اعتراض به تخریب در بافت تاریخی یزد

با گذشت چند هفته از آغاز تخریب تعدادی از خانه‌های قدیمی در یزد، هنوز اختلاف نظر میان کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و استانداری و شهرداری یزد ادامه دارد.

تخریب‌ها در بافت تاریخی یزد در نخستین هفته تیرماه وارد مرحله جدیدی شد. در این زمان به منظور اجرای طرح توسعه امام‌زاده جعفر، تعدادی از خانه‌های قدیمی با بولدوزر تخریب شدند. پیش از این نیز تعدادی دیگر از خانه‌های این محله تخریب شده بودند. تجمع دوستداران میراث فرهنگی و اهالی محل نیز کارساز نشد و این عملیات ادامه پیدا کرد. اما با آغاز موج انتقادها و اعتراض‌ها، اکنون روند تخریب برای بررسی مجدد این طرح متوقف شده است.

طرح توسعه حرم امامزاده جعفر یزد توسط یکی از مشاوران محلی در سال ۱۳۸۸ تهیه شد. به گفته مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان یزد، تاکنون حدود ۲۰ پلاک از خانه‌های اطراف امام‌زاده توسط این اداره خریداری و تخریب شده است تا طرح توسعه اجرا شود. مطابق طرح و با تخریب این خانه‌ها یک فضای بزرگ و هندسی برای ایجاد محوطه سبز و کاربری‌های خدماتی مانند پارکینگ اختصاص خواهد یافت. در حالی که متولیان اما‌م‌زاده و مقامات شهری از این طرح دفاع کرده و خانه‌‌های تخریب شده را فاقد هرگونه ارزش تاریخی قلمداد می‌کنند، کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این تخریب‌ها به کلیت و یکپارچگی بافت تاریخی یزد آسیب‌های غیرقابل جبرانی وارد خوهد ساخت.

کلیت بافت تاریخی یزد در سال ۱۳۸۴ و با شماره پرونده ۱۵۰۰۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اما‌زاده جعفر و بافت اطراف آن نیز در وسط این بافت تاریخی قرار دارد و بنابراین شامل حمایت‌ قانون حفظ آثار تاریخی و فرهنگی است.

محله امام‌زاده جعفر علاوه برداشتن این امام‌زاده تاریخی که مورد احترام فراوان مردم یزد است دارای عناصر شاخص دیگری مانند آب انبار، کاروانسرای لرد مشیری، و خانه‌های تاریخی مانند خانه مشیری، هرندی، امانیان و همچنین مسجد لرد تازیان است. طرح توسعه امام‌زاده جعفر علاوه بر این محله، محله مجاور یعنی گودال مصلی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. محله گودال مصلی نیز دارای عناصر تاریخی مانند گنبد مصلی، حسینیه مصلی، کاروانسرای گودال مصلی، کاروانسرای مشیر، مسجد مصلی عتیق و چندین حسینیه، مسجد و خانه تاریخی دیگر است.

موافقان و مخالفان طرح چه می‌گویند

به گفته مسئولان شهرداری و مدافعان طرح، خانه‌‌ها و عناصری که دارای ارزش تاریخی هستند در این محله شناسایی شده و حفظ می‌شوند و تنها خانه‌های فرسوده که فاقد ارزش هستند تخریب می‌شوند تا به این ترتیب فضای سبز و سایر فضای خدماتی برای توسعه امام‌زاده جعفر فراهم شود. در این میان حتی بهرام رضایی، رییس سازمان میراث فرهنگی استان یزد، نیز گفته است خانه‌های تخریب‌شده ارزش چندانی نداشته‌اند. شهرداری یزد نیز تأکید کرده است با قاطعیت برابر مخالفت‌ها تا پایان طرح توسعه امام‌زاده ایستادگی خواهد کرد. به گفته شهردار یزد، واحدهای دارای ارزش تاریخی حفظ شده و از آن‌‌ها به عنوان زائرسرا و یا دارالشفا استفاده خواهد شد.

اما مخالفان این طرح معتقدند دخالت‌هایی که با انجام تخریب در بافت‌های تاریخی انجام می‌شود هیچ‌کدام تاکنون نتیجه مطلوبی به بار نیاورده است. در اثر این دخالت‌ها، نظام ارگانیک یک محله تاریخی که طی سال‌‌ها و یا سده‌ها شکل گرفته است از بین می‌رود و فضاهایی بزرگ و هندسی جایگزین آن‌ها می‌شود که به مرور باعث متروک شدن فضاهایی تاریخی و قدیمی دیگر در این محلات می‌شود. نمونه‌های فراوان اینگونه مداخلات از ۷۰ سال پیش به این‌سو در بسیاری از شهرهای تاریخی ایران رخ داده است و نتیجه آن تخریب، فرسودگی و فراموشی محلات تاریخی در بسیاری از نقاط کشور است.

به گفته محمدرضا حسینی، رییس پیشین میراث فرهنگی یزد، نمی‌توان در یک بافت تاریخی فقط چند اثر شاخص را حفظ کرد و بقیه آن بافت را تخریب کرد. او با انتقاد از بهرام رضایی، رییس فعلی میراث فرهنگی یزد می‌گوید: «به نظر می‌رسد رییس میراث فرهنگی یزد از قوانین میراث فرهنگی اطلاعی ندارد. زیرا اگر با این قوانین آشنا بود هرگز حفظ بافت تاریخی و تک بنای با ارزش را در یک کفه ترازو نمی‌گذاشت.»

کمیته ملی ایکوموس ایران، یا شورای محوطه‌‌ها و بناهای تاریخی، که یک نهاد غیر دولتی است نیز از مسئولان شهر یزد خواسته است تا از اقدامات عجولانه و دخالت در بافت تاریخی این شهر خودداری کنند.

آتوسا مومنی، معاون سازمان میراث فرهنگی کشور نیز پس از بازدید از محوطه‌های تخریب شده در یزد اعلام کرد این تخریب‌ها بدون مجوز قانونی است. او پس از نشست مشترک با مقامات شهر یزد گفت اقداماتی که در روزهای گذشته انجام شده و به بافت تاریخی یزد آسیب رسانده است، صرفاً بر مبنای کلیات طرح مطالعاتی توسعه امام‌زاده جعفر بوده است، اما هنوز هیچ مطالعه و جزئیاتی در مورد این طرح به سازمان میراث فرهنگی ارائه نشده و شورای فنی این سازمان هنوز آن را تأیید نکرده است. مومنی همچنین اعلام کرد تخریب‌ها و آسیب‌ها باید سریعاً مرمت شوند.

محمدحسن محبعلی، مشاور عالی سازمان میراث فرهنگی کشور، نیز می‌گوید مسئولان اجرایی حتی به طرح مشاور خود هم پایبند نبودند و این طرح را پیش از تصویب اجرا کردند. این خلاف قانون است و نباید ادامه پیدا کند.

ایران علاوه بر ثبت بافت تاریخی یزد در فهرست آثار ملی، قصد دارد در سال‌های آینده پرونده این شهر را برای ثبت در فهرست میراث جهانی به سازمان یونسکو نیز ارسال کند. این طرح جدید احتمال دارد اثراتی منفی روی ثبت یزد در فهرست یونسکو بر جای بگذارد.

آیا رسانه‌ها مقصرند؟

با این‌که بخش زیادی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، انجمن‌های غیر دولتی دوستدار میراث، مردم محلی در یزد و دانشجویان معماری به این طرح اعتراض کرده‌اند، اما مقامات شهری معتقدند این اعتراض‌ها از سوی برخی رسانه‌ها و به ویژه به گفته آنان «رسانه‌های بیگانه» طراحی شده است. فرماندار یزد در نشستی در خصوص طرح توسعه امام‌زاده جعفر گفت «رسانه‌های بیگانه» به خاطر تخریب چهار باب خانه مخروبه جنجال‌سازی کرده‌اند. عزیزالله سیفی اعلام کرد جنجال‌سازی رسانه‌های داخلی و بیگانه در حالی است که تخریب این خانه‌‌ها مهر تأیید سازمان میراث فرهنگی را داشت. حسن برجیان، مسئول فرهنگی مجموعه امام‌زاده جعفر یزد نیز گفت دشمنی رسانه‌ها و شبکه‌‌هایی که در برابر این طرح موضع‌گیری می‌کنند بر کسی پوشیده نیست.

اکنون با مخالفت‌‌های سازمان میراث فرهنگی و انتقادهای مطرح شده در رسانه‌‌ها، ظاهراً طرح توسعه امام‌زاده جعفر برای بررسی‌های بیشتر متوقف شده است. انتظار بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی در ایران آن است که طرح‌های اجرایی در بافت‌های تاریخی بتواند جایگاه مهم معماری و شهرسازی تاریخی ایران را حفظ کند.

گالری زمانه

تصاویری از تخریبِ بافت تاریخی یزد