۲۰۲۴: سال انتخابات، سال محدودیت هرچه بیشتر آزادی بیان
الاهه نجفی ـ آزادی بیان در سال ۲۰۲۴ در سراسر جهان با چالش‌های جدی روبرو بود. عوامل متعددی از جمله فشارهای سیاسی، اطلاعات نادرست، خشونت علیه روزنامه‌نگاران و سانسور دولت‌ها، محیطی ناامن و محدود برای فعالیت‌های رسانه‌ای ایجاد کرده بود که همچنان هم ادامه دارد. در سال ۲۰۲۴ برگزاری انتخابات در نیمی از جهان بر آزادی مطبوعات تاثیرگذار بود و به افزایش استفاده از اطلاعات نادرست در کارزارهای سیاسی انجامید و نقش دولت‌ها در محدود کردن دسترسی به اطلاعات را برجسته‌تر کرد.
الاهه نجفی
آمستردام، هلند - ۲۳ نوامبر ۲۰۲۴: در پی لغو ممنوعیت تظاهرات در آمستردام در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۴، جمعیت زیادی در میدان دام تجمع کردند. این اعتراض پس از درگیری‌های خشونت‌‌آمیز بین حامیان طرفدار فلسطین و اسرائیل صورت گرفت. (عکس: خبرگزاری فرانسه)
از آخرین شاخص سالانه آزادی مطبوعات که توسط گزارشگران بدون مرز (RSF) تهیه شده چنین برمی‌آید که در سال ۲۰۲۴ همچنان دولت‌ها در پی محدود ساختن هرچه بیشتر آزادی بیان بودند. در سالی که اکنون به روزهای پایانی آن نزدیک می‌شویم نیمی از مردم جهان پای صندوق‌های رأی رفتند. بر اساس گزارش گزارشگران بدون مرز گاهی اقدامات خصمانه دولت‌ها در «سال انتخابات» به تضعیف نقش روزنامه‌نگاران انجامید.
نیمی از جمعیت جهان از آزادی بیان بی‌بهره‌اند
در مجموع بیش از نیمی از جمعیت جهان از آزادی بیان بی‌بهره‌اند.چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر معادل ۵۳ درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که آزادی بیان در این کشورها در وضعیت «بحران» قرار دارد.
هند که زمانی جزو کشورهایی به شمار می‌آمد که شهروندانش از آزادی بیان برخوردار بودند در ۱۰ سال گذشته به تدریج به رده کشورهایی با آزادی بیان محدود و به تازگی به رده کشورهای بحران‌زده تنزل پیدا کرده است. در همان حال پس از شکست ژائیر بولسونارو در سال ۲۰۲۲، برزیل به جمع کشورهایی بازگشت که آزادی بیان در آن‌ها وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت نسبت مستقیمی بین قدرت گرفتن راست افراطی و محدود شدن آزادی بیان وجود دارد. در سال گذشته، برزیل از ۲۵ شاخص آزادی بیان در ۱۷ شاخص، از جمله آزادی از آزار و اذیت خبرنگاران، آزادی‌های جامعه مدنی و آزادی تجمعات مسالمت‌آمیز پیشرفت کرده بود. ماریا تراژان یکی از مسئولان ARTICLE 19 می‌گوید:
با این حال، برزیل هنوز با آینده دشواری روبروست، زیرا در تلاش است تا سیاست‌های عمومی مربوط به حفاظت از ارتباطات و مدافعان حقوق بشر را بازسازی کند، جغرافیای رسانه‌ای را متنوع‌تر کند و به اصلاحات ساختاری برای مقابله با سوءاستفاده از قدرت اقتصادی و سیاسی بپردازد. ایمنی مدافعان حقوق و خبرنگاران، حفظ یکپارچگی اطلاعات، توسعه زیرساخت‌های عمومی دیجیتال و تقویت مکانیزم‌های مشارکت باید در دستور کار دولت باشد.
تراژان در ادامه یادآوری می‌کند:
نمونه برزیل به ما امید می‌دهد که تغییر ممکن است. اما باید همواره در نظر داشت که حقوق و آزادی‌های مدنی را هرگز نباید یک امر بدیهی شمرد. کار برای تضمین، تقویت و بهبود حقوق باید همیشه ادامه داشته باشد.
در مقابل برزیل به عنوان یک نمونه مثبت، هند در دوران ناراندا مودی به عنوان یک تجربه نامطلوب مقابل دیدگان ما قرار دارد. کشوری که زمانی خود را بزرگ‌ترین دموکراسی جهان می‌نامید و بدان مفتخر بود به یک منطقه بحرانی برای آزادی بیان بدل شده است. کویین مک‌کیو، مدیر اجرایی ARTICLE 19 می‌گوید:
در هیچ زمانی در ۲۰ سال گذشته این تعداد زیاد از مردم از آزادی بیان و دسترسی به رسانه‌های آزاد یا شرکت در انتخابات آزاد و باز، محروم نشده بودند. اولین نشانه‌های فرسایش دموکراسی از حملات به آزادی بیان ناشی می‌شود. نقض آزادی‌ها هر روز و در سراسر جهان اتفاق می‌افتد، زیرا رهبران سیاسی آزادی‌های ما را یکی پس از دیگری کاهش می‌دهند. بسیاری از آن‌ها این کار را از طریق تغییرات سیاسی ظریف و به بهانه «امنیت عمومی»، «اخلاق» یا «امنیت ملی» انجام می‌دهند - تنگ کردن فضای تنفس تا بدان حد که دیگر جایی برای نفس کشیدن باقی نماند.
تأثیر مخرب جنگ غزه بر آزادی بیان در جهان
داستان کاهش آزادی بیان در جهان متأسفانه فقط به رژیم‌های خودکامه محدود نمی‌شود. در ۱۰ سال گذشته، در بریتانیا ۶ شاخص از ۲۵ شاخص آزادی بیان کاهش یافته است، از جمله آزادی از تلاش‌های سانسور اینترنت و آزادی تجمعات مسالمت‌آمیز که از این نظر از ایالات متحده و اکثر کشورهای اتحادیه اروپا، به جز مجارستان، لهستان و رومانی، پایین‌تر است. در همین دوره، در ایالات متحده ۹ شاخص کاهش یافته است، از جمله آزادی تبادل علمی و آزادی تجمعات مسالمت‌آمیز. حمله تروریستی حماس در ۷ اکتبر سال گذشته که به جنگ غزه انجامید در این روند بی‌تأثیر نبوده است.
گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور آزادی بیان در گزارشی که درباره وضع آزادی بیان در سال ۲۰۲۴ به مجمع عمومی سازمان ملل تقدیم کرد، از محدودیت‌های شدید و نقض آزادی بیان ناشی از درگیری‌ها، از جمله قتل خبرنگاران در غزه، سرکوب اعتراضات در سراسر جهان و خاموش کردن صداهای هنرمندان و دانشمندان خبر داده بود.
بر اساس این گزارش در جریان جنگ غزه، بازداشت خودسرانه خبرنگاران، تخریب گسترده تجهیزات و تأسیسات مطبوعاتی در غزه، عدم دسترسی به رسانه‌های بین‌المللی، ممنوعیت پخش شبکه خبری الجزیره و تشدید سانسور در اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی فلسطین در دستور کار قرار گرفت. ایرنه خان در جمع خبرنگاران گفته بود این اقدامات «نشان‌دهنده استراتژی مقامات اسرائیلی برای ساکت کردن روزنامه‌نگاری انتقادی و جلوگیری از مستندسازی جنایات بین‌المللی احتمالی‌ست. گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور آزادی بیان یادآوری کرده بود:
به ندرت شاهد الگوهای گسترده‌ای از محدودیت‌های غیرقانونی، تبعیض‌آمیز و نامتناسب از سوی دولت‌ها و بازیگران خصوصی در زمینه آزادی بیان بوده‌ایم - و همین موضوع من را نگران می‌کند.
گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور آزادی بیان در گزارش خود همچنین به تبعیض و استانداردهای دوگانه‌ای اشاره می‌کند که آزادی بیان در حمایت از حقوق فلسطینی‌ها را محدود کرده و اعتراضات علیه کشتار در غزه را سرکوب می‌کند. اعتراضات فلسطینی‌ها در کشورهای اروپایی ممنوع اعلام شد و اعتراضات دانشگاهی در ایالات متحده آمریکا هم سرکوب شد. نمادهای فلسطینی ممنوع و در برخی کشورها حتی نمایش عمومی این نمادها جرم‌انگاری شد. ایرنه خان هشدار داد که چنین رویکردهایی ممکن است به سایر بحران‌ها هم سرایت پیدا کند:
نادیده گرفتن استانداردهای بین‌المللی یک مسأله جهانی است زیرا پیامی به سراسر جهان ارسال می‌کند که آزادی بیان را می‌توان به دلخواه یا بنا بر ملاحظات سیاسی سرکوب کرد.
کشتار روزنامه‌نگاران
گزارشگران بدون مرز در گزارش سالانه خود درباره آزادی مطبوعات اعلام کرده است که در سال جاری ۵۴ روزنامه‌نگار کشته شده‌اند و ۵۵۰ نفر در بازداشت به سر می‌برند. در سال جاری ۳۱ تن از ۵۴ روزنامه‌نگار کشته شده در مناطق جنگی جان خود را از دست داده‌اند که این تعداد در پنج سال پیش بی‌سابقه بوده است.
بر اساس این گزارش، نوار غزه بار دیگر خطرناک‌ترین منطقه بود. تا یکم دسامبر سال جاری، ۱۶ روزنامه‌نگار به دست نیروهای اسرائیلی در غزه کشته شدند. طبق گزارش گزارشگران بدون مرز، اگر به آغاز جنگ در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ برگردیم، تا پایان ماه گذشته بیش از ۱۴۵ روزنامه‌نگار در نوار غزه جان خود را از دست داده‌اند. از آغاز جنگ در اسرائیل، دو روزنامه‌نگار و در جنگ لبنان پنج روزنامه‌نگار به دلیل فعالیت‌های خود کشته شده‌اند. اسرائیل ادعای کشتن عمدی روزنامه‌نگاران در غزه را رد می‌کند، اما اذعان دارد که برخی از روزنامه‌نگاران ممکن است در حملات هوایی جان خود را از دست داده باشند. گزارشگران بدون مرز از دادگاه کیفری بین‌المللی خواسته است که کشتار روزنامه‌نگاران را به عنوان احتمال جنایات جنگی مورد بررسی قرار دهد.
در سایر مناطق جهان نیز خبرنگاران در معرض خطر قرار دارند. بر اساس گزارش گزارشگران بدون مرز، پاکستان با هفت کشته و بنگلادش و مکزیک با پنج کشته هر یک از خطرناک‌ترین مکان‌ها برای روزنامه‌نگاران به شمار می‌روند. طبق این گزارش، در سال جاری ۵۵۰ روزنامه‌نگار در بازداشت هستند که بیشتر آن‌ها در چین، میانمار و اسرائیل زندانی‌اند. همچنین ۵۵ روزنامه‌نگار به عنوان گروگان نگهداری می‌شوند و ۹۵ روزنامه‌نگار مفقودالاثرند.
جنگ اوکراین و سرکوب آزادی بیان
این وضعیت در جنگ اوکراین هم بیش و کم مشاهده می‌شود.
بر اساس گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) شاخص آزادی مطبوعات در اوکراین تنها در یک سال ۱۸ پله صعود کرد و به رتبه ۶۱ رسید. این بهترین شاخص در این رتبه از زمان استقلال اوکراین است. با این حال، علی‌رغم این دستاوردها، روزنامه‌نگاران اوکراینی همچنان به دو دلیل، در وهله نخست تهاجم نظامی روسیه و در وهله دوم اذیت و آزار روزنامه‌نگاران تحقیقی با چالش‌های مهمی روبرو هستند. بر اساس آخرین گزارش‌ها از آغاز تهاجم روسیه، ۹۲ خبرنگار در اوکراین کشته شده‌اند، بسیاری از رسانه‌ها مجبور به تعلیق دائمی فعالیت‌های خود شده‌اند و تعداد بی‌شماری از روزنامه‌نگاران و بازیگران رسانه‌ای در معرض اشکال مختلف ارعاب، از جمله حملات فیزیکی، حملات دیجیتالی و مستقیم قرار گرفته‌اند. علاوه بر این تهدیدها، حکومت نظامی در شرایط جنگی بر فعالیت‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاران اثر سوء گذاشته و آزادی مطبوعات را بیش از پیش تحت فشار قرار داده است.
شبکه‌های اجتماعی
قانون خدمات دیجیتال اتحادیه اروپا، ژوئیه ۲۰۲۲ توسط پارلمان اروپا به تصویب رسید و یک ماه بعد از آن تاریخ هم با هدف تضمین امنیت آنلاین و مهار پلتفرم‌های بزرگ فناوری هم‌چون فیس‌بوک و گوگل و تعدیل محتوای غیرقانونی و جلوگیری از ترویج نفرت‌پراکنی در پلتفرم‌های آنلاین به اجرا گذاشته شد. ۷ اکتبر ۲۰۲۳ همزمان با حمله تروریستی حماس به مناطق مرزی اسرائیل، تیری برتون، کمیسار امور بازار داخلی اتحادیه اروپا در نامه‌ای به شرکت‌های متا، تیک توک، شبکه ایکس (توییتر) خواهان جلوگیری از انتشار محتواهایی شد که مصداق «نفرت‌پراکنی» و تبلیغ «تروریسم» و یا از زمره «اخبار جعلی» باشند، اما ملاک‌های «نفرت‌پراکنی» و «تروریسم» و «خبر جعلی» را مشخص نکرد و با این‌حال شرکت‌های یاد شده را تهدید کرد که چنانچه چنین محتواهایی را نشر دهند، جریمه‌های مالی سنگینی بر آن‌ها اعمال می‌شود. ناظران نامه برتون را به عنوان یک اقدام پلیسی با یک سویه امنیتی برجسته درک کردند و کمیسیون اروپا را متهم کردند که در امتداد جنگ غزه، در پی محدود کردن آزادی بیان و نقض حقوق بشر است. این وضعیت همچنان از سال گذشته تاکنون ادامه دارد.
چالش‌های هوش مصنوعی و پیامدهای تنظیم‌گری بر آزادی بیان
ریسک سیستماتیک که به آن ریسک غیرقابل اجتناب یا ریسک بازار هم گفته می‌شود به پتانسیل یک رویداد یا یک اقدام برای ایجاد اثرات منفی گسترده و قابل توجه بر یک سیستم اشاره دارد. در زمینه هوش مصنوعی (AI)، ریسک‌های سیستماتیک می‌توانند از به‌کارگیری مدل‌های قدرتمند ناشی شوند که بر جامعه، اقتصاد و فرهنگ در مقیاس وسیع تأثیر بگذارند. این شامل ریسک‌های مربوط به تعصب‌ورزی، اطلاعات نادرست، نقض حریم خصوصی و احتمال سوءاستفاده از فناوری هوش مصنوعی است.
از طرف دیگر الزام به ارزیابی و کاهش ریسک‌های سیستماتیک توسط ارائه‌دهندگان هوش مصنوعی ممکن است به رویکردهای بیش از حد محتاطانه منجر شود، که در نتیجه، سانسور محتوا را به همراه داشته باشد. شرکت‌ها ممکن است تصمیم بگیرند که برخی انواع گفتار یا اطلاعات را محدود کنند تا از عواقب قانونی جلوگیری کنند و این امر آزادی بیان را تضعیف می‌کند. علاوه بر این مدل‌های هوش مصنوعی ممکن است به برخی تعصبات قومی و مذهبی و مانند آن دامن بزنند. تمرکز بر کاهش ریسک‌ها ممکن است منجر به سرکوب صداهای جوامع حاشیه‌ای شود، زیرا شرکت‌ها ممکن است از درگیر شدن با مسائلی که ممکن است جنجالی باشند، خودداری کنند. ترس از اینکه محتوا ممکن است به دلیل ریسک‌های سیستماتیک تحت فشار قرار گیرد یا جریمه شود، می‌تواند افراد و سازمان‌ها را از ابراز نظرات خود بازدارد، به‌خصوص در موضوعات حساس. این اثر سرد کننده ممکن است گفت‌وگوهای عمومی را محدود کرده و تبادل ایده‌ها را مختل کند. در مجموع حامیان آزادی بیان باید تلاش کنند تا اطمینان حاصل شود که اجرای قانون هوش مصنوعی، توازن مناسبی بین کاهش ریسک‌های سیستماتیک و حفاظت از حقوق افراد برای بیان آزادانه نظراتشان را فراهم آورد. در نهایت، گفت‌وگوی مداوم بین ذینفعان، از جمله سیاستگذاران، توسعه‌دهندگان AI، جامعه مدنی و عموم مردم برای مدیریت این پیچیدگی‌ها و ایجاد محیطی که نوآوری و آزادی بیان بتوانند در کنار هم وجود داشته باشند، ضروری خواهد بود. هنوز نخستین گام‌ها در این جهت برداشته نشده است.
منابع
نظرها
نظری وجود ندارد.