تاثیرات جنسیتی بحران آب ناسالم بر زنان بلوچ

موسسه دانشگاهی سازمان ملل متحد برای آب، محیط زیست وسلامت، مطالعه‌ای را انجام داده است که به بررسی تاثیرات جنسیتی آب ناسالم بر سلامت انسان می‌پردازد.

 در این گزارش بیان شده است که اگر چه قرار گرفتن در معرض آب ناسالم خطراتی را برای همه به همراه دارد، اما پیامدهای آن به طور مساوی بین مردان، زنان وسایر جنسیت‌ها توزیع نمی‌شود.

 این مقاله نیز خطرات بهداشتی مرتبط با آب ناسالم را براساس جنسیت و سن در‌ بلوچستان ارزیابی می‌کند. همچنین تاثیرات منفی آن در شرایط عادی و بحرانی مانند سیل اخیر بلوچستان را روشن می‌کند و به نیاز فوری مداخلات حساس جنسیتی و سیاسی برای رسیدگی به تقاطع پیچیده بحران آب ناسالم و نابرابری جنسیتی می‌پردازد.

معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار در مجلس یازدهم، خطاب به وزیر نیرو اظهار کرد: «زنی که همسرش درگذشته بود، برای تامین آب آشامیدنی برای دو فرزندش تن‌فروشی کرده وسپس خود را کشته است.»

 سخنانی که با واکنش‌های متفا‌وتی در جامعه من‌جمله تکذیب جمال عرف، معاون سیاسی وزارت کشور ایران مواجه شد؛ دال بر این که مدرکی درباره این موضوع وجود ندارد. فارغ از صحت و‌ سقم این موضوع جنجال‌برانگیز و مهم، اظهارات نماینده چابهار فاجعه نبود آب سالم و بهداشتی، تبعیض ساختارمند جمهوری اسلامی ایران و شکست حاکمیت در بلوچستان برای تضمین دسترسی مردم بلوچ به آب آشامیدنی سالم و پاک را نمایان می‌سازد.

واکنش دولت به بحران آب در بلوچستان، با سرمایه گذاری محدود در توسعه زیرساخت‌ها و طرح‌های مدیریت آب، ناکافی بوده است. نارسایی‌های حاکمیت در نبود امکانات و مقرون به صرفه نبودن خدمات و کمبودها در توسعه زیرساخت‌های بهداشتی مرتبط آشکار می‌شود. طبق آمارهای رسمی ۸۱ درصد مردم روستایی بلوچستان به صورت سقایی آبرسانی می‌شوند و هر روز با سهمیه ۱۵ لیتری آب روزگار سپری می‌کنند. مردم آب را به صورت غیربهداشتی در آب انبارهای منازل خود ذخیره می‌کنند و هم‌چنان شهرهای جنوبی بلوچستان به شبکه آب و فاضلاب شهری متصل نیستند.

دسترسی به آب سالم، سرویس بهداشتی و بهداشت، که به آن WASH (Water, sanitation and hygiene) گفته می‌شود، بر ضرورت آب بهداشتی سالم، دسترسی به سرویس بهداشتی، و بهداشت شخصی، برای هم زن و مرد و هم هویت‌های جنسی که با ترجیحات بیولوژیکی و بیانی متفاوت هستند، تاکید می‌کند. این مسائل از نظر جنسیت خنثی نیستند. زنان، مردان، دختران و پسران به دلیل نابرابری‌های ناشی از فیزیولوژی بدن، به حاشیه رانده شدن، سن، شرایط اجتماعی-اقتصادی، ناتوانی و هنجارهای اجتماعی به طور متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

در دسترس‌بودن آب آشامیدنی تمیز و سالم برای حفظ سلامت عمومی و پیشگیری از بیمارهای انتقالی از طریق آب، یک نیاز حیاتی است. با این‌حال در بلوچستان دسترسی به آب سالم برای بسیاری از مردم یک امر غیرواقع است و مردم در معرض طیف وسیعی از خطرات مربوط به سلامت و بهداشت قرار می‌گیرند. منابع آب آلوده، امکانات بهداشتی نامناسب و اقدامات بهداشتی نامناسب به گسترش بیماری قابل انتقال از آب مانند اسهال، وبا و تب حصبه کمک می‌کند. 

 از آن جایی که زنان به دلیل هنجارهای جنسیتی، سبک خاص زندگی، شیوه‌های سنتی و فرهنگی، اغلب نقش‌ها و مسئولیت‌های مربوط به نظافت، آشپزی، شستن لباس، و مراقبت از کودکان و سالمندان را برعهده دارند و هم‌چنین مسئولیت اصلی آوردن آب را بر عهده آن‌ها گذاشته شده، بار عمده این خطرات بهداشتی را متحمل می‌شوند. متقاطع‌بودن جنسیت، موقعیت اجتماعی-اقتصادی و موقعیت جغرافیایی آسیب پذیری‌هایی را که زنان بلوچ با آن مواجه‌اند، به ویژه در زمان بحران‌های آبی و بلایای طبیعی تشدید می‌کند. آب غیربهداشتی، موجب عفونت‌های ادراری و معده می‌شود و نبود آب، دمای بالای هوا و هم‌چنین نبود امکانات پزشکی و دسترسی سخت به خدمات بهداشتی در بلوچستان می‌تواند بیماری‌های جزئی را تبدیل به امراض کشنده بکند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد دختران دو برابر پسران در سراسر جهان مسئولیت حمل آب برای خانواده خود را بر عهده دارند. این بدان معناست که زنان جوان زمان بسیار بیشتری را به دور از یادگیری و مدرسه می گذرانند، که یک نقطه ضعف قابل توجه برای دسترسی به آموزش برابر برای دختران بلوچ است، حذف دختران از تحصیل، احتمال کودک‌همسری، چندهمسری، زایمان‌ در سنین پایین، زایمان‌های مکرر و مرگ را نیز افزایش می‌دهد.

تاثیر سیل بر زندگی زنان 

سیل اخیر در جنوب بلوچستان، بحران آب سالم را تشدید کرده است، صدها خانواده را آواره کرده و دسترسی به آب سالم و تأسیسات بهداشتی هر چند اندک را که شاید از قبل موجود بوده است را مختل کرده است. زنانی که در حال حاضر بار مسئولیت‌های خانگی و وظایف مراقبتی را بر دوش دارند، در مدیریت شرایط اضطراری مرتبط با آب و تضمین سلامت خود و خانواده با چالش‌های فزاینده‌ای روبه‌رو‌‌ هستند. آوارگی اجباری موقت، از دست‌دادن منابع معیشت، وعدم دسترسی به خدمات بهداشتی به‌ طور نامتناسبی بر زنان و جوامع به حاشیه‌رانده‌شده تاثیر می‌گذارد و نابرابری‌های جنسیتی موجود و نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی را تشدید می‌کند.

فقدان لوازم و خدمات بهداشتی مناسب در مناطق سیل زده، وضعیت نامناسب و غیربهداشتی جمع شدن آب در معابر و خیابان‌های شهرهای سیل‌زده، وضعیت ناسالم آب مصرفی را تشدید کرده است و منجر به بیمارهای عفونت اداری و روده‌ای در بین مردم به‌خصوص زنان شده است. زنان با زخم‌ها و سوزش‌هایی بر روی بدن‌شان مواجه شده‌ و کودکان به اسهال و استفراغ ممتدد مبتلا شده‌اند. مردم به‌دلیل عدم توانایی مالی قادر به خرید آب سالم و بهداشتی نیز نیستند و هیچ‌گونه کمک‌رسانی از سوی نهادهای دولتی به مردم سیل‌زده نشده است، بنابراین مردم هم‌چنان مجبورند به نوشیدن این آب به‌شدت ناسالم که با بوی بدی نیز همراه است.

در روستاها و برخی مناطق شهری جنوب بلوچستان که در حال حاضر به طور فراگیری درگیر سیل شده است، زنان و کودکان مسئول جمع‌آوری آب‌اند از منابع دوردست که اکثریت آن‌ها هوتک است. آن‌ها اغلب بارهای سنگین را در فواصل طولانی حمل می‌کنند. عدم دسترسی به منابع آب سالم و تاسیسات بهداشتی، زنان و کودکان را در معرض خطرات فیزیکی زیادی قرار می‌دهد؛ مانند آسیب‌ به سر، کمر، گردن، زانو، افتادن و غرق‌شدن در هوتک، مورد حمله گاندو قرارگرفتن (گونه خاصی از تمساح بلوچی) و سوءاستفاده‌های جنسی در مسیر حمل آب. علاوه بر این، تابو بودن مسائل مرتبط به خونریزی ماهیانه و بهداشت قاعدگی، زنان را به حاشیه بیش‌تری می‌برد و دسترسی آن‌ها به محصولات بهداشتی ضروری و امکانات بهداشتی را محدود می‌کند.

بحران آب ناسالم در بلوچستان سلامت و رفاه زنان و جوامع به‌حاشیه‌رانده‌شده را با چالش‌های مهمی مواجه کرده و نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی موجود و نابرابری‌های جنسیتی را تشدید کرده است. پرداختن به این چالش‌ها مستلزم تلاش‌های هماهنگ سازمان‌های جامعه مدنی و جامعه بین‌المللی برای تضمین دسترسی عادلانه به آب سالم، سرویس‌های بهداشتی و مراقبت‌های بهداشتی برای همه است.