سوریه بار دیگر صحنه نزاع شد؛ چرا حالا؟

شورشیان سوریه کنترل تقریبا بیشتر شهر حلب را در اختیار گرفته‌اند و بعد از آن به سمت جنوب حرکت کرده‌اند. گزارش‌های ضد و نقیضی مبنی بر حضور آنها در شهر مجاور حماء منتشر شده است.

ائتلاف شورشیان سوریه شامل گروه «هیئت تحریر الشام» در هفته اخیر یک حمله غافلگیرانه را به سمت شرق آغاز کردند، از روستاهای اطراف وارد حلب شدند و نزاعی را که برای سال‌ها زیر خاکستر مدفون شده بود بار دیگر از سر گرفتند. بعد از آنکه دولت بشار اسد در سال ۲۰۱۶ موفق شد کنترل کامل حلب را در اختیار بگیرد، این اولین بار است که شورشیان سوریه وارد این شهر می‌شوند. 

بر اساس گزارش‌های منتشرشده تا روز شنبه صبح شورشیان هیئت تحریر الشام موفق شدند بخش‌های گسترده‌ای از شهر را تحت کنترل خود در آورند.

ارتش سوریه عقب‌نشینی کرده است و می‌گوید قصد دارد نیروهایش را بازآرایی کند و خود را برای «ضدحمله» آماده کند.

گروهی از ساکنان به شبکه خبری سی‌ان‌ان گفته‌اند که درگیری میان شورشیان و ارتش سوریه در مناطق شهری بسیار اندک بوده و از این رو به نظر می‌رسد که نیروهای ارتش سوریه مقاومت کمی نشان داده‌اند.

در پاسخ به پیشروی شورشیان، نیروی هوایی روسیه مواضع شورشیان در حلب و ادلب را بمباران کرد. روسیه ادعا می‌کند که ارتش سوریه به پشتوانه بمباران هوایی توانسته ۳۰۰ شورشی را در ۲۴ ساعت گذشته از پا درآورد.

ویدیوهای منتشر شده نشان می‌دهد که شورشیان مناطق مهم شهر از جمله میدان مرکزی و فرودگاه حضور دارند. تعدادی از محله‌های شمال شرق هنوز تحت کنترل نیروهای دولتی و شبه‌نظامیان نزدیک ایران هستند.

برخی ساکنان به سی‌ان‌ان گفته‌اند که نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها نیز کنترلشان بر برخی محله‌های حلب را گسترش داده‌اند. این نیروها پیش از این دو محله کرد‌نشین شهر را در اختیار داشتند اما حالا به محله‌هایی نیز وارد شده‌اند که رژیم سوریه بر آن‌ها مسلط بود.

نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها بخش‌هایی از شمال و شمال شرق سوریه (روژاوا) را پس از رهایی آنجا از دست داعش تحت کنترل خود دارند. آنها تنها متحد آمریکا در جنگ داخلی و نزاع‌های سوریه محسوب می‌شوند. این گروه در سالهای اخیر هدف حملات ترکیه و گروه‌های اسلام‌گرای مخالف بشار اسد قرار داشته است. 

شورشیان سوریه بعد از گرفتن بخش‌های عمده شهر ۲۴ ساعت حکومت نظامی اعلام کردند که از ساعت ۵ عصر روز شنبه آغاز می‌شد. شورشیان می‌گویند هدف از حکومت نظامی «حفظ امنیت ساکنان شهر و حفاظت از املاک خصوصی و عمومی از آسیب و غارت» است.

از دست دادن حلب یک شکست بزرگ برای نیروهای بشار اسد است. حلب زمانی بزرگترین شهر و پایتخت اقتصادی سوریه بوده است. 

حلب قبل از ۲۰۱۶ و در جریان جنگ داخلی سوریه یکی از قلمروهای مهم شورشیان بود. با تسلط دوباره بر این شهر، شورشیان سوریه که تنها مقر باقیمانده بر آنها ادلب بود قدرت و جان تازه‌ای می‌توانند پیدا کنند.

چرا حالا؟

اکنون شاید بهترین زمان برای شورشیان سوریه است که از برزخ بیرون بیایند و چشم‌اندازی برای بیرون آمدن از منگنه ادلب، آخرین پایگاهی که در اختیار دارند، ایجاد کنند.

درین الخلیفه پژوهشگر در اندیشکده «گروه بحران بین‌المللی» به خبرگزاری فرنس۲۴ گفت که شورشیان به رهبری هیئت تحریر الشام در طول ماه‌ها خود را برای حمله اخیر آماده کرده بود.

طی این مدت حملات دولت سوریه و حملات هوایی روسیه به ادلب، آخرین پایگاه شورشیان سوریه افزایش یافته بود.

خلیفه می‌گوید به همین خاطر است که شورشیان پیشروی اخیر خود به سمت حلب را حرکتی دفاعی و بازدارنده معرفی کرده‌اند.

شورشیان سوریه نام عملیات تصرف حلب را «عملیات بازداری از هجوم» گذاشته‌اند.

به گفته الخلیفه، هیئت تحریر الشام و شورشیان متحد آن تحولات گسترده‌تر منطقه‌ای و ژئواستراتژیک را نیز زیر نظر داشته‌اند.

شورشیان حمله خود را دقیقا در روزی آغاز کردند که آتش‌بس حزب‌الله و اسرائیل رسما آغاز شد. اسرائیل به مدت ۱۳ ماه بمباران غزه و حملات به مواضع ایران و حزب‌الله در منطقه را ادامه داد. ایران و حزب‌الله متحدان مهم بشار اسد در جریان سرکوب شورشیان و عقب راندن آنها به تنها پایگاه موجود در ادلب بودند.

همزمان بشار اسد بدون حمایت روسیه نمی‌توانست بخش‌های عمده‌ای از قلمروی سوریه را در سال سال ۲۰۱۵ باز پس بگیرد. از آن زمان تحولات جنگ به نفع رژیم اسد پیش رفت.

خلیفه می‌گوید که به زعم شورشیان سوریه این بهترین وقت است «که ایرانی‌ها ضعیف شده‌اند، رژیم به گوشه‌ای کشانده شده، و دولت ترکیه در برابر روسیه تقویت شده است.»

ترکیه در حال تلاش است که در جنگ اوکراین خود را به عنوان یک میانجی معرفی کند و همزمان یک مرکز مهم تجاری و مالی برای دولت تحت تحریم در مسکو است.

دو بازیگر خارجی مهم: آمریکا و ترکیه

دولت بایدن در اولین اظهار نظر رسمی گفته است که از نزدیک شرایط را زیر نظر دارد. شان سوت سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، روسیه و ایران را در بروز درگیری‌های اخیر در سوریه مقصر دانست. او گفت عدم تمایل این دو کشور برای مشارکت در فرایندی سیاسی برای حل نزاع وضعیت اخیر را رقم زده است.

کاخ سفید همچنین گفته است که هیچ نقشی در حمله اخیر نداشته و ایالات متحده هیئت تحریر الشام را یک گروه تروریستی می‌داند.

جاشوا لندیس، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهاما در گفتگو با الجزیره پیش‌بینی کرده است که ایالات متحده با وجود همکاری بلندمدت‌اش با نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها از بروز چنین وضعیتی نگران شود. آمریکا و نیروهای دموکراتیک سوریه در همکاری با یکدیگر حدود ۲۵ درصد قلمروی سوریه شامل تعداد زیادی از  مناطق نفت‌خیز را در اختیار دارند.

نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها نقش مهمی در تعادل قدرت در شمال شرق سوریه ایفا کرده است. آنها در جنگ با داعش توانستند به مهمترین متحد غرب و آمریکا بدل شوند. بعد از پیروزی‌ نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها و تصرفات گسترده آنها فراتر از مناطق کرد‌نشین، اداره خودمختار شمال و شرق سوریه تشکیل شد که در واقع ادامه و بسط «خودمختاری دموکراتیک روژا» محسوب می‌شود.

ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه و نیروی اصلی یگان‌های مدافع خلق (ی پ گ) را نوعی پوشش برای فعالیت‌های حزب کارگران کردستان (پ ک ک) می‌داند و از گروه‌های شورشیان سوریه در نبرد با آنها حمایت می‌کند.

در ترکیه و شورشیان متحد این کشور از اکتبر ۲۰۱۹ با هدف تشکیل یک منطقه حائل بخش‌هایی از شمال سوریه را تصرف کردند. از طرفی دیگر نیروهای ایران و روسیه وارد قلمرو نیروهای دموکراتیک سوریه شده‌اند. همزمان با خروج بخشی از نیروهای آمریکایی از شمال سوریه مواضع نیروهای دموکراتیک سوریه ضعیف‌تر شده است.

تحولات اخیر منطقه‌ای و تغییر تدریجی تعادل قدرت موجب شده که گروه‌های شورشی اکنون جان تازه‌ای پیدا کنند.

ترکیه نقش مهم در این تحولات ایفا می‌کند. این کشور برای استان ادلب آخرین پایگاه شورشیان یک مسیر برای بقا و ادامه حیات محسوب می‌شود.  هیئت تحریر الشام برای تامین غذا و تسلیحات باید با ترکیه روابط خوبی را حفظ کند.

به این ترتیب توافق های قدرت‌های منطقه‌ای ممکن است شرایط دیگری را در سیر حوادث سوریه رقم بزند.