فرزند روح‌الله یا سازمان نصرالله: حزب‌الله چه نقشی در سیاست لبنان و منطقه دارد؟

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، حزب الله لبنان را فرزندان خود می‌داند. این گروه لبنانی بیش از همه گروه‌های تحت نفوذ جمهوری اسلامی به ستون‌های اصلی قدرت در ایران نزدیکند. گروهی که ایدئولوژی جمهوری اسلامی را راهنمای عمل خود می‌دانند و در اتاق جنگ و شورای رهبری‌شان همواره نفوذ فرماندهان ارشد سپاه قدس دیده می‌شود.

از هنگامی که اسراییل حمله زمینی به غزه را آغاز کرده، همواره احتمال کشانده شدن حزب الله به میدان جنگ مطرح بوده است. همین امر سبب شده است که بار دیگر سخنرانی‌های حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان مورد توجه بسیاری باشد و هر حرکت حزب الله در خاک لبنان و یا در منطقه زیر نظر باشد.

نزدیکی ویژه‌ای که حزب الله با ایران دارد در یک مقیاس وسیع‌تر همواره نشان دهنده بازی ایران در صفحه شطرنج خاورمیانه با مهره حزب الله است. اما حزب الله لبنان کی و چه زمانی شکل گرفته و جایگاه کنونی آن در سیاست امروز لبنان چگونه است؟

حزب الله لبنان چه زمانی و چگونه تأسیس شد؟

در اوایل دهه ۶۰ شمسی، در زمانی که لبنان تحت اشغال اسرائیل بود، حزب‌الله با پشتیبانی مالی و نظامی حکومت ایران تشکیل شد. در خرداد ۱۳۶۱، پس از بازپس گیری خرمشهر، گروهی به فرماندهی احمد متوسلیان که فرماندهی لشگر ۲۷ محمد رسوالله را برعهده داشت، به همراه هیئتی رسمی از مسئولان سیاسی-نظامی ایران، راهی سوریه شدند، تا بتوانند از طریق سوریه به لبنان بروند و با اسراییل مقابله کنند. درنهایت جنگ با اسراییل در لبنان با مشارکت نیروهای سپاه صورت نگرفت و در عوض نیرویی تحت هدایت و رهبری جمهوری اسلامی با عنوان «حزب الله لبنان» شکل گرفت که خمینی را رهبر خود می‌دانست و نظریه ولایت فقیه مورد پذیرش آنها بود.

جایگاه حزب الله در ساختار قدرت سیاسی لبنان چگونه است؟

اولین بار در سال ۱۹۹۲، حزب الله لبنان توانست هشت نماینده به پارلمان بفرستد. ۲۶ سال بعد، در سال ۲۰۱۸ حزب‌الله موفق شد وارد دولت ائتلافی شود. از سال ۲۰۰۵ پس از کشته شدن رفیق الحریری، نخست وزیر پیشین لبنان، که نماد نفوذ عربستان سعودی در این کشور بود، حزب الله به شکل برجسته‌تری وارد سیاست لبنان شد. هرچند که دادگاه مورد حمایت سازمان ملل در لبنان سه عضو حزب الله را به طور غیابی در سال ۲۰۲۰ به خاطر این ترور محکوم کرد، حزب الله هر گونه نقشی را انکار کرده است و دادگاه را ابزار دشمنان خود توصیف می‌کند.

در سال ۲۰۰۸، جنگ قدرت بین حزب‌الله و مخالفان سیاسی لبنانی‌اش، که از حمایت غرب و عربستان سعودی برخوردار بودند، به یک درگیری کوتاه تبدیل شد. حزب الله لبنان، پس از اینکه دولت وعده داد علیه شبکه ارتباطی نظامی این گروه اقدام می‌کند، بیروت را تصرف کرد.

 در سال ۲۰۱۶، میشل عون، سیاستمدار مسیحی متحد حزب‌الله، رئیس‌جمهور شد. دو سال بعد، حزب الله و متحدانش اکثریت پارلمان را به دست آوردند. این اکثریت در سال ۲۰۲۲ از بین رفت، اما این گروه همچنان به اعمال نفوذ سیاسی خود ادامه داد. در حال حاضر وزارت خدمات عمومی و وزارت کار در اختیار حزب الله لبنان است.

سیاست‌های فرقه‌گرایانه در لبنان سبب شده است که وضعیت فعلی لبنان بسیار به لحاظ سیاسی ناپایدار باشد. همین امر سبب شده است که لبنان از سه سال پیش در سخت ترین شرایط اقتصادی به سر برد.  این آشفتگی موجود در لبنان همچنین موجب شده که  لبنان از سال ۲۰۲۲ با تمام شدن دوره ریاست جمهوری میشل عون  رییس جمهور نداشته باشد.

چگونه حزب الله تا این حد تأثیرگذار شد؟

با پایان یافتن جنگ داخلی ۱۵ ساله لبنان، تمامی شبه نظامیان سلاح‌های خود را به زمین گذاشتند اما در این میان حزب الله استثنا بود و سلاح‌های خود را ظاهراً برای مبارزه با نیروهای اسرائیلی که در آن زمان جنوب لبنان را اشغال کرده بودند، نگه داشت. حزب‌الله در سال ۲۰۰۰ حمایت داخلی گسترده‌ای را برای بیرون راندن اسرائیل حتی در میان، مسیحیان و دروزی‌ها و مسلمانان سنی خارج از پایگاه اصلی شیعه خود در جنوب لبنان به دست آورد.

حزب‌الله در سال ۲۰۰۶ در جریان جنگ پنج هفته‌ای با اسرائیل، که بعدها به جنگ ۳۳ روزه معروف شد، توانست پیشرفت‌های نظامی خود را نشان دهد. این جنگ زمانی آغاز شد که حزب الله پس از رد درخواست‌های مکررش از اسرائیل برای پایبندی به توافق دوجانبه در سال ۲۰۰۴ برای آزادی زندانیان لبنانی در اسارت اسرائیل، به خاک اسراییل وارد شد. پس از ورود نیروهای حزب‌الله لبنان به خاک اسرائیل، سه سرباز اسرائیلی کشته و دو سرباز اسرائیلی به اسارت گرفته شدند.

حزب الله در جریان جنگ ۳۳ روزه، هزاران موشک به سمت اسرائیل شلیک کرد. در جریان این جنگ ۱۲۰۰ نفر در لبنان که اکثر آنها غیرنظامی بودند و ۱۵۸ اسرائیلی که بیشتر آنها سرباز بودند، کشته شدند. برای اولین بار نیز در مستندی به تاریخ ۲۰۰۶، در رابطه با جنگ ۳۳ روزه، تصویر عماد مغنیه، چهره‌ای که سالها اسراییل و غرب در جستجوی او بودند در حال هدایت گروه‌های شبه‌نظامی منتشر شد. عماد مغنیه، فرمانده بخش نظامی حزب‌الله لبنان بود و سال‌ها از او به عنوان فرمانده در سایه نام برده می‌شد.

همچنین حزب‌الله در جنوب لبنان خدمات اجتماعی گسترده‌ای از جمله احداث بیمارستان و مدرسه انجام می‌دهد. همین امر سبب محبوبیت او در میان جمعیت شیعه لبنان شده است.

محبوبیت کنونی حزب الله در لبنان چقدر است؟

حمایت عمومی از حزب‌الله به‌عنوان تنها نیروی لبنانی‌ای که می‌توانست در برابر حملات اسرائیل بازدارنده باشد، در طول سال‌ها کاهش یافته ولی از بین نرفته است. مهم‌ترین دلیل کاهش اقبال عمومی، ورود حزب الله به درگیری‌های سوریه و حمایت حزب الله از بشار اسد است. بسیاری از مردم لبنان همراهی حزب‌الله با ایران در حمله به مخالفان اسد را به ضرر لبنان می‌دانستند.

بحران‌های پیاپی اقتصادی، مالی و اجتماعی در لبنان نیز سبب تشدید این مساله شده است. نتایج انتخابات سال ۲۰۲۲ نشان از این دارد که حزب‌الله بخشی از پایگاه‌های اجتماعی خود را به میزان قابل توجهی از دست داده است. علاوه بر این، حزب الله به دلیل کاهش درآمدهایش از ایران در نتیجه تحریم‌ها، پرداخت حقوق به دلار آمریکا را تنها به نیروهای نظامی‌اش محدود کرده است و شیوه پرداخت حقوق کارمندان نهادهای خود را به «لیر لبنان» تغییر داده که همین امر باعث افزایش نارضایتی شده است.

رابطه حزب الله با حماس چگونه است؟

حزب الله به حماس اجازه فعالیت در لبنان را داده و از نزدیک با این گروه هماهنگ است. با وجود اینکه حماس و حزب الله دشمن مشترکی به نام اسراییل دارند اما حماس در طول جنگ‌ داخلی سوریه پس از بهار عربی از نیروهای مخالف بشار اسد حمایت می‌کرد. همین امر سبب شد که بسیاری بر این باور باشند که اگرچه حماس و حزب الله هر دو به ایران نزدیک هستند ولی حماس نیروی مستقلی در قبال تصمیم‌های ایران محسوب می‌شود.

حزب الله مدعی است که در ۷ اکتبر، روزی که نیروی حماس حمله بی‌سابقه‌ای از غزه به اسرائیل انجام دادند «در تماس مستقیم با رهبری مقاومت فلسطین» بود. اگرچه در این چند ماه صحبت از دفاع و پشتیبانی از مردم غزه در میان است، اما حسن نصرالله نشان داده است که تمایلی به درگیری گسترده و جدی با اسراییل ندارد.

مهم‌ترین عملیات حزب الله لبنان در سال‌های آغازین تأسیس

مقامات امنیتی لبنان و اطلاعاتی کشورهای غربی مدعی هستند که گروه‌هایی که در ارتباط با حزب‌الله بوده‌اند، در دهه ۶۰ شمسی (۸۰ میلادی) حملات انتحاری به سفارت‌خانه‌ها و اهداف غربی انجام داده‌اند و همچنین شهروندان غربی را به گروگان گرفته‌اند. از جمله مشهورترین این عملیات‌ها، بمب گذاری انتحاری‌ای در سال ۱۹۸۳ در مقر تفنگداران دریایی ایالات متحده و مقر چتر بازان فرانسوی بود که به فاصله اندکی از یکدیگر صورت گرفت. در نتیجه این عملیات ۲۴۱ نظامی آمریکایی و ۵۸ چترباز فرانسوی کشته شدند.

مسئولیت عملیات‌ها را گروهی تحت عنوان «جهاد اسلامی لبنان» برعهده گرفت. گروهی که گفته می‌شد در آن زمان شاخه نظامی حزب الله بود و عماد مغنیه آن را رهبری می‌کرد. حزب‌الله لبنان، عماد مغنیه را از فرماندهان برجسته خود می‌داند که نقش ویژه‌ای در جنگ ۳۳ روزه داشته ولی همواره نقش او را در عملیا‌ت‌های دهه ۶۰ شمسی انکار می‌کند. مقام‌های غربی آن رویدادهای خونین را اقداماتی می‌دانند که کارفرمایانش در تهران بودند و مجریانش در ضاحیه بیروت.

به طور مشخص، حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۲ نقش این گروه در آن حملات و گروگان‌گیری‌ها را رد کرد.

موضع دولت‌های غربی و دیگران در مورد این گروه چگونه است؟

کشورهای غربی از جمله ایالات متحده، حزب الله را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده‌اند. در کنار کشورهای غربی، کشورهای عربی متحد آمریکا از جمله عربستان سعودی نیز موضع مشابهی در قبال حزب الله لبنان دارند. اتحادیه اروپا شاخه نظامی حزب الله را به عنوان یک گروه تروریستی طبقه بندی می‌کند، اما شاخه سیاسی آن را تررویستی نمی‌داند.

چه پرونده‌های مشهوری در سطح بین المللی علیه حزب الله وجود دارد؟

در سال ۱۹۹۴، انفجاری در مرکز جامعه یهودیان در بوئنوس آیرس رخ داد، که منجر به کشته شدن ۸۵ نفر شد. آرژانتین حزب الله لبنان و ایران را مسئول این کشتار می‌داند. قبل‌تر نیز، آرژانتین، ایران و حزب الله لبنان را متهم کرده بود که در سال ۱۹۹۲ در حمله تروریستی به سفارت اسرائیل موجب مرگ ۲۹ نفر شده‌اند.