قدرت خطرناک شبکه‌های اجتماعی در آمریکای لاتین

دلیل اصلی قدرت فیسبوک، واتس‌اپ، ایکس (X) و سایر شبکه‌های اجتماعی در آمریکای لاتین، «صفر کردن هزینه‌ها» (Zero-Rating) است. حدود ۱۰ سال پیش، ارائه‌دهندگان خدمات تلفن همراه شروع به ارائه بسته‌هایی کردند که در آن‌ها برخی از اپلیکیشن‌ها بدون مصرف حجم اینترنت قابل استفاده بودند. این روش جذاب، به‌ویژه برای افرادی که اینترنت برایشان گران بود، بسیار مؤثر واقع شد. امروزه واتس‌اپ و فیسبوک به استانداردی در این منطقه تبدیل شده‌اند و گاهی توییتر و اینستاگرام نیز به این فهرست اضافه می‌شوند. نتیجه این است که فضایی همه‌جانبه ایجاد شده که سیاستمداران، جامعه مدنی و حتی فروشندگان کوچک نمی‌توانند از آن دور بمانند. این فضا به‌زودی ممکن است با موجی از نفرت‌پراکنی، تبلیغات و دروغ‌ پر شود.

فیسبوک به معنای اینترنت است

پیلار سائِنز، هماهنگ‌کننده پروژه‌های مشارکت شهروندی در بنیاد کاریسمای کلمبیا، می‌گوید: «برای بسیاری از مردم آمریکای لاتین، فیسبوک به معنای اینترنت است. زیرا تنها چیزی است که می‌توانند بدون پرداخت هزینه بیشتر به آن دسترسی داشته باشند.» این بنیاد تلاش می‌کند تا فن‌آوری‌های دیجیتال را به ابزاری برای پیشبرد حقوق بشر و عدالت اجتماعی تبدیل کند.

در آمریکای لاتین، بسیاری از مردم به‌صورت دوره‌ای اعتبار اینترنت خود را شارژ می‌کنند. دسترسی به اطلاعات عمدتاً از طریق شبکه‌های اجتماعی رایگان صورت می‌گیرد. سائِنز توضیح می‌دهد:

واتس‌اپ در آمریکای لاتین یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی است و عملکردی شبیه به یک شبکه اجتماعی دارد. گروه‌هایی با صدها یا هزاران عضو، هم به‌عنوان بازار و هم به‌عنوان منبع خبری عمل می‌کنند. حتی افرادی که نمی‌توانند بخوانند یا بنویسند، از پیام‌های صوتی استفاده می‌کنند. سائِنز می‌گوید:

دیدگاه غیرانتقادی نسبت به فن‌آوری

در خارج از شهرها، پوشش شبکه تلفن و اینترنت اغلب آن‌قدر ضعیف است که نه تماس‌ها برقرار می‌شوند و نه صفحات اینترنت بارگذاری می‌شوند. اما فیسبوک و واتس‌اپ معمولاً کار می‌کنند. دلیل این امر وجود مراکز داده متا در آمریکای لاتین است که ترافیک داده‌های محصولات متا را پشتیبانی می‌کنند. در برخی مناطق، استارلینک ایلان ماسک تنها ارائه‌دهنده اینترنت است. به همین دلایل، فیسبوک، واتس‌اپ و اینستاگرام به‌طور عمیقی در جامعه آمریکای لاتین نفوذ کرده‌اند، نه تنها در میان کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ، بلکه در میان نهادهای دولتی نیز.

کاتالینا مورنو، مدیر مشترک بنیاد کاریسما، می‌گوید:

این شک و تردید اندک نسبت به پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی سبب شده است که دیجیتالی‌سازی در بسیاری از دولت‌های آمریکای لاتین متفاوت از اروپا به نظر برسد. در حالی که وب‌سایت‌های رسمی اغلب گیج‌کننده و پر از مشکلات فنی هستند، مدرن‌سازی برای بسیاری به‌معنای افزایش تعامل با شهروندان از طریق فیسبوک و ارائه خدمات از طریق واتس‌اپ و سایر پلتفرم‌ها است. مورنو می‌گوید که سازمان‌های بیمه و نهادهای دولتی در این پلتفرم‌ها سریع‌تر از وب‌سایت‌ها، تلفن یا حتی مراجعه حضوری پاسخ می‌دهند.

چرا این‌قدر انرژی صرف حضور در شبکه‌های اجتماعی می‌شود؟

پاسخ ساده است: «چون همه این‌جا هستند.» ۸۶,۶ درصد از مردم آمریکای لاتین از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. فیسبوک با نفوذ ۷۷,۸ درصدی در صدر و پس از آن اینستاگرام قرار دارد.

زاکربرگ باعث نگرانی شده است

برای دسترسی به مردم و مشارکت در بحث‌ها، باید به جایی رفت که آن‌ها هستند. این موضوع هم برای سازمان‌های جامعه مدنی و هم برای سیاستمداران صادق است. از نایب بوکله، دیکتاتور دست‌راستی السالوادور، تا گوستاوو پترو، رئیس‌جمهور چپ‌گرای کلمبیا، همه از شبکه اجتماعی ایکس (X) به‌عنوان بلندگوی خود استفاده می‌کنند. آن‌ها در این پلتفرم‌ها به دیگر رهبران حمله می‌کنند، چهره خود را بهبود می‌بخشند، روزنامه‌نگاران را هدف قرار می‌دهند و تصمیم‌های سیاسی را اعلام می‌کنند.

به دلیل این قدرت شبکه‌های اجتماعی، اعلامیه‌های اخیر مارک زاکربرگ، مدیرعامل متا، سازمان‌های جامعه مدنی در آمریکای لاتین را نگران کرده است. حذف بررسی واقعیت‌ها و برداشتن محدودیت‌ها در مورد بحث‌های مربوط به مهاجرت و هویت جنسیتی (فعلاً فقط در ایالات متحده آمریکا) به معنای فضای بیشتر برای نفرت‌پراکنی نژادی و خشونت علیه جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو است. ادعا می‌شود که این تغییرات آزادی بیان را افزایش می‌دهند، اما در واقع این یک استدلال رایج راست‌گرایان پوپولیست است که محتوای آن‌ها معمولاً حذف می‌شود. همچنین این موضوع به پول مربوط است، زیرا بحث‌های سیاسی باعث افزایش مشارکت کاربران می‌شود.

کریستینا ولز، پژوهشگر دیجیتال و متخصص پلتفرم‌ها و جنبش‌های اجتماعی در آمریکای لاتین، می‌گوید:

او می‌گوید همیشه شمار کمی از افراد برای بررسی واقعیت‌ها در این قاره بزرگ وجود داشته‌اند و این تعداد به مرور کمتر شده است. فیلترها برای زبان انگلیسی تنظیم شده‌اند و در زبان اسپانیایی عملکرد ضعیفی دارند.

ولز از سال ۲۰۱۸ به‌ویژه بر روی حقوق باروری تمرکز کرده و خود در جنبش‌های فمینیستی فعال است. او تأکید می‌کند که شبکه‌های اجتماعی در آمریکای لاتین برای زنان و جنبش‌ها چقدر مهم هستند. زیرا رسانه‌های سنتی اغلب توسط خانواده‌های محافظه‌کار کنترل می‌شوند. به همین دلیل، موضوعات فمینیستی عمدتاً در فضای آنلاین موفق بوده‌اند. جنبش‌هایی مانند #NiUnaMenos («هیچ یک کمتر نیست») و «موج سبز» برای قانونی‌سازی پایان خودخواسته بارداری (سقط جنین) (Pro Choice) از سال ۲۰۱۵ از آرژانتین شروع شدند و میلیون‌ها نفر را بسیج کردند. ولز می‌گوید: «این جنبش‌ها بر ابتکارات قانونی برای حقوق زنان در هفت کشور تأثیر گذاشته‌اند.»

فعالان فمینیست، هم در فضای آنلاین و هم آفلاین شبکه‌های پیچیده‌ای از حمایت برای زنان آسیب‌پذیر ایجاد کرده‌اند. این موضوع در منطقه‌ای با نرخ‌های نگران‌کننده بارداری نوجوانان و زن‌کشی بسیار مهم است. گروه‌های واتس‌اپ نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند، جایی که زنان به یکدیگر کمک می‌کنند، راهنمایی‌هایی در مورد دسترسی به داروهای پایان خودخواسته بارداری (سقط جنین) ارائه می‌دهند و پزشکانی را معرفی می‌کنند که این عمل را انجام می‌دهند.

اما پست‌های مربوط به این موضوعات اکنون به‌ندرت در فیدهای فیسبوک و اینستاگرام کاربران دیده می‌شوند. در آوریل ۲۰۲۴، حساب‌هایی با محتوای سیاسی و اجتماعی ناگهان دیگر در فیدها توصیه یا نمایش داده نشدند، مگر این‌که کاربران آن‌ها را دنبال کرده باشند. زاکربرگ گفت که این کار برای کاهش قطبی‌سازی و استرس کاربران انجام شده است. فعالان بیشترین تأثیر را از این تغییر دیدند.

ولز می‌گوید: «سازمان‌ها مجبور شدند استراتژی خود را کاملاً تغییر دهند.» برای سازمان‌های غیردولتی، این به‌معنای عدم استفاده از کلماتی مانند «حقوق»، «سقط جنین» و سایر واژه‌های مرتبط با فمینیسم یا بحران اقلیمی است. آن‌ها از ترفندهایی مانند نوشتن «س*ق*ط جنین» برای دور زدن فیلترهای فنی استفاده می‌کنند.

اما اکنون زاکربرگ تصمیم گرفته است که محتوای سیاسی را دوباره برجسته‌تر کند. در عین حال، او نهادهایی را که کمی نظم و اطلاعات تأییدشده را به شبکه می‌آوردند، حذف کرده است. دست‌کم در ایالات متحده. اما تجربه با متا نشان می‌دهد که تغییراتی که در ایالات متحده اعمال می‌شوند، به تدریج در کشورهای جنوب جهانی آزمایش می‌شوند و سپس در کل قاره اجرا می‌شوند.

دولت از جامعه مدنی محافظت نمی‌کند

چندین رسانه آنلاین در آمریکای لاتین بخشی از برنامه بررسی واقعیت‌های متا هستند و از این طریق تحقیقات خود را نیز تأمین مالی می‌کنند. قراردادهای آن‌ها تا سال ۲۰۲۵ ادامه دارد و مشخص نیست پس از آن، چه اتفاقی خواهد افتاد. این کارشناس‌های بررسی واقعیت‌ها تاکنون در دوره‌های انتخابی، به‌ویژه با افزایش حجم دروغ‌ها و تبلیغات به‌دلیل ظهور قوی هوش مصنوعی، Deepfake‌ها (جعلیات بسیار پیشرفته) را شناسایی کرده‌اند که برای افراد عادی تقریباً غیرممکن است.

این موضوع باعث می‌شود که فضای پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی سمی‌تر شود و دستکاری سیاسی آسان‌تر گردد. بسیاری از افراد جامعه مدنی از این موضوع هراس دارند. ولز می‌گوید:

ولز می‌گوید که در اتحادیه اروپا، شهروندان دست‌کم از طریق قانون خدمات دیجیتال (Digital ServiceAct) محافظت می‌شوند. این قانون مقرر می‌کند که پلتفرم‌ها باید اقداماتی در برابر اطلاعات نادرست و نفرت‌پراکنی انجام دهند. اما او مطمئن است که در آمریکای لاتین، دولت از جامعه مدنی محافظت نخواهد کرد. تنها استثنا برزیل است که به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور قاره، می‌تواند فشار اقتصادی اعمال کند. دادگاه‌های برزیل مدت‌هاست که به اینترنت علاقه‌مند هستند و حتی شبکه اجتماعی ایکس (X) را به دلیل عدم داشتن دفتر در کشور (برخلاف قانون برزیل) موقتاً مسدود کردند. کارشناس‌های دیجیتال به کشورها توصیه می‌کنند که متحد شوند و بر تنظیم‌ مقررات و بهبود شبکه‌ها فشار بیاورند. اما چنین اتحادی در حال حاضر غیرواقعی به‌نظر می‌رسد.

ولز نتیجه‌گیری می‌کند: