پژوهشی درباره اخبار جعلی: کدام دسته از سیاستمدارها بیشتر دروغ‌پراکنی می‌کنند و چرا؟

گسترش اطلاعات نادرست و اخبار غلط موسوم به «فیک نیوز» (Fake News) از سوی سیاستمدارها، حداقل در ایران پدیده جدیدی نیست. پنهان‌کاری و قلب واقعیت و روایت، یکی از اصلی‌ترین رویه‌های حکومت‌های دیکتاتوری مانند حکومت جمهوری اسلامی‌ست. در عین‌حال ما در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که شبکه‌های اجتماعی اطلاعات نادرست را به شکل جدیدتری وارد زندگی همه کرده‌اند.

در کشورهایی که دست‌کم بخشی از حکومت و دولت بر پایه اصول دموکراتیک بنا شده شده است و برای اطمینان از راست‌گویی و برخورد با دروغ‌گویی سیاستمدارها قوانین مشخصی وجود دارد، فعالیت یک سیاستمدار در شبکه‌های اجتماعی لایه جدیدی به این مسئله اضافه کرده است؛ آن‌هم در زمانه‌ای که یکی از بانفوذترین و ثروتمندترین مردان جهان به‌عنوان مالک یک شبکه عظیم اجتماعی همدست بالاترین مقام سیاسی ایالات متحده آمریکا می‌شود.

اگر اطلاعات جعلی یک معضل است، نقش سیاستمدارها در تحریک، سرایت و تقویت این اطلاعات نادرست چیست؟ آیا تعلق به یک حزب سیاسی ممکن است این نقش را پررنگ‌ کند؟ گروهی از پژوهشگران در آمستردام هلند، طی یک مطالعه تطبیقی تلاش کرده‌اند به این سوال جواب دهند.

پاسخ کوتاه این است:

«مقام‌های سیاسی احزاب عوام‌گرای راست افراطی از اطلاعات غلط به عنوان ابزاری برای بی‌ثبات‌کردن دموکراسی‌ها و به دست‌آوردن مزیت سیاسی استفاده می‌کنند.»

پتر تورنبرگ از دانشگاه آمستردام و ژولیانا چوئری از دانشگاه آزاد آمستردام به عنوان دو تن از نویسندگان این پژوهش می‌گویند:‌

«یافته‌های پژوهش تأکید می‌کنند که ضروری است سیاستگذاران، محققان و عموم مردم رابطه پویا و به‌هم‌پیوسته اطلاعات جعلی و عوام‌گرایی راست‌افراطی را بفهمند و فوراً به آن بپردازند».

پژوهش مذکور بر اساس تمام توییت‌های ارسال شده تمام اعضای پارلمان‌های ۲۶ کشور جهان که در توییتر (ایکس) حساب کاربری دارند، در بازه زمانی شش‌ساله‌ ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ که چندین دوره انتخابات در آن برگزار شده، انجام شده است. این کشورها شامل اتریش، بلژیک، فرانسه، دانمارک، اسپانیا، فنلاند، آلمان، یونان، ایتالیا، مالت، لهستان، هلند، بریتانیا، ایرلند، سوئد، نیوزیلند، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا، ایسلند، نروژ، سوئیس، لوکزامبورگ، لتونی و اسلوونی می‌شود.

پژوهشگران در قدم دوم این پایگاه داده شامل ۳۲ میلیون توییت از ۸۱۹۸ نماینده مجلس را با پایگاه‌های داده علمی سیاسی بین‌المللی که اطلاعات دقیق در مورد احزاب مربوطه از جمله موقعیت آن‌ها در طیف چپ و راست و درجه عوام‌گرایی‌شان را شامل می‌شود، مقایسه کرده‌اند.

در نهایت، محققان ابزار با استخراج از خدمات راستی‌آزمایی واقعیت و پیگیری اخبار جعلی، یک پایگاه داده شامل ۶۴۶ هزار و ۵۸ لینک (URL) ایجاد کردند که هر کدام دارای یک «رتبه‌ واقعیت» است که بر اساس قابل‌ اعتماد بودن منبع آن‌ها تعیین شده است. سپس این داده‌ها را با ۱۸ میلیون لینک (URL) از اطلاعاتی که نمایندگان مجلس ۲۶ کشور در توییتر به اشتراک گذاشته بودند مقایسه کردند.

با تجزیه و تحلیل تمام داده‌ها، پژوهشگران توانستند بر مبنای توییت‌های مقام‌های رسمی، یک رده‌بندی تحت عنوان «نمره تطابق با واقعیت» (factuality score) برای هر سیاستمدار و هر حزب ایجاد کنند.

سیاست نشر اطلاعات نادرست؛ یک استراتژی

نتایج این فرآیند به طور قاطع نشان داده که راست افراطی عوام‌گرا «قوی‌ترین عامل تعیین‌کننده تمایل به انتشار اطلاعات غلط» بوده، به‌طوری که نمایندگان مجلس از احزاب عوام‌گرای راست میانه، چپ‌میانه و چپ افراطی «هیچ ارتباطی» با این رفتار، یعنی نشر اطلاعات نادرست در توییتر نداشته‌اند و به بیان دیگر از آن مبرا بوده‌اند.

احزاب پوپولیست راست افراطی از جمله «آلترناتیو برای آلمان» (AfD)، «جبهه ملی» (RN) در فرانسه و «حزب برای آزادی» (PVV) در هلند، در سال‌های اخیر در سراسر اروپا پیشرفت‌های قابل توجهی کرده و در شرایط کنونی در چندین کشور در دولت حضور دارند.

اطلاعات نادرست این‌که چه کسی در جایگاه قدرت سیاسی است‌ را هدف گرفته است

سوال دیگری که اینجا مطرح است، رفتار مخاطبان این مقام‌ها در قبال اطلاعات غلط و دروغ است. مخاطب‌ها چطور واکنش می‌دهند؟ پژوهش انجام‌شده به این مسئله به این صورت جواب داده است: بیشتر مردم/کاربران اطلاعات غلط را «مصرف» نمی‌کنند یا به اشتراک نمی‌گذارند (چه تصادفی و چه عامدانه) و این اطلاعات عمدتاً در گروه‌های خاص انتخاباتی متمرکز شده است.

این پاسخ به این معناست که گروه‌های مشخص با مصرف‌کردن این اطلاعات غلط به سمت مواضعی چون دشمنی بیشتر با دموکراسی، انحصاری‌کردن قدرت، پایمال‌کردن حقوق انسانی رنگین‌پوستان، مهاجران، زنان، کوییرها، و دیگر دیدگاه‌های راست افراطی سوق داده می‌شوند و تقویت اطلاعات نادرست در توییتر به تقویت راست افراطی عوام‌گرا در قدرت می‌انجامد.

به گفته پتر تورنبرگ این تحقیقات همچنین نشان داده که به جای رویکرد ضدنخبه عوام‌گراها به طور کلی، این «ایدئولوژی‌های انحصارگرایانه و خصومت عوام‌گرایانه راست افراطی با نهادهای دموکراتیک» است که پشت اکثر کمپین‌های اطلاعات غلط قرار دارد. به زبان ساده‌تر راست‌افراطی از طریق انتشار اطلاعات دروغ به‌دنبال ترویج ایدئولوژی‌ها انحصارگرایانه و دشمنی با نهادهای دموکراتیک است تا این‌که از اطلاعات نادرست برای حمله به قشری که به‌اصطلاح نخبه خوانده می‌شود استفاده کند.

نویسندگان پژوهش در بخش دیگری به زمینه‌سازی برای نشر اطلاعات دروغ اشاره کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند اطلاعات غلطی که بر نارضایتی‌های اقتصادی تمرکز دارند آن‌چنان به‌کار عوام‌گراهای چپ افراطی نیامده، اما تأکید عوام‌گراهای راست افراطی بر دشمنی‌های فرهنگی (از جمله مهاجرستیزی) و مخالفت با هنجارهای دموکراتیک، «زمینه‌ی حاصلخیزی» برای رواج اطلاعات غلط بوده است.

این مطالعه همچنین بر نوعی «رابطه همزیستی» بین عوام‌گراهای راست افراطی و رسانه‌های «جایگزین»(آلترناتیو) تأکید کرده است. به گفته تورنبرگ «پوپولیست‌های راست افراطی در ایجاد و استفاده از اکوسیستم‌های رسانه‌ای جایگزین که دیدگاه‌های آن‌ها را تقویت می‌کنند، مؤثر عمل کرده‌اند». او افزود:

از سال ۲۰۲۲ تاکنون تغییرات زیادی در شبکه‌های اجتماعی و سیاست جهانی رخ داده است. دسترس‌پذیرترشدن هوش مصنوعی هم بخشی از این تغییرات است که به ترویج اطلاعات غلط و خبرهای جعلی دامن زده است. نظر به پژوهش انجام‌شده، می‌توان برآورد کرد که احتمالاً وضعیت نشر اخبار نادرست برای دستکاری کردن نتایج انتخابات یا رادیکال‌تر کردن مواضع هواداران راست افراطی بدتر شده است.

پژوهشگران در هلند اما گفته‌اند که قادر نخواهند بود پایگاه داده خود را از پست‌های نمایندگان مجلس در ایکس گسترش دهند زیرا این پلتفرم – که اکنون متعلق به ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی است، که آشکارا از احزاب راست افراطی حمایت می‌کند – دیگر به آن‌ها امکان دسترسی به داده‌ها را نمی‌دهد.