بازسازی نماد فرهنگی موصل: الگویی برای بازسازی‌های آینده

تقریباً هشت سال پس از اینکه نیروهای داعش از شهر موصل عراق بیرون رانده شدند، مناره کج مسجد بزرگ النوری به عنوان بخشی از یک پروژه بزرگ بازسازی که با کمک مالی بین‌المللی در این شهر تاریخی انجام شده، دوباره ساخته شده است.

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس سعد محمد جرجیس، که در شهر قدیمی موصل زندگی می‌کند، به یاد می‌آورد که چگونه هر روز از پنجره خانه‌اش به مناره الحدبا نگاه می‌کرد و چگونه قلبش شکست وقتی که آن مناره فرو ریخت. او به آسوشیتدپرس گفته است:

یونسکو، سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد، همراه با مقامات میراث فرهنگی عراق و مراجع مذهبی سنی، برای بازسازی مناره با استفاده از تکنیک‌های سنتی و مصالحی که از آوارها جمع‌آوری شده بود، همکاری کردند.

برای ساکنان موصل، این بازسازی یک امر شخصی و هویتی است.

محمد خلیل الاسف، امام جماعت این شهر به آسوشیتدپرس گفت:

حذف بقایای جنگ

آسوشیندپرس گزارش داده است که مراسم افتتاح رسمی مناره در هفته‌های آینده با حضور محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق برگزار خواهد شد.

روئید علیله، مدیر هیئت دولتی آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق گفت:

او افزود:

عمر تقی، مهندس سایت مناره الحدبا و مسجد بزرگ النوری، جزئیات مشکلات بازسازی مکانی که به شدت در جنگ آسیب دیده بود را شرح داد. او گفت:

تقی افزود که تیم همچنین نیاز به انجام مطالعات دقیق مهندسی و تاریخی داشت تا مکانی را طراحی کند که جوهره اصلی آن را حفظ کند.

بازدید مدیرکل یونسکو

در جریان بازدید از شهر موصل در چهارشنبه ۱۷ بهمن ، اودری آزولای، مدیرکل یونسکو، از مناره و مسجد النوری و سایر مکان‌های بازسازی شده از جمله مناره الحدبا و کلیساهای الطاهره و الساعه بازدید کرد. او گفت:

آزولای گفت که یونسکو ۱۱۵ میلیون دلار برای پروژه بازسازی بسیج کرد که بخش عمده‌ای از آن از امارات متحده عربی و اتحادیه اروپا تأمین شده است.

بازسازی مکان‌های مسیحی

 تلاش‌ برای بازسازی میراث فرهنگی تخریب شده و غارت شده موصل با هدف احیای مکان‌های مسیحی شهر نیز انجام شده است. در سال ۲۰۰۳، جمعیت مسیحیان موصل حدود ۵۰ هزار نفر بود. بسیاری از آنها پس از تسلط داعش بر موصل در سال ۲۰۱۴ از این شهر گریختند.

امروز، کمتر از ۲۰ خانواده مسیحی به عنوان ساکنان دائمی در شهر باقی مانده‌اند. دیگرانی که به اربیل و مناطق اطراف فرار کرده‌اند، به خانه‌های خود در موصل بازنگشته‌اند، اما برای شرکت در مراسم کلیسا روزهای یکشنبه به آنجا می‌روند.

در کلیسای الطاهره که آن نیز بازسازی شده است، مار بنیدکتوس یونان هانو، اسقف اعظم موصل برای کاتولیک‌های سریانی، گفت که بازسازی تنها به ساختمان‌ها محدود نمی‌شود. او گفت:

آزولای گفت که صدای زنگ کلیساها و آواز گروه‌های کر کلیساها در موصل دوباره پیام قدرتمندی را ارسال می‌کند. او گفت:

الگویی برای بازسازی‌های آینده

تجربه یونسکو در موصل، رویکرد این نهاد سازمان ملل را برای بازسازی سایر مکان‌های فرهنگی در مناطق جنگ‌زده از جمله در سوریه همسایه شکل خواهد داد. آزولای گفت:

این ابتکار همچنین میراثی برای یونسکو است. سازمان ما تخصص جدیدی در شرایط پس از جنگ به دست آورده است که قادر خواهد بود آن را در سایر شرایط بحرانی تکرار کند.

آزولای از اظهار نظر در مورد برنامه‌های خاص یونسکو برای سوریه خودداری کرد. اما او به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که کاری که برای حمایت از موصل انجام داده‌اند، «چیزی است که دوست داریم در جای دیگری نیز انجام دهیم، البته اگر شرایط سیاسی و امنیتی اجازه دهد.» او گفت:

زخم‌های متعدد یک شهر تاریخی

در ژوئیه ۲۰۱۴ ویرانگری فرهنگی داعش با حمله به موصل آغاز شد. ستیزه‌جویان داعش فیلم‌های تبلیغاتی از این ویرانگری‌ها را با صحنه‌سازی‌هایی که آشکارا با هدف ایجاد وحشت در مردم تهیه شده بود در شبکه اینترنت منتشر کردند.

پنجم ژوئیه آن سال هم‌زمان با انتشار ویدئوی خطبه‌خوانی ابوبکر البغدادی در مسجد جامع موصل، تصاویری نیز از عملیات نابودسازی مقبره‌ها، بقعه‌‌ها، مساجد و اماکن زیارتی شیعیان و ایزدی‌‌های شمال عراق منتشر شد. زیارتگاه‌هایی مانند قبرالبنت، شیخ فتحی و حسینیه قبه در موصل و حسینیه سعد بن عقیل و حسینیه قدوه در تلعفر از اماکن مذهبی بودند که توسط داعش ویران شدند. ویرانگری‌ها اما به اماکن مذهبی محدود نماند.

مجسمه ابی تمام (۷۷۷-۸۴۵ م) از شاعران برجسته ادبیات عرب در دوران خلافت معتصم عباسی یکی از این نمادهای فرهنگی در شهر موصل بود که به دست داعش نابود شد. ستیزه‌جویان «داعش» پس از فتح موصل، تندیس عثمان الموصولی (۱۸۵۴–۱۹۲۳)، شاعر و ترانه‌سرای نامدار عراقی را با جرثقیل از جا کنده و نابود کردند. موزه ملی موصل هم هدف ویرانگری و غارتگری قرار گرفت، چنانکه تقریباً همه آثار به جای مانده از دوران آسوری و بابلی و ایرانی در موزه موصل تخریب شد یا به طور کامل از بین رفت و از سنگ‌نوشته‌ها به خط میخی هم چیزی باقی نمانده بود.

ابتدا تصور می‌شد که چنین ویرانگری‌‌ها و غارتگری‌های فرهنگی یک نمایش رسانه‌ای برای جلب توجه جهانیان و هراس‌افکنی‌ست. اما پژوهشگران با مطالعه نشریات گروه دولت اسلامی (داعش) از جمله نشریه «دابق» و الحیات نشان می‌دهند که داعش میراث فرهنگی عراق و سوریه را در یک چارچوب الهیاتی برای ایجاد یک دولت اسلامی ناب از نظر ایدئولوژیکی بر دو محور نابودی اماکن مذهبی مسیحیان و ایزدی‌ها و نابودی میراث فرهنگی قبل از اسلام در عراق و سوریه انجام می‌دادند.