مرگ ابراهیم رئیسی و تلاش نظام برای سانسور شادی و گمانه‌زنی

از زمان انتشار خبر سقوط هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی، عضو هیئت مرگ و وزیر خارجه دولت سیزدهم، حسین امیرعبداللهیان و دیگر همراهان آنان تا اعلام خبر مرگشان، شمار زیادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی از این اتفاق ابراز خوشحالی کردند و یا آن را دستمایه طنز و شوخی قرار دادند. کاربران زیادی چه در داخل ایران و چه در خارج در شبکه‌های اجتماعی مختلف، از این موضوع ابراز خوشحالی کردند. آنها عکس‌های برهنه (نود) خود را منتشر می‌کردند یا فیلم‌هایی از مراسم شادخواری، رقص و پخش شیرینی در خیابان را به اشتراک می‌گذاشتند و همچنین جُک‌های زیادی درباره سقوط رئیسی و تیم همراهش در جنگل توسط کاربران درست شد.

ویدئوهای منتشرشده نشان می‌دهند که در برخی از شهرها، شامگاه یکشنبه ۳۰ اردیبهشت همزمان با اعلام خبر سقوط هلیکوپتر شماری از شهروندان اقدام به رقص، پایکوبی وآتش‌بازی کرده‌اند.

کار به جایی رسید که پلیس فتا اطلاعیه‌ای منتشر و اعلام کرد که فضای مجازی رصد می‌شود و با هرگونه محتوا که به هر نحوی باعث «تحریک و تشویش احساسات عمومی» شود برخورد خواهد شد. همزمان خبر آمد که برخی از کاربران به طور مستقیم توسط نهادهای امنیتی تهدید شده‌اند.

در همان روز یکی از کاربران در شبکه اجتماعی توییتر سابق (ایکس) نوشت:

برخی از خبرنگاران ساکن ایران هم با انتشار اسکرین شات‌هایی از تماس‌ شماره‌های ناشناس با آن‌ها، اعلام کردند که توییت‌های خود را پاک کرده‌اند و یا نوشتند که متوجه شده‌اند باید از سقوط هلیکوپتر ناراحت باشند و به اخبار داخلی اعتماد داشته باشند!

همچنین شهروندی به نام اکبر یوسفی، همزمان با انتشار اخبار متناقض و گمانه‎زنی‌ها درباره سرنوشت هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی و همراهان او که در اینستاگرام خود نوشته بود: «امیدوارم جنگل آسیب ندیده باشد.» از سمت نهادهای امنیتی بازداشت شد.

اما با این حال موج خوشحالی و طنز و گمانه‎‌زنی ادامه داشت، حتی با تهدید. چرا که فاطمه حیدری، خواهر دادخواه جواد حیدری معترض کشته شده در قزوین، با انتشار متن چت با یکی از خانواده‌های دادخواه در شبکه اجتماعی توییتر (ایکس) اعلام کرد:

خانواده‌های دادخواه و آسیب‌دیدگان جنبش زن، زندگی، آزادی بی‌توجه به این تهدیدها با انتشار ویدئوهایی از رقص و شادی به مرگ ابراهیم رئیسی واکنش نشان دادند. برای مثال صبا بختیاری، عمه دادخواه پویا بختیاری جوان معترض کشته شده در سرکوب اعتراضات سراسری آبان ۹۸ با انتشار تصویری از ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان نوشت:

یا مادر ابوالفضل امیرعطایی، نوجوان معترض کشته شده در خیزش زن، زندگی، آزادی، نیز با انتشار ویدئویی در واکنش به مرگ ابراهیم رئیسی و همراهانش نوشت:

واکنش‌ها به کشته شدن ابراهیم رئیسی فقط مختص به خانواده‌های کشته‌شدگان سال‌های اخیر نبود. ارس حاجی‌زاده، دادخواه پدر و برادرش که در دهه ۷۰ خورشیدی در جریان قتل‌های زنجیره‌ای کشته شدند، نیز بیت کامل غزل مورد اشاره از حافظ را نوشت:

با گذشت سه روز از مرگ ابراهیم رئیسی و هیات همراه او در سقوط هلیکوپتر و تماس‌ها و تهدیدهای نهادهای امنیتی و اطلاعیه پلیس فتا برای ایجاد سرکوب، سانسور، کنترل شبکه‌های اجتماعی و مهار شادی مردم اما حکومت همچنان موفق نشده‌ است که جلوی شادی مردم از مرگ ابراهیم رئیسی را بگیرد؛ در طول روز شاهد به راه افتادن سوژه‌هایی تازه توسط کاربران از نحوه سقوط، مرگ، اظهارنظر و حتی مراسم تشییع جنازه عضو هیئت مرگ و همراهانش هستیم.

در همین رابطه رئیس پلیس فتا برای بار دوم اطلاعیه‌ای تهدیدآمیز صادر و اعلام کرد که در ۳۶ ساعت گذشته، ۸۰ تارنمایی که او آنها را مجرمانه معرفی کرده، در فضای مجازی مرتبط با سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی شناسایی شده‌اند. او گفت که «طرح عملیاتی و بازدارنده پلیس فتا علیه شایعه سازان و برهم زنندگان امنیت روانی جامعه در حال اجراست.»

این مقام انتظامی جمهوری اسلامی همچنین در صحبت‌هایش ادعا کرد که پلیس فتا در ۳۶ ساعت گذشته، ۵۵۰ رصد تخصصی از تارنماهای فعال در فضای مجازی انجام داده و ۸۰ تارنمای مجرمانه شناسایی کرده که به گفته او از این تعداد برای ۳۵ تارنما، «اقدام عملیاتی شامل تذکر، احضار و ارجاع به مرجع قضایی» صورت گرفته است.

تهدیدها اما به همین جا خلاصه نشد و دادستان کل جمهوری اسلامی در یک بخشنامه به دادستان‌های سراسر ایران دستور داد با افرادی که به گفته او اقدام «به مخدوش کردن امنیت روانی جامعه و تشویش اذهان عمومی با انتشار محتوای خلاف واقع، نشر اکاذیب و توهین می‌کنند» برخورد شود.

بعد از این بخشنامه برای تعدادی از خبرنگاران در ایران در رابطه با پوشش اخبار سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی و نوشته‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی پرونده قضایی تشکیل شده و تعداد دیگری از کاربران هم اعلام کرده‌اند که نهادهای امنیتی با آنها تماس گرفته‌اند و مجبور به حذف استوری‌ها و یا فیلم‌ها و عکس‌های خود از شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. در همین رابطه رئيس پلیس فتا جمهوری اسلامی اعلام کرد این نهاد برای ۳۵ نفر پرونده قضایی تشکیل داده است.

در ادامه تهدیدها و احضارها و تلاش برای کنترل فضای حاکم بر شبکه‌های اجتماعی بعد از مرگ ابراهیم رئیسی و هیات همراه او، شقایق محمدی، همسر محمدحسین مرادمند، مدافع تیم فوتبال استقلال تهران به دلیل گذاشتن یک استوری حاوی مصرعی از شعر حافظ (ظالم نبرد راه به منزل) در شبکه اجتماعی اینستاگرام، تلفنی به اداره اطلاعات احضار شد. شعری که چند ماه پیش، ابراهیم رئیسی خودش در دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه آن را خوانده بود.

شقایق محمدی بعد از این تهدید و احضار تلفنی، در یک استوری دیگر نوشت:

در ادامه تلاش‌ها، ارتش سایبری جمهوری اسلامی در شبکه اجتماعی توییتر (ایکس) وارد عمل شد. آنها با انتشار پست‌هایی با مزمون اینکه «اسکرین‌شات و مشخصات هر کاربری که برای شهادت ابراهیم رئیسی خوشحالی می‌کند را بازنشر کنید» از دنبال کننده‌های خود خواستند که این کار را انجام بدهند تا لیست‌هایی را در اختیار مقام‌های قضایی قرار بدهند.

بعد از تشیع جنازه ابراهیم رئیسی در قم، فاطمه حیدری، یکی از دادخواهان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، در صفحه توییتر (ایکس) خود خبر داد که رضا ببرنژاد، برادر دادخواه معترض کشته شده مهدی ببرنژاد، بازداشت شده است. او نوشت که خانواده آقای ببرنژاد «هیچ اطلاعی از وضعیت او ندارند» و مادر او حین بازداشتش به مأموران می‌گفته «رئیس‌جمهورتان مرده؟ مگر بچه‌های ما آدم نبودند؟ چرا کشتیدشان؟»

کار به بازداشت و احضار اما ختم نشد و نهادهای امنیتی حتی تهدید به مرگ هم کردند. دایی آرتین رحمانی بیانی، از جان باختگان خیزش زن، زندگی، آزادی در صفحه توییتر خود نوشت که:

منیژه موذن، خبرنگار حوزه بین‌الملل و زنان هم با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:
به دلیل نحوه اطلاع‌رسانی و واکنش به کشته شدن ابراهیم رئیسی، پرونده جدیدی برای من باز شده و به دادسرای فرهنگ و رسانه ارسال شده.

با وجود اینکه وحید مجید، رییس پلیس فتا، تاکید کرده که «فضای مجازی را به شدت رصد می‌کنیم»، کاربران زیادی بی‌توجه به این تهدیدها و خط و نشان کشیدن‌ها که انگار برایشان مسئله‌ای همیشگی شده است، همچنان یا در حال گمانه‌زنی و اما و اگر درباره نحوه مرگ ابراهیم رئیسی و تیم همراه او هستند و یا از فیلم‌ها، عکس‌ها و اظهارنظرهایی که مربوط به مراسم تشیع جنازه‌ها است، سوژه‌هایی پیدا می‌کنند و آنها را دستمایه تمسخر قرار می‌دهند.

البته این اولین بار نیست که جمهوری اسلامی تلاش می‌کند خوشحالی مردم یا گمانه‌زنی آنها را در رابطه با مرگ نیروهای خود و حواشی مرتبط به مرگ آنها را سانسور کند و تلاش کند که روایت مدنظر خود را در شبکه‌های اجتماعی پیش ببرد و از ترند شدن هشتگ‌های مخالفان خود در شبکه‌های اجتماعی جلوگیری کند. پیش‌تر در دی‌ماه سال گذشته، دست‌کم ۹ کاربر به‌اتهام آنچه «توهین» به جان‌باختگان مراسم قاسم سلیمانی در کرمان توصیف شد بازداشت شده بودند. کاربران زیادی در آن دوره نسبت به امنیت مراسم، عدم حضور خانواده سلیمانی و مقام‌های جمهوری اسلامی در مراسم و نکاتی از این دست، اظهارنظر کرده بودند.