مدافع حقوق بشر کیست؟ - گفت‌‌و‌گو با عبدالکریم لاهیجی

زمانه: مدافع حقوق بشر کیست؟ تعهد یا وظیفه او در جایگاه دفاع از حقوق بشر چیست؟

عبدالکریم لاهیجی: در ابتدا درباره دفاع از حقوق بشر باید گفت هر گروه، هر شخص و هر سازمانی که خود را طرفدار حقوق بشر، آزادی و دموکراسی می‌داند، زمانی که با نقض حقوق بشر مواجه می‌شود باید اعتراض کند. این نکته را هم باید در نظر داشت که هر کسی را به صرف دفاع از حقوق بشر، نمی‌توان «مدافع حقوق بشر» نامید.
از سوی دیگر موضوعی که کمتر در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود «اعلامیه جهانی مدافعان حقوق بشر» است. در ماده یک این اعلامیه که در ۹ دسامبر ۱۹۹۸ یعنی در سالگرد ۵۰ سالگی تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در مجمع عمومی سازمان ملل به اتفاق آرا به تصویب رسید، آمده است هر کس حق دارد برای پیشبرد حمایت و تحقق حقوق بشر و آزادی‌های اساسی در عرصه ملی یا بین‌المللی، به تنهایی یا با همراهی دیگران، تلاش کند.
بنابراین می‌توان این مطلب را به‌ عنوان تعریف مدافع حقوق بشر در نظر گرفت. اما مسأله مهم‌تری که من باید به آن اشاره کنم این است که اگر نتیجه این همکاری و تماس با یک عده منجر به تشکیل یک گروه شد، این گروه باید یک «سازمان غیر‌ دولتی» باشد. یعنی همان نهادهایی که در حال حاضر به‌ عنوان نهادهای غیر دولتی در زمینه حقوق بشر شناخته شده‌اند.
وقتی می‌گوییم غیر دولتی، منظور هم دولت بالفعل است و هم دولت بالقوه. یعنی وقتی می‌گوییم نهادهای غیر دولتی، منظورمان نهادهایی است که از دولت‌های مستقر یا گروه‌ها، سازمان‌ها، احزاب و نیروهایی که خود را به‌ عنوان اپوزیسیون تعریف می‌کنند و درصدد رسیدن به قدرت هستند، مستقل باشند. 

- یک سازمان غیر‌ دولتی حقوق بشر، باید از دولت و اپوزیسیون آن دولت و مجموعه گروه‌هایی که برای رسیدن به قدرت تلاش می‌کنند، مستقل باشد. البته در اینجا منظور من فقط قدرت سیاسی نیست بلکه قدرت‌های بزرگ‌ اقتصادی هم مدنظر است. در حال حاضر چهار غول بزرگ دیجیتالی شامل گوگل، فیس‌بوک، آمازون و اپل معروف به «گافا» تمامی اینترنت دنیا را در اختیار دارند و قدرت آنها به مراتب از قدرت یک دولت بیشتر است. بنابراین مدافعین و سازمان‌های مدافع حقوق بشر اگر کمک مالی قابل توجهی از یکی از این شرکت‌ها دریافت کنند، آن‌وقت نمی‌توان گفت که این مدافعین و سازمان‌ها از نهادهای قدرت مستقل هستند چرا که این قدرت اقتصادی در پیشبرد سیاست‌های آنها اعمال نفوذ خواهد کرد. بنابراین وقتی می‌گوییم مدافع حقوق بشر، باید توجه داشته باشیم که مدافع حقوق بشر کسی است که در چارچوب تعاریفی که در بالا داده شد، فعالیت می‌کند.
نمی‌توان هم جزو یک سازمان سیاسی در اپوزیسیون بود و اعلامیه مخالفت و وابستگی به یک سازمان سیاسی را در ارتباط با وقایعی که در ایران اتفاق می‌افتد (هر چند که آن هم از موارد نقض حقوق بشر باشد) سازمان داد و جزو امضا کنندگان آن بیانیه و اعلامیه بود و هم اینکه هم‌زمان در آن جایگاه، خود را به‌ عنوان مدافع حقوق بشر معرفی کرد. البته آن شخص و آن سازمان هم حق دارد و باید نقض حقوق بشر را هم محکوم کند اما مرز مشخصی وجود دارد بین دو موضوع «دفاع از حقوق بشر و تلاش و کوشش برای پیشبرد و تحقق حقوق بشر» با «مخالفت با یک دولت و مبارزه با آن» برای به قدرت رساندن یک ایدئولوژی و پیشبرد یک سازمان یا گروه سیاسی.

- به ‌دنبال انتشار اعلامیه جهانی مدافعان حقوق بشر در طی ۲۰ سال گذشته نه فقط در ایران و گروه‌های ایرانی بلکه در سراسر جهان، دفاع از حقوق بشر تبدیل به حرفه و راه تأمین معاش برای عده‌ای شده و در این مسیر باید برای خود بودجه هم تأمین کنند. شاهد عمده یا اصلی حرف من دقیقا اینجاست که از این طریق می‌توان به استقلال یا عدم استقلال یک گروه، یک سازمان یا یک مدافع حقوق بشر پی برد. برای مثال باید دید این افراد یا نهادها، بودجه خود را برای ادامه فعالیت‌هایشان به چه طریقی تأمین کرده‌اند و آیا در این راه، شفافیت کاملی بر چگونگی تأمین بودجه و چگونگی ادامه فعالیت‌های حقوق بشری او وجود دارد یا نه؟
همان‌گونه که مدافع حقوق بشر توقع دارد دولت‌ها در ارتباط با شهروندان سیاست خود و چگونگی اعمال این سیاست‌ها را با شفافیت اعلام کنند، از یک نهاد حقوق بشری هم توقع می‌رود که با شفافیت منابع مالی خود را اعلام کند و گزارش آن قابل دسترسی برای همه مردم باشد.
در حال حاضر از طریق اینترنت و رسانه‌های مختلف به راحتی می‌توان برخی مسائل مرتبط با فعالیت‌ سازمان‌های مختلف را فهمید اما چیزی که مسلم است این است که هم افراد و هم نهادهایی که مدعی دفاع از حقوق بشر هستند باید مستقل از قدرت سیاسی و قدرت اقتصادی باشند. اگر این سازمان و افراد جوابگو نباشند، مشخص می‌شود میان آن‌چه ادعا می‌کنند با چیزهایی که در عمل و کردار انجام می‌دهند، تفاوت وجود دارد.