بندرگاه موقت در غزه: تسهیل کمک‌رسانی یا مقدمه‌ای برای کوچ اجباری و حذف گذرگاه رفح؟

از زمان شروع جنگ در غزه، سیاست‌های جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا و دولت او در حمایت کامل از اسرائیل سبب شده است که بسیاری، آمریکا را بازیگر اصلی این جنگ بدانند. ناکامی‌های اخیر این کشور در امدادرسانی به مرده غزه در هفته‌های اخیر سبب افزایش انتقادها به دولت بایدن شده است به ویژه که ایالات متحده نتوانست افکار عمومی را قانع کند که می‌تواند گامی در جهت رفع محدودیت‌های غذا، آب، دارو و سایر کمک‌های خود برای ۲,۳ میلیون نفر مردم غزه بردارد.

بایدن در تلاش مجدد برای اقدامی در جهت امداد رسانی به مردم غزه، در روز پنج‌شنبه ۱۷ اسفند/ ۷ مارس در یک سخنرانی از برنامه‌های خود برای هدایت ارتش آمریکا به «مأموریت اضطراری برای ایجاد بندری در نوار غزه» برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به غزه خبر داد.

مقام‌های ایالات متحده هنوز بسیاری از جزئیات ساخت این بندر را ارائه نکرده‌اند. سوال‌های زیادی درباره طرح بایدن برای تأسیس این بندر مطرح شده است: چه کسانی در این طرح همکاری خواهند کرد؟ موضع اسرائیل چه خواهد بود؟ چه کسی کمک‌ها را بازرسی می‌کند؟ چگونه پس از رسیدن کمک‌ها به غزه این اقلام توزیع خواهند شد؟ و از همه مهم‌تر، آیا اهداف پنهانی در تأسیس این بندر وجود دارد؟

طرحی با مشارکت اروپا، قبرس، امارات متحده و سازمان ملل

یکی از مقام‌های بلندپایه اروپایی در گفتگو با روزنامه فايننشال تایمز گفته است است که این کمک‌ها از قبرس به اسکله‌ای نزدیک غزه که ایالات متحده آن را ایجاد خواهد کرد، ارسال می‌شود. طرح مذکور توسط آمریکا و با هماهنگی اتحادیه اروپا، قبرس، امارات متحده عربی و سازمان ملل متحد تهیه شده است که در نهایت مدیریت کمک‌های بشردوستانه به غزه را بر عهده خواهند گرفت.

نیکوس کریستودولیدس، رئیس‌جمهوری قبرس نیز روز پنجشنبه گفت که دولت او «به‌طور خستگی‌ناپذیر» برای طراحی یک کریدور دریایی بشردوستانه برای «تحویل حجم بالایی از کمک‌ها به مردم غزه» تلاش کرده است.

طرح جو بایدن بالافاصله از سوی اسرائیل مورد تأیید قرار گرفت. دانیال هاگری، سخنگوی ارتش اسرائیل شنبه شب اعلام کرد که «با هماهنگی شرکای خود در ایالات متحده و سنتکام»، در حال «هماهنگی برای ساخت یک اسکله شناور موقت» برای دریافت کمک‌های بشردوستانه بیشتر به غزه هستند.

یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل نیز از طرح بین‌المللی برای ارائه کمک به غزه از طریق یک بندر دریایی موقت حمایت کرد و گفت این ابتکار به سرعت بخشیدن به اهداف اسرائیل «برای سرنگونی گروه تروریستی حماس» کمک می‌کند. او در سخنرانی خود تأکید کرد که که کمک‌های بشردوستانه می‌تواند پس از بازرسی مناسب از سوی اسرائیل، از طریق دریا به غزه برسد؛ سپس سازمان‌های بین المللی توزیع تدارکات امدادی را بر عهده خواهند گرفت.

سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده نیز اخیراً گفت که بندر موقت در ساحل غزه به صورت مداوم پذیرای کمک‌ها خواهد بود و واشنگتن با کشورهای شریک و سازمان‌های بشردوستانه برای بهره برداری از بندر موقت در سواحل غزه همکاری خواهد کرد. ضمن اینکه با اسرائیل در خصوص شرایط امنیتی بندر هماهنگ خواهد شد.

اما بنا بر آنچه بایدن در سخنرانی خود اعلام کرده است نیروهایی امریکایی در بندر مستقر نخواهند بود. پس چه کسی مسئولیت توزیع کمک‌ها را برعهده خواهد داشت؟

مصطفی برغوثی، دبیرکل ابتکار ملی فلسطین، روز جمعه به الجزیره گفت که طرح ساخت بندر در غزه «ایده جدیدی نیست».

برغوثی با بیان اینکه مقادیر زیادی کمک در رفح در انتظار ورود به غزه است، گفت:

مروان بشاره، تحلیلگر ارشد سیاسی الجزیره نیز معتقد است که اظهارات بایدن تنها هدفش انحراف افکار عمومی از ادامه حمایت واشنگتن از اسرائیل است.

بشاره می‌گوید:

چه کسی کمک‌ها را توزیع می‌کند؟

بر اساس گزارش نیویورک تایمز، مشخص نیست که کمک‌ها دقیقاً چگونه به دست مردم می‌رسد. به گفته سازمان‌های امدادی، تحویل کمک‌ها با کامیون بسیار کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تر از کشتی است. اما به دلیل درگیری‌های زمینی سنگین در جنوب نوار غزه و گلوله‌باران‌های مداوم، کامیون‌ها قادر به تحویل کالا به آنجا نیستند.

همان‌طور که از سخنرانی بایدن برمی‌آید نیروهای آمریکایی در این منطقه هنگام تحویل بار حضور نخواهند داشت. کمیسیون اروپا که بزرگ‌ترین تأمین‌کننده کمک به فلسطین است، روز پنجشنبه اعلام کرد که تضمین می‌کند «همه کمک‌های لازم» از طریق کریدور دریایی در دسترس باشد. اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا پنجشنبه به قبرس پرواز کرد. اما هنوز معلوم نیست که این تضمین چگونه صورت خواهد گرفت.

مایکل وحید حنا، مدیر برنامه ایالات متحده در اندیشکده گروه بحران معتقد است که که این ابتکار به نیازهای فوری مردم غزه که با خطر فزاینده قحطی مواجه هستند، پاسخ نخواهد داد. حنا همچنین معتقد است که معلوم نیست چه کسی این کمک‌ها را پخش خواهد کرد، به‌ویژه آنکه دولت بایدن کمک‌های مالی به آژانس سازمان ملل متحد برای پناهندگان فلسطینی (اونروا) را پس از ادعای‌های اسرائیل به حالت تعلیق درآورده است.

همانطور که در گزارش گاردین به آن اشاره شده است بازرسان اسرائیلی در بندر لارناکا قبرس حضور خواهند داشت و محموله‌های کمکی را که به جنوب غزه ارسال می‌شود، بررسی می‌کنند و همین بازرسی‌ها، ابزاری را برای اسرائیل فراهم می‌کند که به بهانه «بررسی امنیتی» برکل فرآیند تسلط یابند.

جرمی کونیندیک، یک مقام ارشد سابق امدادرسانی در دولت بایدن که اکنون رئیس گروه حمایت از کمک‌های بین‌المللی به پناهندگان است در این رابطه می‌گوید:

 او افزود:

بندری برای تأمین نیازها یا بندری برای کوچ اجباری؟

علاوه بر اینکه ابهامات زیادی در مورد شیوه توزیع کمک‌ها و کارآمدی این بندر وجود دارد، برخی از کارشناسان از جمله هشام خریسط، کارشناس امور نظامی و استراتژیک اردنی مبنای وجودی این بندر را در چیزی فراتر از کریدور امداد به غزه می‌بینند.

او معتقد است که این بندر شناور با این هدف تأسیس می‌شود که مهاجرت داوطلبانه فلسطینی‌ها به اروپا را تشویق کند و نقش کلیدی گذرگاه مرزی رفح با مصر حذف شود و کنترل تمام گذرگاه‌های غزه را اساساً در اختیار اسرائیل قرار ‌دهد و به هر گونه حاکمیت فلسطینی بر آنها پایان ‌دهد.

این کارشناس امور نظامی معتقد است که تأسیس این اسکله شناور مورد تایید اسرائیل است، زیرا بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر این کشور از ابتدای جنگ به دنبال کوچاندن مردم غزه و فراری دادن آنها به اروپا بوده است.

هشام خریسط ایده ایجاد بندر را «جدید» نمی‌داند و می‌گوید این طرحی قدیمی است که ده سال پیش مطرح شده. وی توضیح می‌دهد که بندری در  قبرس که هزینه آن توسط آمریکا پرداخت می‌شود، به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شود که یک خط دریایی به بندری با کنترل آمریکایی‌ها در ساحل خان یونس غزه ایجاد کند. اما نکته مهم این است که کشتی‌های حامل کمک‌های بشردوستانه مستقیماً به بندر موقت در خان‌یونس نمی‌روند، بلکه برای بازرسی به بندر اشدود اسرائیل می‌روند و سپس تحت نظارت نیروی دریایی اسرائیل و پهپادها به خاک فلسطین فرستاده می‌شوند. نیروهای ارتش آمریکا هم در دریا باقی خواهد ماند و بر عملیات بندری از راه دور نظارت خواهند کرد.

این کارشناس اردنی معتقد است که بایدن نگران این موضوع است که شکست در پایان دادن به فاجعه انسانی غزه بر نتایج انتخابات در آمریکا اثر بگذارد.

 خریسط می‌گوید که اسرائیل به دو دلیل با تأسیس این بندر موافق است: «تسهیل معامله مبادله زندانیان و همچنین حمله زمینی به رفح بدون تحریک واشنگتن».

وی معتقد است که «گذرگاه رفح بدون شک مسدود خواهد شد، زیرا اسرائیل به آن اعتماد ندارد و آن را نقطه اصلی ورود تسلیحات حماس می‌داند».

نگاه پر از تردید این کارشناس اردنی شاید بی دلیل نباشد. تحرکات اخیر اسرائیل در غزه نشان می‌دهد که اسرائیل برنامه‌های جدی‌تری در آنجا دارد. در تحلیلی که CNN اخیراً براساس تصاویر ماهواره‌ای در هشت مارس از غزه منتشر کرده است نشان می‌دهد جاده‌ای که توسط ارتش اسرائیل ساخته شده و غزه را به دو قسمت تقسیم می‌کند، اکنون به سواحل مدیترانه رسیده است.

مقام‌های اسرائیلی گفته‌اند که این بخشی از یک برنامه امنیتی برای کنترل غزه برای ماه‌ها و احتمالاً سال‌های آینده است. یک تصویر ماهواره‌ای در شش مارس نشان می‌دهد که این جاده شرقی-غربی، که هفته‌ها در دست ساخت بوده، است اکنون به طول ۶ و نیم کیلومتر در حال تکمیل است و نوار غزه را به دو نیم می‌کند.

طبق تحلیل سی‌ان‌ان، حدود ۲ کیلومتراز این جاده قبلاً وجود داشته، در حالی که ادامه آن جدید است. ارتش اسرائیل در پاسخ به به سی‌ان‌ان ادعا کرده ‌است که از این مسیر برای «ایجاد یک پایگاه عملیاتی در منطقه» و اجازه «عبور نیروها و همچنین تجهیزات لجستیکی» استفاده می‌کنند. هنگامی که از عملیات تکمیل این مسیر جدید پرسیده شد، ارتش اسرائیل گفت که این جاده قبل از جنگ وجود داشته و به دلیل آسیب رساندن خودروهای زرهی به آن، در حال «نوسازی» است.

اما با نگاهی به طرحی که بنیامین نتانیاهو، در ۲۳ فوریه به کابینه امنیتی خود برای آینده غزه، ارائه کرده است می‌توان تردیدها را جدی تلقی کرد. طرحی که «غیرنظامی کردن کامل» منطقه محصور و بازسازی سیستم‌های امنیتی، مدیریت مدنی و آموزشی غزه، جزئی از آن است.

فلسطینی‌ها نگران هستند که آزادی رفت و آمدشان در درون غزه محدود شود. آن‌ها روزهای اشغال اسرائیل قبل از سال ۲۰۰۵ را به یاد می‌آورند، زمانی که پست‌های بازرسی بین روستاهای مجاور قرار داشت و جاده‌های کنارگذر انحصاراً برای پیوند شهرک‌های اسرائیلی به یکدیگر و به اسرائیل قابل استفاده بود.

آمیچای چیکلی، وزیر دولت اسرائیل در امور دیاسپورا به سی‌ان‌ان گفت که این جاده جدید، حملات ارتش اسرائیل را در شمال شهر غزه و جنوب، به سمت منطقه مرکزی نوار غزه آسان‌تر می‌کند. چیکلی در تنظیم سیاست نظامی اسرائیل دخالتی ندارد اما در ماه ژانویه، چیکلی به همراه دیگر اعضای پارلمان اسرائیل طرحی را برای شکست حماس پیشنهاد کردند که شامل اقداماتی برای به دست گرفتن کنترل بر بخش‌های استراتژیک نوار غزه بود.

در این طرح پیشنهادی همچنین آمده بود که حداقل تا زمانی که تمامی زیرساخت‌های زیرزمینی حماس نابود نشود و منطقه به صورت کامل از شبه‌نظامیان پاکسازی نشده باشد، نباید اجازه داد ساکنان نوار غزه به شمال بازگردند. این طرح البته به صورت رسمی توسط ارتش اسرائیل پذیرفته نشده است اما نشانه‌هایی وجود دارد که حکایت از اجرای این طرح در عمل دارد، از جمله احداث همین جاده.