برنامه‌ی بحران‌زای هسته‌ای حکومت در یک نقطه‌ی عطف دیگر
تصویب قطعنامه علیه برنامه‌ی هسته‌ای دولت ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کشمکش هسته‌ای را وارد مرحله‌ی تازه‌ای کرد. در این مرحله موضوع مذاکره‌ی ایران و آمریکا اهمیت بیشتری می‌یابد. دور ششم شاخص مسیر آینده است.
بخش سیاست
برنامه هسته‌ای ایران ـ عکس از Shutterstock
همچنان که پیش‌بینی می‌شد، اکثریت اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به قطعنامه‌ای رأی دادند که دولت ایران را متهم به نقص تعهدهای پادمانی خود می‌کند. این نخستین بار در ۲۰ سال گذشته است که شورای حکام قطعنامه‌ای در مورد پایبند نبودن ایران به تعهدات پادمانی هسته‌ایش به تصویب رسانده است. پیش‌نویس قطعنامه را که آمریکا و سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا تهیه کرده بودند، از سوی نماینده‌ی آمریکا به شورای حکام برای بررسی و رأی‌گیری عرضه شد.
انتظار می‌رفت که بعد از ظهر دیروز (۱۱ ژوئن، ۲۱ خرداد) در مورد قطعنامه رأی‌گیری شود. اما گویا به دلیل کمبود وقت برای سخن‌رانی‌ها رأی‌گیری در این باره را به امروز موکول کردند.
قطعنامه با ۱۹ رای موافق، ۳ مخالف و ۱۱ ممتنع تصویب شد. روسیه، چین و بورکینافاسو به قطعنامه رأی منفی دادند. آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، اسپانیا، آرژانتین، استرالیا، بلژیک، اکوادور، اوکراین، کانادا، گرجستان، ژاپن، کره جنوبی، مراکش، ایتالیا، لوگزامبورگ، هلند و کلمبیا ۱۹ کشوری بودند که به قطعنامه رأی مثبت دادند.
در قطعنامه ۴ صفحه‌‌ای به موردهایی پرسش‌انگیز درباره‌ی برنامه‌ی هسته‌ای دولت ایران و همکاری نکردن همه‌جانبه‌ی آن با آژانس برای دسترسی به تأسیسات هسته‌ای و پی‌جویی موردهای مشکوک تلاش برای حرکت در جهت تولید سلاح هسته‌ای اشاره شده است.
قطعنامه به گزارش آسوشیتد پرس از ایران خواسته که «بدون تأخیر» به پرسش در مورد آثار اورانیوم یافت شده در چندین مکان که به عنوان سایت‌های هسته‌ای اعلام نشده‌اند، پاسخ دهد. بنابر این گزارش، مقامات غربی گمان می‌کنند که آثار اورانیوم می‌تواند شواهدی ارائه دهد که ایران تا سال ۲۰۰۳ برنامه تسلیحات هسته‌ای مخفی داشته است.
یک روز پیش از رأی‌گیری در مورد این قطعنامه، شش کشور چین، روسیه، بلاروس، ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه بیانیه‌ی مشترکی به دفاع از موضع دولت ایران صادر کردند. این کشورها در این بیانیه همکاری ایران با آژانس را مثبت و سازنده توصیف کرده‌اند. در بیانیه‌ی شش کشور آمده «ادعاهای موجود در پیش‌نویس قطعنامه [قدرت‌های غربی] در مورد عدم پایبندی ادعایی ایران و همچنین نتیجه‌گیری در مورد ناتوانی آژانس، فاقد مبنای واقعی و حقوقی است.» در ادامه‌ی این بیانیه می‌خوانیم:
ما توجه داریم که اگر نتیجه‌گیری ادعاهای نادرست فوق توسط شورای حکام اتخاذ شود، خطر حل و فصل موضوع خارج از چارچوب آژانس را به همراه خواهد داشت. بنابراین، تأکید می‌کنیم که در شرایط فعلی، هرگونه مداخله عجولانه شورای امنیت سازمان ملل متحد به ایجاد اعتماد یا رفع اختلافات بین طرف‌های ذیربط کمکی نخواهد کرد.
واکنش دولت ایران به صدور قطعنامه
مقامات ایرانی از پیش اعلام کرده بودند که در صورت تصویب قطعنامه قدرت‌های غربی به آن واکنش نشان خواهد دادند.
در تلویزیون دولتی ایران در روز پنجشنبه بلافاصله پس از پخش خبر تصویب قطعنامه اعلام شد که دولت ایران تدابیر متقابلی را در واکنش به قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتخاذ کرده است.
اندکی بعد بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، اعلام کرد:
مجتمع سوم غنی سازی را راه اندازی خواهیم کرد و ماشین‌های نسل اول غنی سازی را به نسل ششم آن ترقی خواهیم داد. غنی سازی به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت.
اولین واکنش رسمی در بیانیه‌ی مشترک وزارت امور خارجه ایران و سازمان انرژی اتمی ایران بازتاب یافته است. در این بیانیه تأکید شده که «جمهوری اسلامی ایران همواره به تعهدات پادمانی خود پایبند بوده است». بیانیه می‌گوید:
هر چند ما گزارش آژانس را یک گزارش کاملاً سیاسی و جانبدارانه می‌دانیم، اما این چهار کشور [آمریکا، آلمان، بریتانیا، فرانسه] حتی پا را فراتر نهاده و قطعنامه‌ای را تنظیم کردند که مفاد اصلی آن با همان گزارش سیاسی مدیر کل نیز در تناقض است. از آنجا که این کشورها به دنبال اهداف سیاسی خود هستند و در فعالیت‌های جاری هسته‌ای ایران نیز نکته ابهامی را پیدا نکردند، به سراغ ادعاهای مربوط به بیش از ۲۵ سال گذشته رفته و تلاش کردند برخی از آنها را مجدداً برجسته نمایند، این در حالی است که تمامی ادعاهای مربوط به گذشته برابر قطعنامه نوامبر ۲۰۱۵ آژانس مختومه شده‌اند.
در بیانیه همچنین می‌خوانیم:
این اقدامات چهار کشور در حالی صورت می‌پذیرد که در برابر خارج ماندن رژیم صهیونیستی از معاهده عدم اشاعه و توسعه یک برنامه سلاح‌های کشتار جمعی شامل سلاح هسته‌ای سکوت اختیار کرده و درخصوص تهدیدات این رژیم برای حمله به تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای کشور‌های عضو معاهده اقدامی را نیز انجام نداده‌اند.
بیانیه با تأکید بر واکنش‌های دولت ایران پایان می‌یابد:
شیوه برخورد سیاسی با کشوری که همواره به تعهداتش پایبند بوده و همکاری‌های گسترده‌ای با آژانس داشته است، ما را به این نتیجه می‌رساند که سیاست تعامل و همکاری نتیجه‌ای عکس دارد. در همین رابطه، ما ضمن تشکر از کشور‌های عضو شورای حکام که به این قطعنامه رای منفی و یا ممتنع داده‌اند، اقدام سیاسی کشور‌هایی که به آن رای مثبت دادند را محکوم و تقبیح می‌کنیم. همانگونه که پیش از این نیز اعلام کرده بودیم، جمهوری اسلامی ایران چاره‌ای جز پاسخ به این قطعنامه سیاسی ندارد. در همین رابطه، دستورات لازم از سوی رئیس سازمان انرژی برای راه اندازی یک مرکز جدید غنی سازی در مکانی امن، جایگزینی ماشین‌های نسل اول در مرکز غنی سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) با ماشین‌های پیشرفته نسل ششم صادر شده است. اقدامات دیگری نیز در حال برنامه‌ریزی است که متعاقباً اعلام خواهد شد.
در روزهای گذشته برخی مقامات ایرانی از واکنش‌های تندی همچون قطع همکاری با آژانس و خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) سخن می‌گفتند. اگر واکنش در آن حدی بماند که در بیانیه‌ی مشترک وزارت امور خارجه ایران و سازمان انرژی اتمی ایران بیان شده است، آن را می‌توان احتیاط‌آمیز تلقی کرد. ایجاد یک مرکز جدید و ارتقای تکنولوژی کاری است در راستای برنامه‌ی تاکنونی رژیم ایران در زمینه‌ی غنی‌سازی اورانیوم، از این رو امری خارق‌العاده نیست.
موضوع مکانیسم ماشه
به گزارش آسوشیتدپرس که پیش‌نویس قطعنامه را مشاهده کرده، در آن قید شده که آژانس نمی‌تواند در این مورد که برنامه هسته‌ای ایران منحصراً صلح‌آمیز است، تضمین بدهد، از این رو پرسش‌هایی مطرح است که بررسی آنها «در صلاحیت شورای امنیت سازمان ملل متحد، به عنوان نهاد اصلی مسئول حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، قرار دارد.»
این به معنا نیست که با این قطعنامه، مکانیسم موسوم به «ماشه» که در قرارداد برجام گنجانده شده، به صورت خودکار به اجرا در می‌آید، یعنی پرونده‌ی ایران مستقیماً به شورای امنیت فرستاده می‌شود. دیروز از قول دیپلمات‌ها در وین گفته می‌شد که به ایران مهلتی چند هفته‌ای برای بهبود کیفیت همکاری‌اش با آژانس داده می‌شود، نتایج این تعامل در یک جلسه ویژه بررسی می‌شود و اگر باز نگاه اکثریت اعضای آژانس به برنامه‌ی هسته‌ای ایران منفی بود، پرونده‌ی آن به شورای امنیت فرستاده می‌شود.
مهمتر شدن موضوع مذاکره با آمریکا
اکنون که تعامل با آژانس به یک نقطه بحرانی رسیده، تعامل با آمریکا برای حل و فصل کشمکش هسته‌ای در دوره‌ی اخیر برای حکومت ایران اهمیت بیشتر می‌یابد.
درست است که آمریکا نیروی اصلی پیش‌برنده‌ی قطعنامه‌ی تصویب شده در شورای حکام است، اما برای واشنگتن در دوره‌ی ترامپ عرصه‌ی اصلی سیاست‌ورزی نه یک نهاد بین‌المللی، بلکه آن عرصه‌ای است که خود کاخ سفید می‌گشاید. اکنون قطعنامه باعث فشار بیشتر بر دولت ایران شده و نمایندگان آن این بار از موضعی ضعیف‌تر پای میز مذاکره‌ی به قول خودشان «غیر مستقیم» با آمریکا خواهند نشست.
ترامپ در روزهای اخیر گفته که از رسیدن به توافق با ایران ناامید شده است. همزمان مدام از آمادگی اسرائیل و آمریکا برای بمباران مراکز هسته‌ای ایران سخن می‌رود. مقامات دولت ایران هم گفته‌اند که در صورت حمله به ایران به اسرائیل و پایگاه‌های آمریکا در منطقه آسیب خواهند رساند. تهدیدها را آمریکا ظاهراً جدی گرفته، چنانکه به سفارت‌خانه‌ها و اتباع خود در منطقه اعلام کرده به فکر انجام اقدامات پیش‌گیرانه باشند.
در این وضعیت قرار است در روز یکشنبه‌ی آینده، آنچنانکه وزیر خارجه‌ی عمان اعلام کرده، ششمین دور مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط برگزار شود. در مورد آن می‌توان با اطمینان گفت اگر به برگزاری دور دیگری از مذاکرات بینجامد، ممکن است از دامنه‌ی بحران کاسته شود، اما اگر این دور برگزار نشود، یا آخرین دور باشد، ایران و منطقه ممکن است به سوی جنگ بروند.
نظرها
نظری وجود ندارد.