نان هم از سفره کارگران حذف می‌شود؟

نان در ایران کمیاب‌تر شده، صف نانوایی‌ها بلندتر از قبل و نرخ نان هم گران‌تر. مقام‌های دولتی هرگونه کمبود آرد و گندم را انکار می‌کنند. نانوایان اما می‌گویند آرد کافی برای پخت نان ندارند. در برخی استان‌ها نیز خبرهایی مبنی بر تعطیلی شماری از واحدهای نانوایی منتشر شده است. در برخی مناطق نرخ نان تغییر کرد. دولت هم قیمت خرید تضمینی گندم برای سال آینده را افزایش داد، تصمیمی که پیامدش گرانی نان به عنوان قوت غالب اقشار کم‌درآمد خواهد بود.

ایران دو سال است که دوباره جشن خودکفایی گندم می‌گیرد. سال ۱۳۹۸ واردات گندم صفر اعلام شد و امسال در سه ماه نخست سال نزدیک به دو میلیون تن. گمرک ایران ارزش گندم وارد شده در پنج ماه نخست را ۵۶۱ میلیون دلار اعلام کرده است.

تولید داخلی گندم ایران هم حدود ۱۴ میلیون تن برآورد می‌شود. ۹ میلیون تن از گندم تولید شده برای تولید آرد خریداری و مصرف می‌شود. دولت قیمت تضمینی خرید گندم در سال ۱۳۹۹ را ۲ هزار و ۷۰۰ تومان اعلام کرده است. نرخ خرید تضمینی در سال آینده ۴ هزار تومان تعیین شده است.

اطلاع دقیقی از میزان ذخیره استراتژیک گندم ایران در دست نیست اما شهریور امسال نایب رئیس بنیاد گندمکاران افزایش ذخیره استراتژیک را علت واردات ۳ میلیون تن گندم اعلام کرده و گفته بود: امسال شورای عالی امنیت ملی به علت وضعیت کرونا تصمیم گرفت ۳ میلیون تن ذخایر استراتژیک اضافه کنند و گندم وارداتی نه برای مصرف روزانه بلکه برای تامین ذخایر استراتژیک باشد به طوری که گفتند حداقل باید پنج ماه گندم ذخیره برای نیاز مردم وجود داشته باشد.

گندم ارزان است، نان گران

گندمکاران از نرخ تضمینی خرید راضی نیستند و می‌گویند تفاوت قیمت در داخل و خارج انگیزه آنان را کاهش می‌دهد و زمینه را برای قاچاق گندم به کشورهای همسایه فراهم می‌کند. قیمت گندم در بازار جهانی ۲۳ تا ۳۱ سنت است که با دلار ۲۸ هزار تومانی معادل ۱,۵ تا ۲,۵ برابر قیمت تضمینی خرید در ایران است.

گندمکاران در ماه‌های گذشته بارها از عدم حمایت دولت از کشاورزان در برابر افزایش هزینه‌ها انتقاد کرده‌اند. علی‌قلی ایمانی، نایب رئیس بنیاد ملی گندمکاران شهریور امسال گفته بود: با افزایش ۵ برابری قیمت سموم و کود بسیاری از کشاورزان امکان  کشت ندارند.

قیمت ابزار و ماشین‌آلات و همینطور هزینه کرایه این ابزارها نیز به گفته کشاورزان تا دو برابر افزایش یافته است. خبرگزاری دولتی کار (ایلنا) به نقل از یک کشاورز زنجانی گزارش کرد: قیمت برداشت که با کمباین است حداقل سه برابر و قیمت سموم شیمیایی پنج تا شش برابر شده است. دلیل افزایش قیمت کود هم همان بحران ارزی است و حذف دلار با نرخ ۴۲۰۰ تومان برای واردات این کالا.

گندم کشاورزان اما در بهترین حالت با نرخ ۲۷۰۰ تومان خریداری و پول آن با چند ماه تاخیر پرداخت می‌شود.

۴ میلیون کشاورز، در ایران اشتغال دارند و جمعیت گندمکاران حدود ۱,۳ میلیون نفر برآورد شده است که بیش از نیمی از آنان خرده‌پا هستند و میانگین زمین زیر کشت این گروه به ۵ هکتار می‌رسد. کشاورزان خرده‌پا تا پیش از گرانی‌های اخیر هم در شمار فرودستان روستایی بودند. گرانی‌های دو سال اخیر شرایط را برای آنها از قبل سخت‌تر کرده و تیغ فقر را برنده‌تر.

نانوایان هم شرایط بهتری از کشاورزان خرده‌پا ندارند. آنها بدون قرارداد و بیمه و در برخی نقاط با دستمزد کمتر از حداقل مصوب شورای عالی کار مشغول به کارند. نانوایان در این سال‌ها چند مرتبه خواستار افزایش دستمزدها شده‌اند. صاحبان نانوایی هم افزایش دستمزد را به افزایش نرخ نان مشروط می‌کنند. چرخه‌ای که هزینه کارگران شاغل در نانوایی‌ها را هم بیشتر می‌کند.

نان گران‌تر می‌شود؟

با دخالت مجلس قیمت خرید تضمینی گندم در سال آینده ۴۰۰۰ تومان تعیین شده است، ۱۳۰۰ تومان بیشتر از نرخ کنونی. افزایش قیمت گندم شروع زنجیره گرانی است که می‌تواند سفره خانوار را کوچک‌تر کند.

در دو ماه گذشته پس از آنکه نان در برخی مناطق ایران کمیاب شد، ستادهای استانی تنظیم بازار با افزایش ۲۵ تا ۴۰ درصدی قیمت نان در برخی استان‌ها موافقت کردند. مقام‌های دولتی البته این میزان افزایش قیمت را به مصوبه سال ۱۳۹۷ ربط دادند که اجرایی شدن آن به تاخیر افتاده بود.

براساس اعلام مرکز آمار نان و غلات تنها در فاصله مهر ۱۳۹۸ تا مهر امسال ۵۲,۶ درصد گران‌تر شده است. این برآورد احتمالا پیش از افزایش قیمت نان در تابستان امسال صورت گرفته است.

رشد شتابان قیمت اقلام خوراکی در دو سال گذشته موجب کاهش و حتی حذف برخی کالاها از سبد خانوار شده است. تنها از آغاز امسال قیمت مرغ در بازار خرده‌فروشی تا بیش از دو برابر افزایش یافت و از حدود ۹ هزار تومان در فروردین به ۲۵ هزار تومان در مهر امسال رسید. دولت نرخ مرغ را ۲۰ هزار و ۴۰۰ تومان تعین کرد. قیمت این کالا در سطح خرده‌فروشی‌ها تا ۳۰ هزار تومان هم گزارش می‌شود.

گوشت قرمز پیش از این به دلیل گرانی از سفره دهک‌های کم‌درآمد حذف شده بود. مرکز افکارسنجی دانشجویان، وابسته به جهاد دانشگاهی، تابستان امسال از حذف انواع گوشت از سبد خرید ۲۲ هزار خانوار که در نظرسنجی این مرکز شرکت کرده بودند، خبر داد. در پیوند با همین موضوع رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرآورده‌های گوشتی از افزایش مصرف سوسیس و کالباس به عنوان جایگزین گوشت خبر داد.

سیامک شادافزا، تولیدکننده فرآورده‌های گوشتی هم از افزایش تقاضا برای خرید سوسیس و کالباس ارزان‌قیمت خبر داد و گفت: از زمان بالا رفتن شدید قیمت گوشت و مرغ میزان مصرف آنها  حدود ۵۰ درصد افزایش یافته است.

تورم سفره دهک‌های کم‌درآمد را کوچک‌تر کرد

مرکز آمار نرخ تورم مهر را ۴۱,۴ درصد اعلام کرده است. نرخ تورم اما برای تمامی دهک‌ها و مناطق جغرافیایی یکسان نیست. دهک‌های کم‌درآمد فشار تورمی بر گروه کالاهای خوراکی و آشامیدنی را بیشتر از دهک‌های درآمدی بالا احساس می‌کند، در مقابل نقش کالاهای خوراکی در تورم دهک‌های درآمدی پررنگ‌تر است.

شاخص تورم کالاهای خوراکی و آشامیدنی برای دهک اول ۲۳,۴ و برای دهک دهم ۲۱,۱ درصد گزارش شده است. ضریب اهمیت کالاهای خوراکی برای دهک‌های درآمدی اول تا هفتم بیش از ۳۰ درصد است. در حالیکه برای دهک دهم به کمتر از ۲۰ (۱۷,۲۲) درصد می‌رسد.

بالاترین ضریب اهمیت کالاهای خوراکی و آشامیدنی مربوط به نان و غلات است که به رقمی حدود چهار برابر ضریب اهمیت این کالا در دهک دهم می‌رسد. در گروه کالایی غیرخوراکی تفاوت ضریب اهمیت دهک اول و دهم ۲۶ درصد است.

براساس برآورد مرکز آمار در سال ۱۳۹۸،  در مناطق شهری کالاهای خوراکی و دخانیات ۲۴ درصد و کالاهای غیرخوراکی ۷۶ درصد هزینه خانوار را تشکیل می‌دهد. در گروه کالاهای خوراکی بالاترین سهم را گوشت (۲۱ درصد)، نان و غلات (۲۰ درصد) و میوه‌ها و سبزی‌ها (۱۹ درصد) دارند.

مسکن و انرژی (۴۵ درصد)، حمل و نقل و ارتباطات (۱۵ درصد) و بهداشت و درمان (۱۴ درصد) هم حدود دو سوم هزینه‌های گروه کالاهای غیرخوراکی را تشکیل می‌دهند.  جدول زیر تورم هر یک از کالاهای پرمصرف یا ضروری در سبد هزینه خانوار را نشان می‌دهد. همانطور که پیداست متوسط نرخ تورم کالاهای خوراکی که اهمیت بیشتری در سبد هزینه دهک‌های کم‌درآمد دارند بیشتر از نرخ تورم کل است. در گروه کالاهای غیرخوراکی هم حمل و نقل که دربرگیرنده هزینه حمل و نقل با وسایل نقلیه عمومی و خودرو شخصی است بیش از ۱۰۰ درصد افزایش یافته و بیشترین تاثیر را در نرخ تورم دهک‌های درآمدی بالا داشته است.

اگر نان گران شود؟

جدول زیر تورم دو گروه کالاهای خوراکی و غیرخوراکی در دهک‌های درآمدی را نشان می‌دهد. همانطور که مشخص است تورم گروه کالاهای خوراکی در دهک‌های اول بزرگ‌تر است و در مقابل در دهک‌های بالا تورم کالاهای غیرخوراکی بیشتر است. افزایش نرخ تورم برای دهک‌های کم درآمد یعنی کوچک‌تر شدن سبد خرید کالاهای ضروری در حالی که برای دهک‌های بالا معنای دیگری دارد و سبد کالاهای ضروری را متاثر نمی‌کند.

در چنین شرایطی دولت قیمت تضمینی گندم را افزایش داده است. کشاورزان هنوز از نرخ تعیین شده رضایت ندارند و ممکن است با دخالت مجلس قیمت گندم فراتر از چهار هزار تومان نیز تعیین شود.

افزایش قیمت گندم در سال آینده می‌تواند نرخ نان و بخش گسترده‌ای از مواد غذایی نشاسته‌ای که متاثر از گرانی‌ها جایگزین مواد پروتئینی شده‌اند را هم افزایش دهد. دولت و ستاد تنظیم بازار هنوز در باره نرخ نان در سال آینده تصمیم نگرفته است اما اعتراضات نانوایان در ماه‌های گذشته افزایش ۲۵ تا ۴۰ درصدی نرخ نان در مناطق مختلف را به دنبال داشت.

دولت یا باید مازاد قیمت تمام شده نان را به نانوایان یارانه پرداخت کند یا به مجوز افزایش قیمت را صادر کند. با توجه به کسری بودجه دولت که از پرداخت یارانه کالاهای اساسی مصوب مجلس اعلام ناتوانی می‌کند، و همینطور تمایل دولت به آزادسازی قیمت کالاها، افزایش یارانه نان خانوار و یا پرداخت یارانه بیشتر به نانوایان برای پخت نان ارزان قیمت را به سختی می‌توان متصور بود.

بنابراین پیامد افزایش قیمت گندم، گرانی نان و دیگر مواد غذایی وابسته به آرد است که در سال‌های اخیر سهم بیشتری در سبد اقشار کم‌درآمد داشته است. گرانی این دسته از مواد غذایی که تنها سیری شکمی را مسیر می‌کند هم معنای غیر از کوچک‌تر شدن سفره‌ها و گسترده‌تر شدن گرسنگی نخواهد داشت.

بیشتر بخوانید: