آمار فاش‌شده از کرونا در ایران: تشدید فقر و نابرابری

دو مجموعه داده درباره مبتلایان به کووید‌ـ‌۱۹ و جان‌باختگان این بیماری به «زمانه» ارسال شده است که از پنهانکاری و ارائه آمار نادرست از سوی حکومت جمهوری اسلامی حکایت دارند.

«زمانه» این داده‌ها را با توجه به شاخص‌های مختلف تحلیل آماری کرده است. در زیر درصد شیوع ویروس جدید کرونا بر اساس این آمار را با وضعیت فقر، نابرابری و خشکسالی در هر استان مقایسه کرده‌ایم. در نمودار اینتراکتیو زیر می‌توانید با نگاه داشتن ماوس روی هر استان، این اطلاعات را مرور کنید.

!function(){"use strict";window.addEventListener("message",(function(a){if(void 0!==a.data["datawrapper-height"])for(var e in a.data["datawrapper-height"]){var t=document.getElementById("datawrapper-chart-"+e)||document.querySelector("iframe[src*='"+e+"']");t&&(t.style.height=a.data["datawrapper-height"][e]+"px")}}))}();

بر اساس آمار ارسال‌شده برای زمانه، تا ۱۵ تیر سال جاری، ۳۵ هزار و ۳۴۴ تن بر اثر کرونا در ایران فوت کردند. شمار مبتلایان نیز ۳۹۳ هزار و ۸۴۱ تن است. اما وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران ۱۵ تیر شمار کل مبتلایان را ۲۴۰ هزار و ۴۳۸ تن و شمار فوت‌شدگان را ۱۱ هزار و ۵۷۱ تن اعلام کرد.

آمار اعلام‌شده از فوت‌شدگان به صورت رسمی، کمتر از یک سوم آمار رسیده به دست زمانه است. با این وجود، ارقام و آمار ارسالی برای زمانه در واقع بر اساس ظرفیت‌های محدود تست‌گیری و بیمارستانی تهیه شده است که باز هم نشان‌دهنده آمار واقعی سرتاسری نخواهد بود.

کرونا و فقر مطلق

از ابتدای شیوع کرونا، تحلیل‌گران و کارشناسان به آسیب‌پذیری هر چه بیشتر فقرا در برابر شیوع یک اپیدمی گسترده چون کووید‌ـ‌۱۹ اشاره کردند.

این ارتباط به در دسترس نبودن امکانات اولیه ضروری همچون مسکن، آب پاکیزه، غذای کافی و خدمات بهداشتی برای فقیران بازمی‌گردد.

تصویر زیر نقشه شیوع کرونا را در کنار نقشه توزیع فقر مطلق در استان‌های ایران نشان می‌دهد:

هر چه رنگ‌ آبی پررنگ‌تر می‌شود، شدت کرونا و شدت فقر مطلق افزایش می‌یابد. مقایسه چشمی دو نمودار تا حد خوبی نشان می‌دهد که چه‌طور می‌توان بین فقر مطلق و کرونا رابطه‌ای متصور شد.

با وجود این، استانی همچون سیستان و بلوچستان که جمعیت فقیر و محروم آن زیاد است، بر اساس آمار ثبت‌شده کرونا در ایران چندان درگیر این بیماری نیست. بر اساس آخرین آمار رسمی اعلام‌شده در چهارشنبه ۲۲ مرداد/ ۱۰ اوت هم‌ سیستان و بلوچستان در میان استان‌های وضعیت قرمز یا هشدار نیست.

اگر این آمار درست نباشد،‌ دلیل آن می‌تواند عدم دسترسی بسیاری از شهروندان سیستان و بلوچستان به خدمات درمانی و بهداشتی و تست کرونا مربوط باشد. همچنین در این استان درصد جمعیت شهروندان غیررسمی فاقد تابعیت ایران بالاست که آنها هم از دسترسی به خدمات اولیه ضروری و بهداشتی محرومند.

اقتصاددانان در دانشگاه آکسفورد رابطه مستقیم معکوسی بین دستمزد کارگران و میزان فاصله فیزیکی آنها از یکدیگر در محل کار یافته‌اند: هرچه شغل‌تان دستمزد بالاتری داشته باشد، با آدم‌های کمتری طرف هستید و هر چه دستمزد پایین‌تری داشته باشید، در محل کار نزدیک‌تر به دیگر همکاران‌تان هستید. به علاوه، دستمزد بالاتر به معنای امکان بیشتر برای کار از خانه نیز هست.

بنابراین تعجبی ندارد که در مناطق دارای فقر مطلق بالاتر ــ یعنی شمار بیشتر افراد کم‌درآمد ــ حتی کارگران و کارمندان بیشتر در معرض ابتلاء به ویروس جدید کرونا باشند.

سه اقتصاددان نیز در پژوهشی برای رسانه «واکس» نشان داده‌اند که فقرا و کشورهای جنوب جهانی (کشورهای درآمدپایین‌تر و در حال توسعه) از توانایی کمتری برای مراقبت از خودشان در برابر ویروس جدید کرونا برخوردار هستند.

شاخص فقر مطلق در کل ایران برابر با ۱۶,۷ درصد است.

!function(){"use strict";window.addEventListener("message",(function(a){if(void 0!==a.data["datawrapper-height"])for(var e in a.data["datawrapper-height"]){var t=document.getElementById("datawrapper-chart-"+e)||document.querySelector("iframe[src*='"+e+"']");t&&(t.style.height=a.data["datawrapper-height"][e]+"px")}}))}();

کرونا و خشکسالی

هم‌زمان با شیوع کرونا در فصل گرما در ایران، بحران آب نیز به مشکلات افزوده شده است. برای نمونه، در کرمانشاه و کرمان مشکل بی‌آبی حادتر شده است. خبرگزاری «مهر» در گزارشی به شهرک مطهری در غرب شهر کرمان اشاره می‌کند که چه‌طور مردم برای شستن دست‌شان در دوران بحران کرونا به صف می‌ایستند.

شست‌و‌شوی دستان به مدت ۲۰ ثانیه یکی از اصلی‌ترین توصیه‌های بهداشتی برای مقابله با کرونا است. شست‌و‌شوی اجناس خریده‌شده از سوپرمارکت‌ها در ایران کار معمولی است. و همین موضوع مصرف آب را در مناطق پرجمعیت شهری همچون تهران و مشهد به شدت افزایش داده است.

تصویر زیر نقشه شدت شیوع کرونا در استان‌ها را در کنار نقشه شدت خشکسالی در هر استان نشان می‌دهد.

در نقشه خشکسالی، هر چه رنگ از سبز به سمت قهوه‌ای می‌رود، سطح درگیر با خشکسالی در استان بیشتر است. به نظر می‌رسد بار دیگر می‌توان رابطه‌ای بین خشکسالی و شدت توزیع کرونا مشاهده کرد.

بسیاری نسبت به این موضوع هشدار دادند؛ از جمله  جلال رشیدی کوچی، نماینده مرودشت که در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی «خانه ملت» جیره‌بندی آب برای شهری با ۱۵۰ هزار تن جمعیت را «بسیار نگران‌کننده» توصیف کرد و گفت که «بحران بی‌آبی تشدید بیماری منحوس کرونا در مرودشت، ارسنجان و پاسارگاد را در پی خواهد داشت.»

شاخص خشکسالی برای کل ایران نیز به ۸۷,۹ درصد می‌رسد.

!function(){"use strict";window.addEventListener("message",(function(a){if(void 0!==a.data["datawrapper-height"])for(var e in a.data["datawrapper-height"]){var t=document.getElementById("datawrapper-chart-"+e)||document.querySelector("iframe[src*='"+e+"']");t&&(t.style.height=a.data["datawrapper-height"][e]+"px")}}))}();

کرونا و نابرابری خدمات بیمارستانی

یکی دیگر از عواملی که به شدت گرفتن همه‌گیری کرونا در یک ناحیه کمک می‌کند، کمبود دسترسی به امکانات بهداشتی است.

در مقابله با کووید‌ـ‌۱۹، یکی از مهم‌ترین این امکانات بهداشتی فراهم بودن تخت‌های بیمارستانی است. درصد قابل توجهی از بیماران کرونایی در گروه‌های حساس در بیمارستان بستری می‌شوند.

عدم وجود تخت بیمارستانی کافی، نه تنها شیوع کرونا و مرگ‌باربودن آن را افزایش می‌دهد، بلکه برای بیماران دیگری که نیاز به بستری شدن دارند، خطرآفرین می‌شود.

در تصویر زیر نقشه شدت شیوع کرونا در هر استان در کنار نقشه سرانه تخت بیمارستانی هر استان (شمار تخت به ازای هر صدهزار نفر) آورده شده است.

شاخص سرانه تخت بیمارستانی برای کل ایران ۱۵۵ تخت به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است. کمبود تخت بیمارستانی معضلی جدی در ایران و به ویژه در شهرهای حاشیه‌ای‌تر و مناطق کم‌درآمدتر است.

برای نمونه، در آلمان و ترکیه که جمعیتی تقریباً مشابه با ایران دارند، سرانه تخت‌های بیمارستانی به ترتیب به بیش از ۸۰۰ و ۲۸۰ تخت به ازای هر صدهزار تن می‌رسد. این رقم در ژاپن و کره جنوبی به ترتیب ۱۴۷۰ و ۱۲۰۰ است.

!function(){"use strict";window.addEventListener("message",(function(a){if(void 0!==a.data["datawrapper-height"])for(var e in a.data["datawrapper-height"]){var t=document.getElementById("datawrapper-chart-"+e)||document.querySelector("iframe[src*='"+e+"']");t&&(t.style.height=a.data["datawrapper-height"][e]+"px")}}))}();

قم چرا مرکز کرونا شد؟

اگر بار دیگر نگاهی به نقشه‌های بالا بیندازید، یک استان در دو نقشه نخست جزو پررنگ‌ترین استان‌ها و در نقشه سوم یکی از استان‌های کم‌رنگ‌تر است:‌ قم. این رنگ‌ها به معنای گستردگی شیوع کرونا، شدت بالای فقر و خشکسالی و کمبود تخت‌های بیمارستانی در مرکز تشیع جمهوری اسلامی است.

قم نخستین شهری بود که کرونا در ایران بر اساس اعلام رسمی قربانی گرفت. هرچند از ابتدای بهمن خبرهایی مبنی بر شیوع کرونا در ایران منتشر شده بود، وزارت بهداشت و دیگر مسئولان حکومتی آن را تکذیب می‌کردند.

بالاخره محمدرضا قدیر، رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم بعد از ظهر چهارشنبه ۳۰ بهمن خبر مرگ دو بیمار مبتلا به کرونا در قم را تایید کرد. قدیر اما یک شب پیش از آن در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایلنا» اخبار مبنی بر ابتلای دو بیمار در قم به کرونا را نادرست خوانده بود و روز بعد در پاسخ به پرسش این خبرگزاری درباره دلایل تکذیب خبر گفت: «نتایج آزمایش امروز به دست ما رسیده است.»

همان زمان یک پزشک قمی در توضیحاتی که زمانه به طور اختصاصی منتشر کرد، از وخامت اوضاع خبر داده بود و گفته بود پزشکان بیمارستان‌های ایران از انجام تست کرونا منع شده بودند: «گفتند کسی حق ندارد اطلاع‌رسانی کند و نباید در جامعه ترس بیندازید.»

با توجه به نقشه‌های بالا، اینکه قم به مرکز کرونا در ایران بدل شد، جای شگفتی ندارد. اگر شاخص فقر مطلق در کل کشور ۱۶,۷ درصد است،‌ در قم این شاخص به ۳۶,۹ درصد می‌رسد. و در حالی که سرانه تخت بیمارستانی در کل ایران ۱۵۵ تخت به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است، قم تنها ۱۴۴ تخت به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر دارد.

قم همچنین با ۷,۸ مورد ابتلا در هر ۱۰۰۰ نفر از شدت شیوع بالای کرونا رنج می‌برد و نرخ خشکسالی در آن نیز ۱۰۰ درصد است.

هم اکنون بنا به آمار رسمی اعلام‌شده، مجموع بیماران کووید۱۹ در کشور تا چهارشنبه ۲۲ مرداد/ ۱۰ اوت به ۳۳۳ هزار و ۶۹۹ نفر و مجموع جان باختگان این بیماری به ۱۸ هزار و ۹۸۸ نفر رسیده است.

گزارش‌های دیگر از آمار فاش‌شده کرونا در ایران: