جیمی کارتر رئیس جمهوری آمریکا در دوران انقلاب ایران درگذشت

جیمی کارتر، رئیس‌ جمهوری سابق آمریکا در سن ۱۰۰ سالگی درگذشت. «بنیاد کارتر» اعلام کرد که سی‌ونهمین رئیس جمهوری ایالات متحده بعدازظهر یکشنبه ۹ دی / ۲۹ دسامبر در خانه خود در پلینز جورجیا در میان خانواده‌اش درگذشت. او از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ رئیس جمهوری ایالات متحده بود.

کارتر نماینده حزب دموکرات آمریکا بود و پس از نخستین دوره ریاست جمهوری خود، برای بار دوم انتخاب نشد و در مقابل رونالد ریگان جمهوری‌خواه شکست خورد.

به‌گفته راندال بالمر، مورخ و نویسنده، «انتخاب کارتر در سال ۱۹۷۶ وعده رهایی ملت از گناهان [جنگ] ویتنام و [رسوایی] واترگیت را داد». بالمر می‌گوید او می‌خواست اعتماد از دست‌رفته در دوران ریاست جمهوری لیندون جانسون و ریچارد نیکسون را به دولت بازگرداند.

با این حال بسیاری از برنامه‌های اجتماعی و اقتصادی کارتر در دوران ریاست جمهوری در کنگره با شکست مواجه شد و ناتوانی او در تبدیل وعده‌ها به عمل، محبوبیت او را کاهش داد.

ایالات متحده در مشکلات رکود تورمی ناشی از رشد اقتصادی پایین، بیکاری و تورم بالا که به دلیل بحران انرژی از اوایل دهه ۱۹۷۰ به‌وجود آمد، گرفتار شده بود. راه حل کارتر، مقابله با وابستگی ایالات متحده به نفت خارجی از طریق مالیات و انرژی سبز، در مجلس سنا پذیرفته نشد.

کارتر پس از دوره ریاست جمهوری‌اش، به‌عنوان یک میانجی در درگیری‌ها و تنش‌های بین‌المللی از جمله در خاورمیانه، کره شمالی و رواندا نقش‌آفرینی کرد و در سال ۲۰۰۲، جایزه نوبل صلح را به‌دلیل آن‌چه «دهه‌ها تعهد به حل مسالمت‌آمیز درگیری‌های بین‌المللی» عنوان شد، دریافت کرد.

دوران پرتلاطم انقلاب ایران

جیمی کارتر از جمله رئیسان جمهوری دموکرات آمریکا بود که با روی کار آمدن وعده‌های حقوق بشری داد و در ماه‌های قبل از انقلاب ایران فشارهایی نیز بر محمدرضا شاه پهلوی وارد کرد و شاه ایران نیز تغییرات کوچکی، از جمله جایگزینی جمشید آموزگار به جای امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت و تغییر رئیس دستگاه امنیتی ساواک وارد کرد.

با این حال انقلاب در ایران تعمیق یافت و این روند رو به گسترش در دیدار شاه از آمریکا در ماه نوامبر ۱۹۷۷ (آبان ۱۳۵۶) نیز مشاهده شد. در حالی‌که شاه و کارتر و همسرانشان در حیاط کاخ سفید در حال برگزاری مراسم رسمی بودند، معترضان در بیرون شعارهایی علیه حکومت پهلوی سر دادند و شلیک گاز اشک‌آور توسط پلیس حتی اشک چشم‌های محمدرضا پهلوی را هم در آورد. این تصویر به‌عنوان نمادی از زوال اقتدار حکومت پهلوی تلقی شد.

دیدار بعدی جیمی کارتر و محمدرضا پهلوی جشن آغاز سال ۱۹۷۸ میلادی در تهران بود. در این مراسم کارتر ایران را «جزیره ثبات» نامید. این در حالی بود که چند هفته بعد حکومت پهلوی سرنگون شد.

میزان نقش دولت کارتر در سرنگونی حکومت پهلوی از جمله مسائل مورد مناقشه در میان نیروهای اپوزیسیون ایران است که پس از گذشته ۴۶ سال همچنان ادامه دارد.

اشغال سفارت آمریکا در تهران

پس از انقلاب ایران ابتدا جیمی کارتر مایل نبود محمدرضا پهلوی که مبتلا به بیماری سرطان بود به‌همراه خانواده‌اش در آمریکا مستقر شود اما بعد در اکتبر ۱۹۷۹ اجازه معالجه به محمد رضا پهلوی در نیویورک داده شد. به فاصله چند روز در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ (۴ نوامبر ۱۹۷۹) گروهی از دانشجویان پیرو روح‌الله خمینی، رهبر انقلاب ایران با ورود به سفارت آمریکا در تهران، ۶۶ دیپلمات و کارمند سفارت را به گروگان گرفتند.

اشغال ۴۴۴ روزه سفارت آمریکا در تهران به قطع روابط دیپلماتیک ایران و ایالات متحده و بحران عمیق میان دو کشور منجر شد که هنوز هم ادامه دارد. گروگان‌گیری سفارت آمریکا تا روز آخر ریاست جمهوری جیمی کارتر ادامه یافت و در نهایت در ژانویه ۱۹۸۱ پایان یافت.

امضای توافق‌نامه کمپ دیوید

در سال ۱۹۷۸، میانجی‌گری جیمی کارتر موجب شد تا توافق‌نامه صلح کمپ دیوید میان انور السادات، رئیس جمهوری وقت مصر و مناخیم بگین، رئیس دولت اسرائیل، امضا شود.

این معاهده به وضعیت جنگ بین دو کشور پایان داد: مصر کشور اسرائیل را به‌رسمیت شناخت و در مقابل، اسرائیل شبه‌جزیره سینا را که در سال ۱۹۶۷ اشغال کرده بود، به مصر بازگرداند.

توافق‌نامه کمپ دیوید یکی از مهم‌ترین موفقیت‌های جیمی کارتر در سیاست خارجی محسوب می‌شود.

پس از ریاست جمهوری

جیمی کارتر پس از پایان دوران ریاست جمهوری، براساس رویکردهای پیشین‌، از «صلح و حقوق بشر» مورد نظرش حمایت کرد. در سال ۱۹۸۲ او و همسرش روزالین اسمیت «بنیاد کارتر» را برای ترویج «دموکراسی، حقوق بشر و توسعه اقتصادی» در آتلانتا تأسیس کردند. او تا سنین سالمندی فعالانه در این‌گونه فعالیت‌ها مشارکت داشت. هر جا که درگیری‌ای شروع می‌شد و مردم به دلیل فقر، بیماری یا خشونت در مضیقه بودند، او وارد مذاکره می‌شد. کارتر در این دوران به بیش از ۱۴۰ کشور سفر کرد.

او در نیکاراگوئه، پاناما و اتیوپی میانجی‌گری کرد، به انتقال قدرت در هائیتی کمک کرد و با طرح تسلیحات هسته‌ای کره شمالی مقابله کرد. کارتر چندین کتاب نیز نوشت که بیشتر در مورد صلح در خاورمیانه بود.

او صراحتی را حفظ کرد که در زمان ریاست جمهوری‌اش، دشمنان سیاسی برایش تراشید. او گفت حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به عراق «ناعادلانه» بود و ایالات متحده «به ضرر فلسطینی‌ها با اسرائیلی‌ها در یک جبهه قرار گرفته است».

کارتر در سال ۲۰۰۶ کتاب «فلسطین: صلح، نه آپارتاید» را منتشر کرد. او در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۰۷ با شبکه تلویزیونی آمریکایی ان‌پی‌آر از استفاده از کلمه «آپارتاید» در مورد عملکرد اسرائیل دفاع کرد و آن را «توضیح دقیقی از آن‌چه در کرانه باختری می‌گذرد» خواند. او همچنین ابراز امیدواری کرد که این کتاب آمریکایی‌ها را از «ظلم و آزار وحشتناک مردم فلسطین آگاه کند و برای اولین بار مباحث اساسی در مورد این موضوعات را تشدید کند».

بیش از یک دهه بعد، سازمان‌های بزرگ حقوق بشری، از جمله عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر از این ارزیابی او حمایت کردند و اسرائیل را به تحمیل آپارتاید بر فلسطینی‌ها متهم کردند.

با این حال جیمی کارتر که یک مسیحی باورمند بود از پایان خودخواسته بارداری (سقط جنین) نیز انتقاد می‌کرد.

انتقاد از رئیسان جمهوری بعدی

کارتر حتی پس از دوران ریاست جمهوری خود همچنان درگیر سیاست بود. او برخلاف آن‌چه متداول و متعارف یود، از رئیسان جمهوری بعدی جمهوری‌خواه و دونالد ترامپ انتقاد کرد.

در ماه نوامبر گذشته در آخرین انتخابات ریاست جمهوری آمریکا او از طریق پست رأی داد و به صراحت از کامالا هریس، کاندیدای حزب دموکرات حمایت کرد.

در سال ۲۰۱۹، کارتر در مراسمی در زادگاهش پلینز جورجیا، گفت که مرگ را با آرامش می‌پذیرد. او گفت: «با مرگ کاملاً به صلح رسیده‌ام.»

جیمی کارتر در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که در حال مبارزه با بیماری سرطان است. در اول اکتبر او ۱۰۰ ساله شد. حدود یک سال و نیم پیش، پس از چندین بار بستری شدن در بیمارستان، درمان پزشکی خود را متوقف کرد و مراقبت‌های خانگی را دنبال کرد.

مسن‌ترین رئیس جمهوری سابق

از کارتر چهار فرزند، ۱۱ نوه و ۱۴ نتیجه باقی مانده است. «بنیاد کارتر» به نقل از چیپ پسر او اعلام کرد که مراسم تشییع جنازه پدرش در آتلانتا و واشنگتن، پایتخت ایالات متحده آمریکا برنامه‌ریزی شده است.

کارتر سالمندترین رئیس جمهوری سابق ایالات متحده بود و هیچ یک از اسلاف او بیشتر از او زندگی نکردند. پیش از او همسر ۷۷ ساله‌اش، روزالین، و یک نوه او درگذشتند.

سالمندترین جانشین زنده جیمی کارتر در حال حاضر جو بایدن (متولد ۲۰ نوامبر ۱۹۴۲) و پس از آن دونالد ترامپ (۱۴ ژوئن ۱۹۴۶)، جورج دبلیو بوش (۶ ژوئیه ۱۹۴۶)، بیل کلینتون (۱۹ اوت ۱۹۴۶) و باراک اوباما (۴ اوت ۱۹۶۱) هستند.