در یک انتخابات آزاد به چه کسی رأی می‌دهید؟

نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که در میان طبقه متوسط ایران، حسن روحانی کمترین اقبال را در یک انتخابات آزاد خواهد داشت و رضا پهلوی، نسرین ستوده و میرحسین موسوی به عنوان کاندیدای سه گرایش سیاسی «انحلال‌طلب»، «تحول‌خواه» و «اصلاح‌طلب» بیشترین طرفدار را در میان پاسخ دهندگان دارند.

مقدمه

همزمان با دوران ثبت نام و تایید صلاحیت کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران، این سؤالات برای بسیاری از ایرانیان مطرح است که:

متاسفانه هیچ نظرسنجی مشخص و معتبری تاکنون به این سؤالات نپرداخته که به جز دوگانه اصلاح‌طلب و محافظه‌کار (اصول گرا) چه گرایش‌های سیاسی/اجتماعی دیگری در ایران امروز وجود دارند و پایگاه اجتماعی هر یک از آنها چه میزان است. حتی متاسفانه در نظرسنجی‌هایی که موسسات نظرسنجی خصوصی در خارج کشور انجام داده‌اند (مانند نظرسنجی آی پز)، تنها افراد مربوط به دو جناح داخل حکومت مورد ارزیابی و انتخاب قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، مشکل اصلی برای انجام نظرسنجی در یک ساختار استبدادی و بسته، بی اعتمادی پاسخ دهندگان است چرا که آنها بدون اطمینان از ناشناس ماندن، نمی‌توانند نظرات خود را آزادانه بیان کنند.

اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران همه مردم ایران نیستند!

با تحلیل آماری و مقایسه‌ای نتایج انتخابات دهه‌های اخیر، تخمینی از میزان پایگاه رأی دو گرایش سیاسی اصلاح‌طلب و محافظه‌کار به دست آمده است. نتایج این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که جناح محافظه‌کار که به دیدگاه‌های رهبری جمهوری اسلامی نزدیک است و بخش عمده قدرت در ساختار سیاسی کشور را در دست دارد، حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد پایگاه رأی در سراسر کشور دارد. این میزان شامل تمامی گرایشات نیروهای محافظه‌کار یا اصولگرا (از اصولگرایان میانه رو تا نیروهای مذهبی تندرو) می‌شود. از طرف دیگر جناح اصلاح‌طلب/اعتدالگرا هم تقریبا از همین میزان پایگاه رأی ۲۵ درصدی برخوردار هستند. به نظر می‌رسد این دو جناح بر روی هم چیزی نزدیک به ۵۰ درصد رأی دهندگان را تشکیل میدهند و نیمی دیگر از رأی دهندگان ایرانی به هیچ یک از این دو گرایش تعلق ندارند اگر چه شاید در شرایطی به کاندیداهای یکی از این دو گرایش رأی بدهند.

بر مبنای شواهد اجتماعی و سیاسی موجود در جامعه، این نظریه را می‌توان مطرح کرد که به جز دو گرایش محافظه‌کار و اصلاح‌طلب، حداقل دو گرایش سیاسی دیگر هم در جامعه وجود دارد: «تحول‌خواهان» و «انحلال‌طلبان» (سرنگونی طلبان). برخلاف دو گرایش محافظه‌کار و اصلاح‌طلب که هر دو بر حفظ و استمرار نظام جمهوری اسلامی تاکید دارند، انحلال‌طلبان خواستار حذف یا انحلال نظام جمهوری اسلامی هستند. اما گرایش تحول‌خواه دغدغه اصلی‌اش حفظ یا حذف نظام جمهوری اسلامی نیست و بر تحقق مطالبات مدنی و حقوق بشری ایرانیان تاکید دارد. تحول‌خواهان معتقدند که نه می‌توان تحقق مطالبات مدنی را فقط به انحلال جمهوری اسلامی موکول کرد و نه اینکه تحقق آنها را به حفظ جمهوری اسلامی مشروط کرد.
اصلاح‌طلبان معمولا این ادعا را مطرح می‌کنند که بیشترین پایگاه رأی را در جامعه دارند و معمولا به پیروزی خود در انتخاباتی که میزان مشارکت بالا باشد استناد میکنند. بسیاری از اصلاح‌طلبان مدعی هستند که رهبران اصلاح‌طلب، محبوب‌ترین شخصیتهای سیاسی در ایران هستند.[1] اما واقعیت این است که به دلیل آزاد نبودن انتخابات در جمهوری اسلامی، هیچ گاه امکان وزن‌کشی سیاسی واقعی میان گرایش‌های سیاسی مختلف وجود نداشته است. به همین دلیل طرفداران تحول‌خواهان و انحلال‌طلبان اگر بخواهند در انتخابات رأی دهند، مجبورند به کاندیدای اصلاح‌طلبان رأی دهند در حالیکه کاندیدای اصلاح‌طلبان کاندیدای مطلوب آنها نیست.

به منظور پاسخ به سؤالات بالا و رمزگشایی از گرایش‌های سیاسی موجود در میان مردم و تخمین پایگاه رأی هر یک از گرایش‌های سیاسی «غیر محافظه‌کار»، یک نظرسنجی اینترنتی طراحی و انجام شد. در این مطلب یافته‌های مهم و جالب توجه این نظرسنجی ارایه و مورد بحث قرار می‌گیرند (مشخصات نظرسنجی و نمونه آماری در پیوست ۱ ذکر شده اند).

یافته‌های نظرسنجی: رضا پهلوی، نسرین ستوده و میرحسین موسوی محبوبترین کاندیداها

هدف از این نظرسنجی یافتن پاسخ این سؤال است که در میان پایگاه رأی «غیر محافظه‌کاران»، مردم در یک انتخابات آزاد به چه کسی رأی می‌دهند و کاندیدای مطلوب آنها کیست؟

بدین منظور هفت شخصیت شناخته شده انتخاب شدند که متعلق به سه گرایش سیاسی اصلاح‌طلبان، تحول‌خواهان و انحلال‌طلبان باشند.[2] محمد خاتمی، حسن روحانی و میرحسین موسوی بعنوان کاندیداهای اصلاح‌طلبان/اعتدالگرایان؛ فریبرز رییس دانا، احمد زیدآبادی و نسرین ستوده بعنوان کاندیداهای تحول‌خواهان و رضا پهلوی بعنوان کاندیدای انحلال‌طلبان درنظر گرفته شدند.

محمد خاتمی شخصیت محوری جریان اصلاح‌طلبی، میرحسین موسوی یکی از رهبران نمادین جنبش سبز و با گرایش چپ مذهبی، حسن روحانی شخصیت محوری اعتدالگرایان، فریبرز رییس دانا فعال سیاسی با گرایش چپ غیر مذهبی، احمد زیدآبادی شخصیت سیاسی لیبرال - سکولار مذهبی، نسرین ستوده فعال حقوق بشر با گرایش ملی و سکولار و رضا پهلوی فعال سیاسی انحلال‌طلب در لیست کاندیداها قرار گرفتند و البته گزینه انتخاب «کاندیدای دیگر» هم برای پاسخ دهندگان وجود داشت.

۸۵ درصد پاسخ دهندگان به یکی از کاندیداهای معرفی شده رأی دادند و حدود ۱۵ درصد، کاندیداهای دیگری را بعنوان کاندیدای مطلوب خود عنوان کردند. اکثر «کاندیداهای دیگر» که پاسخ دهندگان ذکر کردند، به لحاظ گرایش سیاسی، نزدیک به یکی از کاندیداهای معرفی شده بودند و در دسته بندی سه گرایش سیاسی فوق جای می‌گرفتند (اطلاعات بیشتر در پیوست ۲). بدون لحاظ کردن کاندیداهای دیگر و با در نظر گرفتن نمونه آماری شامل ۹۱۶ پاسخ دهنده که به یکی از کاندیداهای معرفی شده رأی داده اند، در ادامه یافته‌های نظرسنجی شرح داده می‌شود.

نمودار ۱ میزان درصد رأی هر یک از هفت کاندیدا را نشان می‌دهد. همانطور که ملاحظه می‌شود، رضا پهلوی با ۳۳٪ و حسن روحانی با ۴,۴٪ دارای بیشترین و کمترین میزان رأی بعنوان کاندیدای مطلوب پاسخ دهندگان هستند. نسرین ستوده با ۲۰,۵٪، میرحسین موسوی با ۱۷٪، محمد خاتمی با ۱۳,۳٪، فریبرز رییس دانا با ۵,۹٪، احمد زیدآبادی با ۵,۸٪ آرا به ترتیب در رتبه‌های دوم تا ششم قرار دارند. نکته بسیار قابل تامل این است که این نظرسنجی نشان می‌دهد در یک انتخابات آزاد، حسن روحانی در رقابت با دیگر کاندیداها از کمترین اقبال برخوردار خواهد بود. از طرف دیگر میزان رأی کاندیداها نشان می‌دهد که هیچ یک از کاندیداها دارای اکثریت مطلق نیست. تجمیع آرای کاندیداهایی که در یک گرایش قرار می‌گیرند (کاندیداهای همرنگ در نمودار ۱) نشان می‌دهد که این سه گرایش دارای پایگاه رأی تقریبا یکسانی هستند (نمودار ۲).

انحلال‌طلبان و تحول‌خواهان نیمی از جامعه ایران را تشکیل می‌دهند

در یکی دیگر از سؤالات نظرسنجی، از پاسخ دهندگان خواسته شد تا کاندیداها را بر مبنای ترجیح اول، دوم، سوم و ترجیحات بعدی رتبه دهند. با در نظر گرفتن نظرات پاسخ دهندگان درباره اینکه انتخاب دوم و سوم آنها در میان کاندیداها چه کسانی هستند، فرضیه وجود سه گرایش سیاسی مستقل اصلاح‌طلب، تحول‌خواه و انحلال‌طلب در جامعه ایران مورد تایید قرار گرفت. جدول ۱ نشان میدهد که طرفداران هر یک از کاندیداها چه کاندیداهای دیگری را بیشتر از همه به عنوان انتخاب دوم و سوم خود ترجیح می‌دهند.

بر طبق جدول ۱، کسانیکه به رضا پهلوی رأی داده اند، نسرین ستوده را بیش از دیگر کاندیداها بعنوان انتخاب دوم یا سوم خود در نظر گرفته‌اند. نکته قابل توجه این است که در میان کسانی که به رضا پهلوی رأی نداده‌اند، کمتر کسی او را به عنوان انتخاب دوم یا سوم خود در نظر گرفته است. بیشترین میزان رأی به رضا پهلوی به عنوان انتخاب دوم یا سوم، در میان رأی دهندگان به نسرین ستوده دیده می‌شود.
رأی دهندگان به احمد زیدآبادی، نسرین ستوده را بیش از دیگران به عنوان ترجیح دوم یا سوم خود انتخاب کرده‌اند. طرفداران نسرین ستوده هم بعد از او احمد زیدآبادی را به عنوان کاندیدای مطلوب خود در نظر گرفته‌اند. رأی دهندگان به فریبرز رییس دانا هم احمد زیدآبادی و نسرین ستوده را بیش از دیگران به عنوان انتخاب دوم و سوم خود معرفی کرده‌اند.

بیشترین انتخاب دوم کسانی که به محمد خاتمی رأی داده اند، میرحسین موسوی و بیشترین انتخاب سوم آنها حسن روحانی بوده است. به همین ترتیب بیشتر کسانی که به میرحسین موسوی رأی داده اند، ترجیح دومشان محمد خاتمی و ترجیح سومشان حسن روحانی است. همچنین کسانی که به حسن روحانی به عنوان انتخاب اول رأی داده اند، انتخاب دوم و سوم شان به ترتیب محمد خاتمی و میرحسین موسوی بوده است.
یافته‌های بالا نشان می‌دهد که بطور معناداری هفت کاندیدای معرفی شده در سه دسته مستقل قرار می‌گیرند: رضا پهلوی در دسته انحلال‌طلبان؛ نسرین ستوده، احمد زیدآبادی و فریبرز رییس دانا در دسته تحول‌خواهان؛ و محمد خاتمی، میرحسین موسوی و حسن روحانی در دسته اصلاح‌طلبان.

با تجمیع آرای کاندیداهای این سه جریان می‌توان وزن و پایگاه اجتماعی این سه گرایش سیاسی را در میان پاسخ دهندگان تخمین زد. نمودار ۲ میزان رأی سه گرایش سیاسی اصلاح‌طلبان، تحول‌خواهان و انحلال‌طلبان را در نمونه آماری نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود، این سه گرایش سیاسی دارای پایگاه رأی تقریبا همسانی هستند و هر کدام حدود یک سوم کل پایگاه رأی مورد مطالعه را تشکیل می‌دهند.

همانطور که در ابتدای مطلب ذکر شد، جامعه آماری هدف این نظرسنجی بخشی از مردم ایران است که گرایش سیاسی به غیر از گرایش محافظه‌کاران دارند. با در نظر گرفتن اینکه محافظه‌کاران چیزی حدود ۲۵ درصد پایگاه رأی در کل کشور دارند، جامعه هدف این نظرسنجی حدود ۷۵ درصد «غیر محافظه‌کار» جامعه ایران بوده است. اگر نتایج این نظرسنجی را بتوان با احتیاط به جامعه آماری تعمیم داد، در نتیجه هر یک از این سه گرایش سیاسی تقریبا دارای ۲۵ درصد پایگاه رأی در جامعه ایران هستند.

با بررسی دقیق تر انتخابهای دوم و سوم رأی دهندگان همچنین می‌توان فهمید که تحول‌خواهان از یک طرف با اصلاح‌طلبان و از سوی دیگر با انحلال‌طلبان همسایگی دارند، درحالیکه انحلال‌طلبان و اصلاح‌طلبان کمترین اشتراک را با یکدیگر دارند. از سوی دیگر می‌دانیم که به لحاظ سیاسی، اصلاح‌طلبان در همسایگی با محافظه‌کاران قرار دارند. شکل زیر رابطه چهار گرایش سیاسی در جامعه ایران را نشان می‌دهد.

آرای حسن روحانی در سال ۹۲ از سبد رأی چه کسانی آمده است؟

در این نظرسنجی، حدود ۵۰ درصد پاسخ دهندگان اعلام کرده‌اند که در انتخابات سال ۹۲ به روحانی رأی داده‌اند. با توجه به اینکه مشخص شد حسن روحانی کاندیدای مطلوب اکثریت شرکت کنندگان در نظرسنجی نیست، حال سؤال این است که روحانی رأی خود در سال ۹۲ را از پایگاه رأی کدام گرایش یا گرایشات سیاسی کسب کرده است؟ همانطور که در نمودار ۳ مشاهده می‌شود، نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که تنها ۷.۳ درصد از کسانیکه به روحانی در سال ۹۲ رأی داده‌اند در یک انتخابات آزاد هم به او رأی خواهند داد.

روحانی بیشترین میزان رأی خود را در سال ۹۲ از کسانی کسب کرده است که در یک انتخابات آزاد به میرحسین موسوی یا محمد خاتمی رأی می‌دهند. جالب توجه است که بر طبق نتایج نظرسنجی، روحانی حدود ۲۰ درصد از آرای خود در سال ۹۲ را از کسانی دریافت کرده که در یک انتخابات آزاد به رضا پهلوی رأی خواهند داد. همچنین روحانی حدود ۲۶ درصد از آرای خود را از پایگاه رأی تحول‌خواهان (مجموع آرای طرفداران ستوده، زیدآبادی و رییس دانا) کسب کرده است؛ یعنی از ۳۷ درصد آرای روحانی (از کل واجدین) در سال ۹۲، حدود ۱۰ درصد آن از طرفداران تحول‌خواهان و حدود ۷ درصد آن از پایگاه رأی انحلال‌طلبان بوده است.

پاسخ دهندگان در انتخابات ۹۶ چه خواهند کرد؟

نمودار ۴ تصمیم پاسخ دهندگان درباره مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری امسال را نشان می‌دهد. حدود ۳۲ درصد از پاسخ دهندگان گفته‌اند که در انتخابات شرکت می‌کنند و حتما به روحانی رأی می‌دهند. ۳ درصد دیگر از پاسخ دهندگان هم حتما در انتخابات شرکت می‌کنند اگرچه مطمئن نیستند به چه کسی رأی می‌دهند. یعنی در مجموع ۳۵ درصد مطمئن هستند که در انتخابات ۹۶ شرکت خواهند کرد. از سوی دیگر حدود ۴۰ درصد پاسخ دهندگان گفته‌اند که یقینا در انتخابات ۹۶ رأی نخواهند داد. بیش از ۲۳ درصد از پاسخ دهندگان هم هنوز تصمیم قطعی درباره شرکت یا عدم شرکت در انتخابات نگرفته‌اند و ۱.۵ درصد هم گفته‌اند که رأی باطله (اعتراضی) می‌دهند.
اگر فرض کنیم نمونه آماری این نظرسنجی معرف بخش عمده‌ای از ۷۵ درصد پایگاه رأی «غیر محافظه‌کاران» در ایران باشد، در نتیجه تا زمان انجام این نظرسنجی حدود ۲۶ درصد واجدین تصمیم گرفته‌اند به روحانی رأی دهند و حدود ۳۰ درصد واجدین تصمیم دارند که در انتخابات رأی ندهند. روحانی برای پیروزی در دور اول انتخابات نیازمند جذب بیش از ۱۰ درصد آرای تحول‌خواهان و انحلال‌طلبان است چرا که محافظه‌کاران غیر از حدود ۲۵ درصد آرای سنتی خود، ممکن است بتوانند با استفاده از نارضایتی اقتصادی بخشی از معیشت خواهان حدود ۵ تا ۱۰ درصد آرای آنها را جذب کنند. در این صورت روحانی برای پیروزی در انتخابات باید بتواند علاوه بر پایگاه رأی ۲۵ درصدی اصلاح‌طلبان، بیش از ۱۰ درصد از آرای دو گرایش سیاسی دیگر را هم با خود همراه کند تا بتواند مانند سال ۹۲ پیروز انتخابات شود.

آیا یافته‌های این نظرسنجی قابل اعتماد است؟

نمونه آماری این نظرسنجی را قطعا نمی‌توان معرف کل جامعه آماری مورد هدف دانست چرا که مشخصات پاسخ دهندگان نشان می‌دهد که آنها بیشتر معرف بخش خاصی از جامعه ایران هستند؛ کسانی که از طبقه متوسط شهرنشین و تحصیلکرده ایرانی هستند و البته به اینترنت دسترسی دارند. این بخش جامعه اگر چه معرف کل جامعه ایران نیست، اما میتوان گفت بخشی مهم و تاثیرگذار از جامعه ایران است که می‌تواند افکار دیگر بخش‌های جامعه را به ویژه در دوران انتخابات جهت دهد. از سوی دیگر، نمونه آماری این نظرسنجی تنوع موجود در میان طبقه متوسط ایران را شامل شده است.
در یکی از پرسش‌ها، از پاسخ دهندگان سؤال شد که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ به چه کسی رأی داده‌اند. پاسخ دهندگان می‌توانستند از میان نام کاندیداهای اصلی انتخابات ۹۲ (روحانی، قالیباف، رضایی، جلیلی و ولایتی) یا دو گزینه «رای ندادم» و «رای باطله دادم» پاسخ خود را انتخاب کنند. در یک سؤال دیگر از پاسخ دهندگان پرسیده شد که آیا در انتخابات خبرگان در اسفند ۹۴ رأی داده‌اند یا خیر.
بررسی پاسخ به این سؤالات در نظرسنجی نشان می‌دهد که رفتار انتخاباتی نمونه آماری، انطباق مناسبی با جامعه آماری هدف دارد. در این نظرسنجی ۵۰ درصد پاسخ دهندگان اعلام کرده‌اند که در انتخابات سال ۹۲ به روحانی رأی داده اند، ۴۹ درصد رأی نداده‌اند و ۱ درصد هم گفته‌اند که رأی باطله داده‌اند. با فرض اینکه جامعه آماری این نظرسنجی ۷۵ درصد پایگاه رأی «غیر محافظه‌کار» بوده است، در نتیجه اگر این نمونه آماری معرف جامعه آماری باشد، باید حدود ۳۷,۵ درصد مردم به روحانی رأی داده باشند. آمار رسمی انتخابات ۹۲ نشان میدهد که حدود ۳۷ درصد واجدین به روحانی رأی داده‌اند. در نتیجه نمونه آماری، تقریب خوبی از رفتار انتخاباتی جامعه آماری را نشان می‌دهد.
همچنین ۴۰ درصد از پاسخ دهندگان اعلام کرده‌اند که در انتخابات خبرگان ۹۴ شرکت کرده‌اند که به معنای مشارکت حدود ۳۰ درصد از پایگاه رأی «غیرمحافظه‌کاران» در انتخابات اسفند ۹۴ است؛ درصدی که با میزان مشارکت اعلام شده همخوانی دارد (میزان مشارکت موثر در انتخابات خبرگان حدود ۵۵ درصد بوده است که حدود ۲۵ درصد آن از پایگاه رأی محافظه‌کاران و حدود ۳۰ درصد آن از پایگاه رأی «غیر محافظه‌کاران» بوده است).
اگر چه برای داشتن تخمینی دقیق تر از پایگاه رأی گرایشات سیاسی مختلف در میان مردم ایران نیاز به انجام نظرسنجی‌های بیشتر و دقیق تر است که بتواند معرف بخشهای مختلف جامعه ایران باشد، اما شواهد فوق نشان میدهد که از کنار نتایج این نظرسنجی نمی‌توان به سادگی گذشت. یافته‌های این نظرسنجی نوری بر جنبه‌های ناپیدای پایگاه رأی گرایشات سیاسی مختلف در جامعه ایران انداخته است.[3]

پیوست ۱: مشخصات نظرسنجی و نمونه آماری

حدود ۲۲٪ پاسخ دهندگان بین ۱۸ تا ۳۰ سال، ۵۰٪ آنها بین ۳۰ تا ۴۵ سال، ۲۴٪ بین ۴۵ تا ۶۰ سال و حدود ۴٪ آنها بیش از ۶۰ سال سن دارند.

پیوست ۲: کاندیداهای دیگر

اکثر اسامی که پاسخ دهندگان به عنوان کاندیدای دیگر ذکر کردند، دارای یک یا دو رأی بوده‌اند. نمودار زیر نام و تعداد رأی کاندیداهای دیگری که بیشترین رأی را در این نظرسنجی داشته‌اند نشان می‌دهد.

پانویس‌ها

[1] بطور نمونه آقای مصطفی تاجزاده اخیرا در یک سخنرانی در جمع اعضای حوزه شرق حزب اتحاد ملت اعلام کردند که «اگر در ایران انتخابات صد درصد آزاد هم برگزار شود، آقایان خاتمی و موسوی میتوانند در مقابل همه سلایق و نامزدها (از رجوی تا بنی صدر و رضا پهلوی) رأی آورند.» (منبع: صفحه تلگرام آقای تاجزاده به نام فردای بهتر)

[2]  در این مطلب هر جا از «اصلاح‌طلبان» نام برده می‌شود منظور مجموعه اصلاح‌طلبان/اعتداگرایان است.

[3] درصورت علاقه و درخواست، این امکان وجود دارد که داده‌های خام نظرسنجی در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.

امکان‌های تماس:

ammarmaleki@yahoo.com

تلگرام: @ammarmaleki

از همین نویسنده:

بیشتر بخوانید، در صفحه ویژه انتخابات