی نشست کمیته میراث جهانی با بازدید از محوطه مشهور آنگکور در کامبوج پایان یافت. آنگکور که در منطقه‌ای جنگلی به وسعت ۴۰۰ کیلومتر مربع قرار دارد شامل بقایای پایتخت‌های باستانی امپراتوری خمر است که از سده نهم تا پانزدهم میلادی در کامبوج حکومت می‌کرده است. مشهورترین بخش این محوطه معبد آنگکور است. این محوطه سال‌ها به دلیل جنگ‌های داخلی دچار صدمات جدی شده بود.

سی و هفتمین نشست کمیته میراث جهانی در حالی پایان یافت که اکنون تعداد آثار فرهنگی وطبیعی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به ۹۸۱ اثر رسیده است.

در همین زمینه:

کامبوج میزبان کمیته میراث جهانی در سال ۲۰۱۳

ثبت کاخ گلستان در فهرست یونسکو