آبان ۹۸: کدام سلاح‌ها به کمک سرکوبگران آمدند؟

✍🏽 درباره این پژوهش:
آبان ۹۸ شاهد گسترده‌ترین اعتراض‌های مردمی به حکومت جمهوری اسلامی پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود؛ اعتراض‌هایی که شمار کشتگان‌اش صدها تن اعلام شده است. چه کسی آغازگر خشونت در جریان اعتراض­‌های سراسری آبان بود؟ چه نیروها و نهادهایی در سرکوب اعتراض­‌ها نقش داشتند؟ و دست آخر برای کشتن معترضان از چه سلاح‌­ها و ابزارهایی استفاده شد؟ پژوهش پیش‌­رو درباره خیزش آبان ۹۸، با بررسی بیش از ۱۷۰۰ ویدیو و تصویر منتشرشده و اختصاصی از این اعتراض­‌ها و بررسی آنها با کمک کارشناسان و گفت‌وگو با شاهدان عینی تلاش می‌کند پاسخی برای این پرسش‌ها به دست دهد.
بخش اول این مقاله پژوهشی نشان داد که نهادهای انتظامی، امنیتی و شبه‌نظامی خشونت‌ها را آغاز کردند و در برخورد با معترضان، آنها را به گلوله بستند. در بخش دوم به سلاح‌های به کارگرفته‌شده در سرکوب خونین اعتراض‌ها خواهیم پرداخت و آبان ۹۸ را از منظر قوانین بین‌المللی و حقوق بشر بررسی خواهیم کرد.
👈🏽 بخش اول این پژوهش را اینجا بخوانید.

با توجه به ساختار پیچیده و چند لایه سازمان‌ها و نهادهای نظامی-امنیتی در جمهوری اسلامی، گستردگی و مبهم بودن حیطه اختیارات، شرح وظایف و نیز سلاح‌های سازمانی مورد استفاده آنها، اهمیت دارد که دریابیم کدام نیروها، با چه سلاح‌هایی و با چه هدفی در سرکوب مردم نقش داشته‌اند. زیرا هرچند وجود برخی نهادهای امنیتی در جمهوری اسلامی ــ مانند بسیج ــ با یک نظام دموکراتیک سازگاری ندارد، این نهادها در سرکوب خشونت‌بار اعتراض‌ها حتی از حیطه اختیاراتی که قوانین جمهوری اسلامی برای آنها تعریف کرده، فراتر رفته‌اند.

◄ بخش نخست: پلیس ضد شورش

پلیس ضد شورش بخشی از نیروهای ویژه پلیس محسوب می‌شود و در برخی کشورها پلیس ضد شورش بخشی از یک نهاد نظامی یا امنیتی است.

پلیس ضد شورش، یگان منظمی است که در موقعیت‌های خاص در نقش کنترل‌کننده اعتراض‌ها و شورش عمل می‌کند یا ممکن است واحدهای جداگانه‌ای باشند که در داخل ساختار یا به موازات نیروهای منظم پلیس سازمان یافته‌اند.

نیروهای پلیس ضد شورش بسته به شرایط و برای اهداف مختلف وارد عمل می‌شوند. آنها ممکن است برای کنترل شورش‌ها همان‌طور که از نامشان پیداست، برای پراکنده کردن یا کنترل جمعیت، حفظ نظم عمومی، جلوگیری از جرم و جنایت، یا محافظت از مردم و اموال عمومی به کار گرفته شوند.

نکته مهم آنکه پلیس ضدشورش با حوزه اختیارات مشخص، از تجهیزات ویژه‌ای استفاده می‌کند که عمدتا جزو «سلاح‌ها و تجهیزات غیرکشنده» محسوب می‌شوند.

🔻 به طور کلی تجهیزات مرسوم پلیس ضد شورش عبارتند از:
◄ زره شخصی (تن‌پوش مخصوص برای محافظت از بدن)
◄ باتون (باطوم)
◄ کلاه محافظ
◄ اسپری فلفل
◄ گاز اشک‌آور
◄ اسلحه‌هایی با امکان پرتاب گلوله‌های ساچمه‌ای (پلاستیکی و سربی) مانند شات‌گان‌ دست‌کش، کالیبر ۱۲
◄ ماشین‌ آب‌پاش
◄ بمب صوتی (نارنجک گیج‌کننده هم خوانده می‌شود)
◄ دستگاه صوتی بُرد بلند (LRAD) - پلیس ضد شورش ایالات متحده از این دستگاه استفاده می‌کند و آخرین مورد به‌کارگیری آن در جریان اعتراض‌های «جان سیاهان ارزش دارد» بود.
◄ تفنگ پینت‌بال (برای پرتاب گلوله‌هایی حاوی گاز فلفل، ساچمه یا رنگ)
◄ انواع خودرو‌های زره‌پوش
◄ سپر شورش
◄ نارنجک‌انداز سَبُکِ ۴۰ میلی‌متری
منبع: How Stuff Work

در ایران نیروهای «یگان ویژه ناجا» با نام رسمی «فرماندهی یگان‌های ویژه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران»، تنها نهادی است که به صورت رسمی و برابر با آنچه در شرح وظایف این نهاد آمده، مسئولت مقابله با اعتراض‌ها، شورش‌ها، مشارکت در عملیات‌های ویژه (گروگان گیری، بمب‌گذاری، طرح‌های پاک‌سازی و... که این بخش به عهده یگان نوپو است) و اعزام نیرو و امدادرسانی به دیگر واحدهای پلیس را بر عهده دارد.

اما همان‌طور که در بخش اول این گزارش تحقیقی اشاره شد، نه تنها تمام نهادهای نظامی و امنیتی از سپاه پاسداران گرفته تا وزارت اطلاعات، بسیج و نیروهای شبه نظامی غیررسمی مانند «نخسا» (نیروهای خودجوش سرزمین‌های اسلامی) در سرکوب اعتراض‌های ایران مشارکت می‌کنند، بلکه یگان ویژه نیز به عنوان یک نیروی سازماندهی‌شده برای مقابله با اعتراض‌ها، بر خلاف آنچه تعریف مرسومِ و ماهیت پلیس ضد شورش است، از سلاح‌ها و تجهیزات «کشنده» استفاده می‌کند.

در میان سلاح‌ها و تجهیزات یگان ویژه ایران به عنوان تنها نیروی رسمی که مسئولیت مقابله با اعتراض‌ها و شورش‌ها را دارد، سلاح‌های «کشنده‌ای» مانند مسلسل دستی ام‌پی۵، کلاشنیکف، تفنگ‌های تک تیرانداز و خودروهای مجهز به تیربار دوشکا نیز دیده می‌شود. (البته نهادهایی مانند سپاه پاسداران - که از عوامل اصلی سرکوب به شمار می‌روند - به سلاح‌های کشنده و سنگین مجهز هستند).

سردار سرتیپ دوم پاسدار حسن کرمی فرمانده یگان‌های ویژه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، ۱۵ مهر ۱۳۹۸ (یک ماه قبل از اعتراض‌های آبان‌ماه ۹۸) در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درباره سلاح‌های مورد استفاده یگان ویژه تاکید کرد این نهاد به هیچ وجه «سلاح‌های کشنده» در اختیار ندارد:

اما بر خلاف ادعای فرمانده یگان ویژه، بر اساس ویدیوها و تصاویر متعددی که از سرکوب معترضان در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ منتشر شد، یگان ویژه از سلاح‌های کشنده‌ای چون تیربار دوشکا و کلاشنیکف علیه معترضان استفاده کرده است.

🔻 به عنوان مثال ویدیوی زیر مربوط به اعتراض‌های آبان ۹۸ در شهر تهران است. یکی از نیروهای یگان ویژه که داخل یک کوچه ظاهرا کمین کرده‌اند، با اسلحه کشنده به سمت معترضان حمله و شروع به تیراندازی می‌کند.

تصویر زیر نیز برگرفته از فیلم اعتراض‌های آبان ۹۸ در شهریار است که یکی از نیروهای یگان ویژه، با اسلحه کلاشنیکف در دست، بالای یک پشت بام به سمت معترضان نشانه گرفته است.

🔻 علاوه بر مستنداتی که مبنی بر استفاده یگان ویژه از سلاح‌های کشنده در اعتراض‌های آبان ۹۸ موجود است، در بسیاری از مانورها و رزمایش‌های نیروهای یگان ویژه طی سال‌های گذشته، «سلاح‌های کشنده» به عنوان تجهیزات این نیروی سرکوب‌گر به نمایش گذاشته شده است. در تصاویر زیر می‌توان برخی از «سلاح‌های کشنده» یگان ویژه ناجا را مشاهده کرد:

جدا از تناقض‌ها و تضادهایی که در سخنان حسن کرمی، فرمانده یگان ویژه وجود دارد، این پرسش به میان می‌آید که آیا پلیس ضد شورش در کشورهای دیگر علی‌الخصوص کشورهای دموکراتیک و پایبند به قوانین بین‌المللی و حقوق بشر، از سلاح‌های کشنده برای کنترل اعتراض‌ها و شورش‌ها استفاده می‌کنند؟ مهرداد زمانی، پلیس قضایی و جرم‌شناس ساکن دانمارک، در پاسخ به این پرسش به زمانه می‌گوید که در کشورهای قانونمند چنین امری سابقه ندارد:

مهرداد زمانی در ادامه توضیح می‌دهد که سرکوب مانند آنچه در آبان ۹۸ رخ داد، شامل نقض قوانین پلیس می‌شود، به صورتی که حتی در چهارچوب قوانین تعریف‌شده و موجود در ایران نیز نقض قانون است. به گفته این پلیس و جرم‌شناس، آن‌چه که فرمانده یگان ویژه می‌گوید درست است و طبق اختیاراتی که برای پلیس یگان ویژه تعریف شده این امکان وجود ندارد که سلاح کشنده به آنها داده شود؛ منتهی دلیل این دوگانگی که در گفته‌های او و سیاست اعمال شده در ایران وجود دارد، سردرگمی عمومی قانون است:

🔻 یگان ویژه چه موقع وارد عمل می‌شود؟
سردار اسدالله هادی‌نژاد جانشين پیشین فرمانده يگان ويژه، وظایف یگان ویژه را چنین دسته‌بندی کرده است:
◄ وضعیت سفید: در وضعیت عادی هیچ گونه رویدادی که موجب برهم خوردن نظم عمومی جامعه شود، اتفاق نیفتاده است و تمام سازمان ها خدمات روزانه خود را ارائه می دهند. در این شرایط وظایف این نیرو در برقراری نظم و امنیت مسابقات ورزشی خلاصه می شود. نیروهای یگان ویژه با لباس های ورزشی در ورزشگاه های کشور حضور یافته و برای جلوگیری از ایجاد جو امنیتی در ورزشگاه ها، از پوشش و نام «یگان ایمنی ورزشگاه ها» استفاده می کنند.
◄ وضعیت خاکستری: در وضعیت غیرعادی، برخی بی نظمی‌ها، تخلف‌ها و جرائم، مخل نظم و امنیت جامعه در مراحل اولیه هستند و نیروهای این یگان باید به عنوان کمک رسان و یاری دهنده سایر نیروهای درگیر باشند. از مصادیق این وضعیت می توان امدادرسانی به افراد در معرض بلایای طبیعی، تسهیل ترافیک، رهایی گروگان و مقابله با حملات تروریستی را نام برد.
◄ وضعیت زرد و قرمز: در این دو مرحله، وضعیت انتظامی و امنیتی جامعه به علت وقوع تخلفات و بی نظمی‌های گسترده، خارج از کنترل نیروهای انتظامی عادی بوده و جان و مال شهروندان به طور گسترده در معرض تعرض و خطر است. وقوع اغتشاشات وسیع و برنامه‌ریزی‌شده با هدف مقابله با دولت و حکومت مرکزی از جمله این موارد است که نیروهای این یگان موظف به دخالت و مقابله هستند.
منبع: گفت‌وگوی سردار اسدالله هادی‌نژاد، با فردا نیوز - ۲۱ آذر ۱۳۹۰

یکی از واضح‌ترین مثال‌ها برای استفاده از سلاح‌های سنگین و کشنده علیه معترضان در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸، مربوط به ماهشهر است. پیکاپ‌های نیروهای یگان ویژه و سپاه پاسداران که مجهز به تیربار دوشکا بودند، علیه معترضان به کار گرفته شد.

بدین‌ترتیب در ایران نهادی که مسئولیت کنترل اعتراض‌ها و شورش‌ها را بر عهده دارد، بر خلاف ماهیت و تعریف مشخص سازمانی، از «سلاح کشنده» استفاده می‌کند؛ و علاوه بر آن، شبکه‌ای متشکل از نهادهای مختلف نظامی و امنیتی دیگر نیز در این امر مشارکت دارند.

◄ بخش دوم: سلاح‌­های به کار گرفته شده در اعتراض‌­های آبان ۹۸

چه سلاح‌­ها، ابزارها و تجهیزاتی برای سرکوب و کشتن معترضان مورد استفاده قرار گرفت؟

ایران تا قبل از انقلاب ۵۷ عمدتاً تسلیحات نظامی را از کشورهای غربی خریداری و برخی از آنها را با مجوز و تحت لیسانس در داخل کشور تولید می‌کرد. برای مثال کلت برتا (Beretta)  که ساخت کشور ایتالیا بود یا اسلحه ژ۳ (Gewehr 3) و ام‌پی۵ (Maschinenpistole 5) که در اصل از تولیدات شرکت آلمانی «هکلر و کُخ» (Heckler und Koch) است، در ایران نیز تولید می‌­شوند.

بعد از انقلاب و رفته رفته با وجود تحریم‌­های تسلیحاتی بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی در سطوح مختلف که طی ۱۳ سال گذشته به اوج خود رسید، ایران برای خرید سلاح و تسلیحات جنگی علاوه بر تولید برخی سلاح‌ها به صورت بومی، به سمت کشورهایی چون روسیه و چین و بازارهای سیاه تهیه سلاح روی آورد.

بیشتر بخوانید: تحریم تسلیحاتی ایران − از آغاز کشمکش هسته‌ای تا کنون

از این‌رو ایران در حال حاضر ترکیبی از سلاح‌­های مختلف و متنوع را در اختیار دارد. این ترکیب متنوع شامل سلاح­‌های سرد، گرم، سنگین و سبک با اهداف مختلف­‌ توسط نیروهایی چون سپاه پاسداران، بسیج، نیروهای انتظامی، یگان ویژه، نخسا و امثالهم در جریان اعتراض­‌های سراسری آبان ۹۸ برای مقابله و کشتن معترضان نیز مشاهده شد.

در این بخش برای شناسایی سلاح‌ها، قدرت تخریب و هدف به کارگری آنها علیه معترضان بی‌­دفاع، تصاویر و فیلم‌­های متعددی از اعتراض‌های آبان ۹۸ را که در آنها استفاده از سلاح‌های مختلف ثبت شده بود، با یاس فان دریل (Jaṡ van Driel)، متخصص اسلحه در دادگاه‌ و قانونگذاری در زمینه سلاح (دارای مجوز ثبت‌شده در پایگاه ملی ثبت متخصصان دادگاه هلند و در پایگاه ثبت متخصصان آکادمی ملی پلیس هلند) و مدرس آکادمی توگا و پی‌او آنلاین، مورد بررسی قرار دادیم.

🔻 یاس فان دریل سلاح‌های به کار رفته در آبان ۹۸ را در چند سطح مختلف دسته‌بندی می‌کند:
◄ ۱) سلاح‌های محافظت شخصی: این‌ها عمدتا سلاح‌هایی هستند که روی کمربند حمل می‌شوند و فقط درشرایط اضطراری از آنها استفاده می‌شود. این یک سلاح تهاجمی نیست. کشنده است و گلوله‌های ۹ میلی‌متری شلیک می‌کند. همچنین برای محافظت شخصی از باتون و اسپری قابل حمل حاوی گاز اشک‌آور استفاده می‌شود. این اسپری‌ها در شلوغی بی‌اثر هستند و فقط باید آنها را در مسافت‌های کوتاه (و نه در جهت خلاف باد) استفاده کرد.
◄ ۲) سلاح‌های کنترل شورش سبک: این سلاح به طور خاص شامل اسلحه پینت‌بال Tippmann CO2 با گلوله‌های توپی حاوی فلفل است. این سلاح غیر کشنده‌ است و تنها می‌تواند گلوله‌های پرشده از فلفل و ساچمه را که دارای اثر محدود هستند، شلیک کند.
◄ ۳) سلاح‌های کنترل شورش سنگین: این‌ها اسلحه‌های تک تیر ۳۸ میلی‌متری هستند. از آنها برای شلیک گاز اشک‌آور یا گلوله پلاستیکی استفاده می‌شود. کاربرد آنها برای کنترل جمعیت از مسافت‌های ۳۰ــ۴۰ متر است. در این فاصله، یک گلوله پلاستیکی می‌تواند باعث کبودی و زخم‌های دردناک شود، اما کشنده نیستند. با این حال، هنگامی که در شلیک مستقیم استفاده می‌شود، گلوله پلاستیکی سنگین می‌تواند کشنده باشد. در مورد نارنجک‌های گاز اشک‌آور نیز همین موضوع صادق است و در شلیک مستقیم [در برخورد با نقاط حساس بدن مانند سر] می‌تواند کشنده باشند. شات‌گان‌ها (با مکانیسم دست‌کش، کالیبر ۱۲ و با لوله ۵۰ سانتی‌متری) نیز در این کلاس قرار می‌گیرند، اما می‌توانند برای محافظت شخصی از پلیس و یا به عنوان تجهیزات یک خودرو پلیس در نظر گرفته شوند.
◄ ۴) سلاح‌های تهاجمی: این‌ها سلاح‌های جنگی است. آنها گلوله‌هایی با پوشش تمام فلزی را که برای نفوذ در سنگرهای دشمن در جنگ طراحی شده، شلیک می‌کنند. این سلاح‌ها به طور قطع برای وارد کردن خسارت‌های زیاد، کشتن یا زخمی کردن استفاده می‌شوند. اصلا نمی‌توان تظاهر کرد که این سلاح‌ها برای کنترل جمعیت قابل استفاده هستند. یک گلوله ۷,۶۲ میلی‌متری به بدن نفوذ می‌کند و به شخص بعدی نیز ضربه می‌زند. این نیرو کاملاً کشنده و در اصل برای استفاده نظامی است.
◄ ۵) خودرو‌های زرهی و خودرو‌های سنگین: نیازی به توضیح نیست که این نوع سیستم‌های تسلیحاتی تنها برای جنگ تمام عیار است. (اشاره به پیکاپ‌های مسلح به دوشکای سپاه پاسداران و یگان ویژه و نفربر زرهی...)

■ نفربر زرهی

نفربر زرهی نوعی خودروی جنگی است که معمولا به مسلسل‌های اتوماتیک، خمپاره اندازه و موشک‌های ضد تانک مجهز هستند و برای جابه‌جایی سربازان در میدان جنگ ساخته شده است. در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ در شهر ماهشهر، با شدت گرفتن اعتراض‌ها، چندین عراده نفربر «براق» (ساخت ایران) برای مقابله و سرکوب معترضان وارد شهر شد.

نفربر براق از جمله تولیدات داخلی است و مدل آن الهام گرفته شده از نفربرهای روسی BMP-1 است. مدل‌های مختلفی از نفربر براق مجهر به مسلسل دوشکا، خمپاره‌انداز و موشک‌انداز ضد تانک وجود دارد.

به گفته سردار محمدحسن جعفری، اولین فرمانده یگان زرهی سپاه پاسداران در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، «براق نفربر سازمانی سپاه پاسداران است.»

آنچه در ویدیوهای مختلف از اعتراض‌های ماهشهر و شهرک چمران دیده می‌شود، نفربر براق مجهز به توپ ۳۰ میلی‌متری در کنار پیکاپ‌ها و نیروهای سپاه پاسداران است که خیابان‌ها را تصرف کرده‌اند و در نقاط مختلف مستقر شدند، اما گزارش یا تصویری از به‌کارگیری آنها در دست نیست.

🔻 تصاویر زیر برگرفته از ویدیوهای منتشر شده در ماهشهر است که نفربرهای زرهی براق را در سه نقطه مختلف شهر از جمله دروازه قرآن شهرک جراحی (طالقانی) نشان می‌دهد.

در ویدیوی زیر (متشکل از سه ویدیوی به هم چسبیده) می‌توان حضور نیروی سپاه پاسداران با نفربر زرهی براق مجهز به توپ ۳۰ میلی‌متری را مشاهده کرد. این نفربر زرهی نه تنها یک سلاح جنگی تمام‌عیار و کشنده است که مخصوص میادین جنگی ساخته شده، بلکه از شدت برخورد، سرکوب و کشتار معترضان در ماهشهر و شهرک جراحی (طالقانی) در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ خبر می‌دهد.

■ تیربار دوشکا

شهر عرب‌نشین ماهشهر یا معشور تنها شهری بود که در آن از تیربار سنگین و جنگی دوشکا علیه معترضان استفاده شد. طی تصاویر و ویدیوهای متعدد حضور پیکاپ‌های سپاه پاسدران و یگان ویژه مسلح به دوشکا در نقاط مختلف شهر دیده می‌شد، از جمله واقعه نیزار که به سوی معترضان آتش گشود.

🔻 تصویر سمت چپ (1): پیکاپ سیاه مجهز به تیربار دوشکا متعلق به یگان ویژه در جریان واقعه کشتار نیزار شهرک چمران.
تصویر سمت راست (2): پیکاپ سفید مجهز به دوشکا متعلق به سپاه پاسداران در جریان سرکوب اعتراض‌های آبان ۹۸ در ماهشهر.

یاس فان دریل با بررسی ویدیوی واقعه نیزار در شهر جراحی (چمران) به زمانه می‌گوید:

به گفته فان دریل واضح است که این نوع سیستم‌های تسلیحاتی تنها برای جنگ تمام عیار است.

🔻 در تصویر زیر، می‌توان آتش شلیک تیربار دوشکای خودروی پیکاپ نیروهای یگان ویژه را به سمت معترضانی که در نیزارهای نزدیک شهرک جراحی (چمران) پناه گرفته‌اند، مشاهده کرد. ❗️ این ویدئو می‌تواند برای برخی حاوی صحنه‌های آزاردهنده باشد:

🔻 در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸حضور پیکاپ‌های سپاه پاسداران که مسلح به تیربار دوشکا بودند، در جای جای ماهشهر مشاهده شد. در ویدیوی زیر (متشکل از سه ویدیوی به هم چسبیده) می‌توان حضور این پیکاپ‌ها را دید.

دوشکا (به روسی DShK) یک مسلسل سنگین با کالیبر ۱۲٫۷میلی‌متری و پوکه‌های ۱۰۸ میلی‌متری است که در دوران جنگ جهانی دوم توسط شوروی و به عنوان یک مسلسل ضد هوایی ساخته شد. بعد از جنگ جهانی دوشکا برای دیگر مقاصد نظامی مانند مسلسل تانک، خودروهای زره‌پوش جنگی و سلاح حمایتی پیاده‌نظام استفاده شد و پر واضح است که این سلاح سنگین برای استفاده علیه معترضان در اعتراض‌های شهری نیست.

با توجه به تجهیزات و سلاح‌هایی که در ماهشهر به کار گرفته شد، مانند نفربر زرهی و دوشکا، به وضوح می‌توان عزمِ جزم نیروهای مختلف انتظامی و امنیتی برای یک سرکوب همه‌جانبه را دریافت. هیچ‌کدام از سلاح‌هایی که در ماهشهر علیه معترضان استفاده شد، شامل سلاح‌های بازدارنده و کنترل شورش نمی‌شود، بلکه سلاح‌هایی تهاجمی و جنگی هستند.

■ کلاشنیکف (AK-47)

کلاشنیکف یک اسلحه‌ تهاجی اتوماتیک است و جزو سلاح‌های سازمانی نیروهای انتظامی و سپاه پاسداران در ایران به شمار می‌آید. در فیلم‌ها و تصاویر متعددی که از وقایع آبان ۹۸ منتشر شده، استفاده بی‌محابای نیروهای امنیتی و به طور اخص نیروی انتظامی از کلاشنیکف علیه معترضان به عنوان یک اسلحه جنگی و کشنده از فاصله نزدیک کاملا مشهود است.

یاس فان دریل که برخی از ویدیوها را بررسی کرده، تایید می‌کند که کلاشنیکف مورد استفاده قرار گرفته است. به گفته فان دریل در برخی از ویدیوها صدای شلیک اسلحه‌های نیمه‌خودکار شنیده می‌شود، اما هر از گاهی صدای اسلحه تمام خودکار (مانند کلاشنیکف) را می‌توان شنید.

🔻 یکی از بارزترین نمونه‌های استفاده از اسلحه کلاشنیکف علیه معترضان در شهر کُردنشین جوانرود واقع در استان کرمانشاه بود. نیروهای امنیتی از پشت بام ساختمان دادگستری جوانرود به سمت معترضان تیراندازی کردند. یاس فان دریل با بررسی این ویدیو به زمانه می‌گوید حداقل سه تفنگ تهاجمی از نوع کلاشنیکف در دست افراد دیده می‌شود که دو نفر از آنها تیراندازی می‌کنند، خصوصا فردی که در وسط قرار دارد.
به دلیل فاصله زیاد و کیفیت پایین ویدیو نمی‌توان تشخیص داد افراد مسلحی که در بالای پشت بام دادگستری به سمت معترضان تیراندازی می‌کنند وابسته به کدام یک از نیروهای امنیتی هستند، اما تامین امنیت مراکز و ساختمان‌های قضایی در ایران بر عهده نیرویی به نام «یگان حفاظت دادگستری» است که از یگان‌های زیر مجموعه نیروی انتظامی به شمار می‌آید. ❗️ این ویدئو می‌تواند برای برخی حاوی صحنه‌های آزاردهنده باشد:

🔻 مثال‌‎هایی دیگر از بکارگیری کلاشنیکف: تصاویر زیر که برگرفته از ویدیوهای متفاوت در سه شهر مختلف است، اسلحه کلاشنیکف در دست نیروهای انتظامی در حال تیراندازی به سمت معترضان دیده می‌شود.
تصویر (1): تیراندازی مامورهای نیروی انتظامی با کلاشنیکف و لباس شخصی با کلت به سمت معترضان در تهران.
تصویر (2): تیراندازی مستقیم مأمور نیروی انتظامی به یکی از معترضان از فاصله نزدیک در شهریار، ۲۵ آبان ۹۸.
تصویر (3): تیراندازی نیروهای امنیتی با کلاشنیکف در «سه‌راه آدران» واقع در اسلامشهر - استان تهران. پویا ناصری‌خواه از جمله معترضانی بود که روز یک‌شنبه ۲۶ آبان ۹۸ در سه‌راه آدران با اصابت دو گلوله به سر و پایش جان باخت.

🔻 ویدیوی زیر متعلق به شنبه ۲۵ آبان ۹۸ و اعتراض‌های مشکین‌دشت واقع در استان البرز است. از جانب پایگاه بسیج شهید باهنر ‌مشکین‌دشت به سمت معترضان تیراندازی می‌شود و در دست فردی که فیلم می‌گیرد چهار پوکه فشنگ دیده می‌شود. یاس فان دریل با بررسی این ویدیو می‌گوید:

تصاویر پر شمار دیگری از استفاده نیروهای انتظامی و امنیتی از اسلحه کلاشنیکف در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ منتشر شده است و آنچه که مسلم است نه تنها این سلاح کشنده علیه معترضان استفاده شده، بلکه استفاده از آن به صورت افراطی و بی‌پروا صورت گرفته است.

■ کلت

در جریان اعتراض‌های آبان چند نوع اسلحه کمری کلت برای مقابله با معترضان استفاده شد که به دلیل فاصله دور یا کیفیت بد تصاویر، تشخیص نوع آنها دشوار است. اما انواع مختلف کلت نیز جزو سلاح‌های سازمانی نیروهای انتظامی، سپاه پاسداران و نیروهای امنیتی مانند وزارت اطلاعات است از جمله کلت‌های زُعاف، رعد و کاوه ۱۷.

زُعاف یکی از رایج­‌ترین مدل‌های کلت نیمه خودکار مورد استفاده نیروی انتظامی است. از اسلحه کمری ۹ میلی‌متری زعاف به عنوان نخستین تجربه نیروهای مسلح ایران در ساخت اسلحه‌های کمری نام برده می‌شود. این سلاح در حقیقت یک کپی از کلت آلمانی زیگ زاوِر پی۲۲۶ است.

🔻 یکی از ویدیوهایی که استفاده از کلت کمری را از فاصل نزدیک توسط مامورهای نیروی انتظامی و لباس شخصی در جریان اعتراض‌‌های آبان ۹۸ به تصویر کشید، مربوط به اعتراض‌های شنبه ۲۵ آبان در شهر گرگان است. در این ویدیو دو مامور نیروی انتظامی دیده می‌شوند که به یک شهروند معترض با کلت تیراندازی می‌کنند و یک فرد سوم لباس شخصی با ابزاری شبیه به تبر به او ضربه می‌زند.
یاس فان دریل با بررسی این ویدیو می‌گوید آن دو نفر (ماموران) اسلحه­‌های نیمه­‌خودکار را شلیک می‌کنند. به گفته فان دریل این سلاح مخصوص مقابله با شورش نیست، بلکه سلاحی است که پلیس بیشتر برای محافظت شخصی آنها را حمل می‌کند و به نظر می‌رسد که این اسلحه­‌ها نسبتا بزرگ باشند با کالیبر ۹ میلی‌متری.

🔻 تصاویر زیر نیز برگرفته از دو ویدیو مربوط به اعتراض‌های آبان ۹۸ استفاده نیروهای امنیتی از کلت کمری را نشان می‌دهد.
تصویر (1): نمایی دیگر از تیراندازی مامورهای نیروی انتظامی به سمت معترضان در گرگان. ۲۵ آبان ۹۸.
تصویر (2): تهران - یک مامور لباس شخصی با کلتی در دست نشانه گرفته و مامورهای نیروی انتظامی کلاشنیکف به دست در کنار او دیده می‌شوند. به گفته یاس فان دریل این مامور لباس شخصی در حال تیراندازی با یک تپانچه نیمه‌خودکار است.

■ شات‌گان‌

انواع مختلفی از تفنگ‌های شات‌گان یا ساچمه‌پران وجود دارد که گلوله‌ها و ساچمه‌های لاستیکی و سربی شلیک می‌کند. مدل‌های غیرکشنده شات‌گان جزو سلاح‌های مرسوم پلیس ضد شورش برای مقابله با اعتراض‌ها و پراکنده کردن جمعیت است. اگرچه بُرد مدل‌های غیرکشنده این سلاح معمولا ۱۰۰ متر است، اما به گفته یاس فان دریل به‌کارگیری آن از فاصله نزدیک می‌تواند «کشنده» باشد.

نیروهای انتظامی و امنیتی مانند یگان ویژه و بسیج از شات‌گان‌های ساجمه‌پران استفاده می‌کنند و جزو تجهیزات یگان وِیژه به عنوان نیروی کنترل‌کننده اعتراض‌ها و شورش در ایران به شمار می‌آید.

🔻 تصاویر زیر برگرفته از سه ویدیو از اعتراض‌های آبان ۹۸ در شهرهای مختلف است که سه نوع شات‌گان (ساچمه‌پران) در دست نیروهای یگان ویژه و لباس شخصی دیده می‌شود.
عکس (1): اسلحه شات‌گان‌ دست‌کش، کالیبر ۱۲ در دست نیروهای یگان ویژه، رباط کریم، ۲۶ آبان ۹۸.
عکس (2): احتمالا شات‌گان نیمه‌خودکار «بنلی» (Benelli M4) کالیبر ۱۲ ساخت کشور ایتالیا است که در دست یکی از نیروهای لباس شخصی در شهریار دیده می‌شود. فشنگ‌هایی که این سلاح شلیک می‌کند، می‌تواند حاوی ساچمه‌های سربی، گلوله پلاستیکی یا یک گلوله سربی سنگین باشد. عکس برگرفته از ویدیوی اعتراض‌های شهریار ۲۶ آبان ۹۸ - از صفحه توییتر مسیح علی‌نژاد.
عکس (3) و (4): هر دو مامور لباس شخصی اسلحه سینکل شات ۳۸ میلی‌متری ضد شورش در دست دارند. به گفته یاس فان دریل این سلاح می‌تواند گلوله‌های گاز اشک‌آور، پلاستیکی یا چوبی شلیک کند و آنها در سراسر جهان برای اقدامات ضد شورش استفاده می‌شوند.

تصاویری واضحی از شات‌گان‌هایی که نیروهای انتظامی و امنیتی در اعتراض‌های آبان ۹۸ بکار گرفتند.

[sliderpro id="1124"]

شات‌گان‌ها به شکل افراطی در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ بکار گرفته شدند. در ویدیوها و تصاویر بسیاری نیروهای لباس شخصی در کنار نیروهای یگان ویژه دیده می‌شدند که آنها نیز به شات‌گان مسلح بودند. تصاویر متعددی از معترضان منتشر شد که جای زخم گلوله‌های ساچمه‌ای شلیک‌شده از شات‌گان‌ها را بر بدن آنها نشان می‌داد.

🔻 پوکه‌های پلاستیکی که در تصویر زیر دیده می‌شود، مخصوص شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای است. به گفته فان دریل این گلوله‌ها «غیرکشنده» هستند و مخصوص استفاده در شورش‌ها. این تصویر متعلق به ۲۵ آبان ۹۸ در شهر بهبهان است. اما در تصویر دو پوکه گلوله کلاشیکف (دایره‌های قرمز) هم دیده می‌شود. به گفته فان دریل این‌ها مهمات نظامی هستند. پوکه گلوله‌های موجود در این تصویر به وضوح بکارگیری شات‌گان و کلاشنیکف را نشان می‌دهد.

تصویر زیر نیز متعلق به ۲۵ آبان ۹۸ در شهر تهران است. پوکه‌های پلاستیکی گلوله شات‌گان در دست یکی از معترضان است. به گفته یاس فان دریل آنها کالیبر ۱۲ هستند و مشخص نیست با چه نوع پرتابه­‌ای (مهمات) پر شده است. امکان دارد با این پوکه‌ها گلول­ه سربی، پلاستیکی یا یک گلوله سربی سنگین شلیک شده باشد.

🔻 ویدیو زیر (مشتکل از دو ویدیو به هم چسبیده) مربوط به شنبه ۲۵ آبان ۹۸ در کرمانشاه است که دو تن از معترضان بر اثر شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای مجروح شده‌‌اند. گلوله‌های ساچمه‌ای در اصل کپسول‌هایی حاوی ساچمه‌های زیر پلاستیکی یا سربی هستند که با فشار زیاد پرتاب می‌شوند. به گفته یاس فان دریل اگرچه این گلوله‌ها کشنده نیستند، اما شلیک آنها از فاصله نزدیک و استفاده افراطی می‌تواند کشنده باشد. برخورد ساچمه‌ها زخم‌هایی گاها عمیق بر بدن ایجاد می‌کنند، اما باعث متلاشی شدن بافت بدن نمی‌شود، مگر در مورادی که از نزدیک به‌کار گرفته شود.

■ تفنگ پینت‌بال

تفنگ پینت‌بال مخصوص ورزشی به همین نام است که گلوله‌هایی حاوی رنگ پرتاب می‌کند. پلیس ضد شورش در سراسر جهان از این تفنگ به عنوان سلاحی غیرکشنده برای کنترل اعتراض‌ها بهره می‌برد، با این تفاوت که گلوله‌های پینت‌بال نیروهای پلیس حاوی گرد فلفل، ساچمه‌های کوچک یا رنگ است. گلوله‌های حاوی گرد فلفل همان کارگرد اسپری فلفل را دارد و گلوله‌های حاوی ساچمه نیز همان کارگرد گلوله‌های ساچمه‌ای اما نوع سبک‌تر، و در نهایت گلوله‌های حاوی رنگ برای نشانه‌گذاری افراد، خودروها یا مکان‌ها به کار می‌رود.

تفنگ پینت‌بال از جمله تجهیزات غیرکشنده نیروهای یگان ویژه و سپاه پاسداران در ایران است که در اعتراض‌های آبان ۹۸ به وفور به کار گرفته شد. باید اشاره کرد مانند دیگر تجهیزات، تفنگ پینت‌بال در دست نیروهای لباس شخصی نیز دیده شد.

گلوله‌های حاوی گرد فلفل و ساچمه‌ای پبنت‌بال اگر از فاصله نزدیک شلیک شوند باعث ایجاد جراحت بر بدن خواهد شد. ویدیوی زیر که متعلق به تاریخ ۱۴ آبان ۹۶ و حمله یگان ویژه به زائران اربعین در مرز مهران است، نمونه‌ای از جراحت اصابت این گلوله‌ها بر بدن را نشان می‌دهد. (❗️ این ویدئو می‌تواند برای برخی حاوی صحنه‌های آزاردهنده باشد)

نیروهای یگان ویژه از تفنگ‌های پبنت‌بال بر روی موتور سیکلت‌ها هم بهره می‌برند. برخی موتور سیلکت‌های یگان ویژه که عموما در اعتراض‌های خیابانی به عنوان یک ابزار برای ترساندن و متفرق کردن معترضان به صورت هجوم دسته‌های موتوی استفاده می‌کنند، به تفنگ‌های پینت‌بال نیز مجهز هستند.

■ دیگر تجهیزات غیرکشنده‌ای که در آبان ۹۸ به کار گرفته شد

سلاح‌های که تاکنون مورد بررسی قرار گرفتند، سلاح‌های عموما «کشنده» هستند به جز دو مورد شات‌گان و تفنگ پبنت‌بال که غیرکشنده هستند و بر بدن ایجاد جراحت می‌کنند، اما با این وجود نحوه استفاده افراطی از آنها می‌تواند کشنده باشد.

از جمله دیگر تجهیزات بکارگرفته توسط نیروهای انتظامی و امنیتی در اعتراض‌های آبان‌ماه علیه معترضان می‌توان به خودروهای زره‌پوش، خودرو آب‌پاش، گاز اشک‌آور، اسپری فلفل، باتون و چوب‌دستی‌های بزرگ و شوکرهای برقی اشاره کرد.

باتون و چوب دستی­‌های بزرگ در تمام فیلم‌­ها و عکس­‌هایی که از اعتراض­‌ها در شهرهای ایران منتشر شده، در دست نیروهای مختلفی از بسیج و لباس شخصی­‌ها گرفته تا نیروی انتظامی و یگان ضدشورش دیده می‌­شود و به عنوان اصلی‌­ترین و ابتدایی‌­ترین ابزار برای سرکوب و ضرب و شتم معترضان مورد استفاده قرار می‌­گیرد.

حتی نحوه استفاده از باتون و چوب‌­دستی‌­های بزرگ در مواردی با چنان خشونتی صورت گرفته که به مرگ چند شهروند معترض ختم شده است. فرامرز پورفرسادی در فردیس و محسن محمدپور کودک کارگر عرب اهل خرمشهر از جمله جان باختگان اعتراض­‌های آبان ۹۸ هستند که بر اثر با ضربات متعدد باتوم توسط نیروهای امنیتی کشته شدند.

🔻 در تصاویر زیر می‌توان برخی دیگر از تجهیزات نیروهای یگان ویژه را مشاهده کرد.

سجاد کرمی، کادر جدا شده از نیروی یگان ویژه کرمانشاه، در گفت‌وگو با زمانه تایید می‌کند که شوکرهای برقی در اختیار نیروهای انتظامی در جریان اعتراض­های آبان ۹۸، در کنار ابزارهای دیگری چون زنجیر و باتون مورد استفاده قرار گرفت.

به گفته سجاد کرمی در مواردی شوکر برقی در اختیار نیروی بسیج نیز قرار داده می­شود، با وجود این که تجهیزاتی مانند شوکر برقی جزو تجهیزات سازمانی نیروهای بسیج که زیر مجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند، نیست.

◄ بخش سوم: ‌بررسی حقوقی به کارگیری این سلاح­ علیه شهروندان در قوانین بین‌المللی

بعد از گذشت یک سال از اعتراض‌های سراسری آبان ۹۸ در ایران، همچنان ابعاد مختلف سرکوب، خشونت به‌کار رفته، تعداد دقیق کشته‌شدگان و بازداشت‌شده‌ها مشخص نیست. حکومت ایران تاکنون هیچ مسئولیتی در قبال کشتار شهروندان بی‌دفاع در اعتراض‌های آبان‌ماه نپذیرفته، آمران و عاملان این جنابت معرفی و دادگاهی نشده‌اند، اما در عوض فشارهای امنیتی بر خانواده جان‌باختگان، بازداشت‌شده‌ها، فعالان مدنی و سیاسی با شدت هرچه تمام‌تر ادامه دارد.

بنا به آمار تاییدشده توسط سازمان عفو بین‌الملل، دست‌کم ۳۰۴ نفر در اعتراض‌های آبان ۹۸ کشته شدند. خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی اختصاصی، ۲۰ دسامبر ۲۰۱۹​ / دوم دی ۹۸ به نقل از چند منبع آگاه ناشناس در «وزارت کشور ایران» از کشته شدن بیش از هزار و ۵۰۰ نفر در جریان اعتراضات آبان خبر داد.

بر اساس پژوهش‌های پیشین زمانه و نهادهای حقوق بشری، دست‌کم ۲۴ کودک و نوجوان در میان کشته‌شدگان وجود دارند. با توجه به این نکته و نیز به سلاح‌هایی که علیه معترضان به‌کار گرفته شد، این پرسش مطرح می‌شود که استفاده از چنین سلاح‌­هایی علیه شهروندان بی‌­دفاع بر اساس قوانین بین‌المللی چه تبعاتی در پی دارد؟

فراز صانعی، استادیار موقت وکالت در دانشکده حقوق دانشگاه نیویورک در پاسخ به این پرسش به زمانه می‌گوید:

فراز صانعی توضیح می‌دهد که حتی در موقعیت‌هایی مانند امنیت عمومی و دفاع شخصی پلیس نیز استفاده از نیروی کشنده به دست مأموران امنیتی باید با توجه به خطر ایجاد شده از سوی معترضان (مثلا تهدید قریب‌الوقوع مرگ یا جراحت جدی) ضروری و متناسب باشد:

به گفته فراز صانعی مواد ۱۹ و ۲۰ کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، حق آزادی بیان و تجمع صلح‌آمیز را به افراد اعطا می‌کنند و در عین حال، محدودیت‌هایی بر توانایی کنترل اعتراض‌ها و شورش‌ها وضع می‌کنند. بر همین اساس مقام‌های جمهوری اسلامی تا تنها زمانی می‌توانند حقوق مربوط به آزادی بیان و تجمع صلح‌آمیز را محدود کنند که این کار برای حفاظت از امنیت ملی،‌ امنیت عمومی، نظم عمومی، سلامت عمومی یا حقوق و آزادی‌های دیگران ضروری باشد:

فراز صانعی اضافه می‌کند که علاوه بر ابزارهای قانونی لازم‌الاجرا همچون کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، نهادهای متعدد حقوق بشری سازمان ملل استانداردهای غیرلازم‌الاجرا اما قطعی صادر کرده‌اند که ایران باید هنگام برخورد با معترضان از آنها تبعیت کند؛ از جمله: شیوه رفتار برای مقام‌های امنیتی (۱۹۷۹)، اصول پایه‌ای سازمان ملل درباره استفاده از نیروی قهرآمیز و سلاح توسط مقام‌های امنیتی (۱۹۹۰)، و متأخرترین آنها راهنمای استفاده از سلاح‌های کمتر کشنده به دست مأموران امنیتی (۲۰۱۹). این استانداردها برای مثال مأموران امنیتی را به اجرای تکنیک‌های تنش‌زدایی ملزم می‌کنند (از جمله دادن اخطار از قبل برای فراهم آوردن زمان و مکان کافی جهت متفرق‌شدن راهپیمایان در صورت ضرورت) تا امنیت معترضان تأمین شود.

فراز صانعی تاکید می‌کند آنچه در اعتراض‌های آبان‌ماه اتفاق افتاد، «نقض قوانین بین‌المللی»، «کشتار فراقضایی» و «نقض حق زندگی» بود:

برابر با قوانین بین‌المللی و حقوق‌بشری، و نیز قوانین داخلی ایران، سرکوب خشونت‌باری که در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ به منظور خاتمه دادن هرچه سریع‌تر به اعتراض‌ها اتفاق افتاد، مجموعه از نقض قوانین داخلی و بین‌المللی بود. در پایان از مهرداد زمانی، پلیس قضایی و جرم‌شناس ساکن دانمارک پرسیدم، بر طبق قوانین و تعریف پلیس ضد شورش، نیروهای انتظامی ایران در آبان ۹۸ چه جرائمی را مرتکب شدند:

در همین زمینه: