روز و روزگار یهودیان در ایران؛ یک نگاه گذرا
بهناز حسینی- جمعیت یهودیان در ایران امروز کمتر از ۳۰ هزار نفر برآورد می شود که عمدتاً در شهرهای شیراز، اصفهان، کرمانشاه، همدان و شماری نیز در سایر شهرها سکونت دارند.
بهناز حسینی
یهودیان در ایران امروز انجمن‌ها و نهادهایی دارند که مهم‌ترین آن‌ها «انجمن کلیمیان تهران» است. این انجمن بر اساس قوانین جمهوری اسلامی و تحت نظر سازمان اوقاف و امور خیریه اما «به صورت مستقل و توسط هیأت مدیره‌ای یهودی» اداره می‌شود. جمعیت یهودیان در ایران امروز کمتر از ۳۰ هزار نفر برآورد می شود که عمدتاً در شهرهای شیراز، اصفهان، کرمانشاه، همدان و شماری نیز در سایر شهرها سکونت دارند.
بنا به گفته شماری از یهودیان ایران، چند موضوع مهم از جمله مهاجرت بر زندگی جمعی آنان تأثیرگذار بوده است. مهاجرت اما هم برای ایرانیان بیرون از کشورشان مسأله‌ساز بوده است و هم در داخل کشور.
در سال‌های پیش و پس از انقلاب، با وجود اینکه اسرائیل از نظر دینی مقصد اصلی یهودیان مهاجر بوده است اما یهودیان ایران استقبال کمتری -نسبت به سایر یهودیان- برای زندگی در آنجا از خود نشان داده‌اند.
دلایلی که می‌توان برای این امر برشمرد عبارتنداز:
- احساسات ملی‌گرایانه ایرانی در میان یهودیان ایران
- تبعیض‌های دولت اسرائیل در قبال یهودیان شرقی
- فراهم آمدن بستر زندگی مناسب‌تر در ایالات متحده آمریکا
هم‌اکنون نیز جمعیت زیادی از ایرانیان یهودی در شهرهای مختلف آمریکا سکونت دارند.
بعضی یهودیان ایرانی که در سال‌های پیش و پس از انقلاب به اسرائیل مهاجرت کرده بودند، معتقدند عموما نگاهی منفی نسبت به جمهوری اسلامی و بعضا یهودیان ایران وجود دارد؛ به عبارت دیگر وجود برخی تبعیض‌ها باعث شده شماری از خانواده‌های یهودی که از ایران به اسرائیل رفته بودند، پس از چند سال زندگی در آنجا تصمیم به مهاجرت به آمریکا یا کانادا بگیرند.
در دو دهه اخیر وضعیت کلی جامعه یهودیان ایران همانند جامعه اکثریت مسلمان با تغییراتی مواجه بوده است. به نظر می‌رسد از حساسیت‌های حاکمیتی نسبت به یهودیان کاسته شده و از سوی دیگر نیز سطح فرهنگ عمومی بالاتر رفته است و شاید همین امر زمینه‌ساز بهبود «تعاملات فردی» مسلمانان و یهودیان در جامعه ایران شده است.
تغییرات اجتماعی
یکی از یهودیان ایران که مایل به انتشار نامش نیست، در مورد شرایط کنونی زندگی یهودیان در ایران می‌گوید:
«هم‌اکنون یهودیان ایران نسبت به دو دهه اول انقلاب وضعیت مستحکم‌تری دارند، چه از حیث نظارت‌های حکومتی و چه از نظر اجتماعی. این شرایط حاصل تلاش و برآیند کوشش همه افراد جامعه یهودیان ایران برای جلب اعتماد عمومی و ایجاد روابط اجتماعی محترمانه با جامعه مسلمان و بدنه حکومت است، به نحوی که امروزه بسیاری از مردم عادی در ایران تمایل زیادی به کار و معامله با یهودیان دارند چرا که اعتماد بیشتری به جامعه یهودیان دارند.»
او در ادامه می‌گوید از نشانه‌های رضایتِ نسبی یهودیان ایران از وضعیتشان، کاهش مهاجرت آنان از کشورشان به دیگر کشورهاست:
«با وجود این اما هنوز بعضی افراد یا حتی بخشی از بدنه حاکمیت، تفاوت دین و باور را به چشم یک پتانسیل برای باج‌گیری می‌بینند. باج‌گیری احتمالی از احزاب سیاسی یا حتی زهره چشم گرفتن از مردم عادی. به عنوان نمونه چندی پیش چند یهودی به جرم تولید و فروش مشروبات الکلی بازداشت شده بودند. روند بررسی پرونده آن‌ها اما بسیار فرسایشی بوده که به نظر می‌آید دلیل آن همان زهره چشم گرفتن از مردم بوده باشد.»
یکی از شهروندان یهودی شهر شیراز هم درباره شرایط اقتصادی یهودیان در ایران می‌گوید وضعیت معیشتی یهودیان ایران از جامعه اکثریت منفک و جدا نیست.
او در ادامه می‌گوید:
«در دورانی که اقتصاد ایران رو به پویایی بوده است، وضعیت مالی یهودیان هم بهتر شده و بالعکس. به این ترتیب این تصور اشتباه را باید از ذهن دور کرد که شرایط مالی و اقتصادی یهودیان را می‌توان جدا از جامعه مسلمانان بررسی کرد که در ایران اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند.»
این شهروند یهودی شیرازی در ادامه به موضوع تحصیل یهودیان هم اشاره می‌کند و می‌گوید در حال حاضر برخی جوانان یهودی با ادامه تحصیل در ایران توانسته‌اند به مدارج بالایی نظیر استادی دانشگاه، وکالت، پزشکی و مهندسی نائل شوند:
«این‌گونه نیست که چون یهودیان از استخدام در ادارات دولتی منع شده‌اند، تنها به دنبال کار و شغل در بازار باشند. هم‌اکنون در شهر شیراز چیزی حدود ۲۰۰ پزشک و پرستار یهودی داریم که در مراکز بیمارستانی و درمانی در حال کار هستند. برخی از زبده‌ترین مهندسان عمران در شیراز و تهران یهودی هستند و این‌ها حاصل تلاش جامعه نخبه‌پرور یهودیان ایران بوده است.»
تغییرات فرهنگی
اما نکته دیگری که توجه به آن برای بررسی شرایط کلی یهودیان ایران مهم است، خواسته آن‌ها از روشنفکران ایرانی برای تلاش به منظور ارتقای وضعیت فرهنگی‌ست.
در سال‌های پس از انقلاب، چه در تلویزیون رسمیِ تحت نظر حکومت جمهوری اسلامی و چه در محافل سیاسی مانند مجلس شورای اسلامی، خطابه‌هایی صادر شده است که بسیاری آن‌ها را توهین به دین یهودیت می‌نامند.
یکی از یهودیان در همین رابطه می‌گوید:
«در ایران حجم بسیار زیادی از کالاهای فرهنگی تولید می‌شود که به دلیل تضاد سیاسی و خصومت با اسرائیل، همواره تصویر اشتباهی از یهودیت به مخاطب ارائه می‌دهد. هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه یهودیان ایران این است که برای مردم توضیح دهند فرق میان صهیونیسم افراطی و یهودیت ناب، همانند فرق بین اسلام رادیکال بنیادگرایانه مثل القاعده و شیعه ایرانی است. این تفاوت را باید مسلمان‌ها بدانند؛ لذا بسیاری از روشنفکران یهودی-ایرانی بخشی از انرژی خود را برای دفاع از یهودیت نهاده‌اند. شوربختانه به دلیل تحریف و توهین‌های حکومت اسلامی ایران به آیین یهودیت و همچنین عدم اطلاع‌رسانی خودشان در مورد دین اصیل یهودیت به بهانه اینکه این کار تبلیغ یهودیت محسوب می‌شود، بسیاری از مردم دچار کج‌فهمی در مورد شریعت و اصول ما هستند.»
البته این تلقی و نوع نگاه به یهودیان ایران و مسأله اسرائیل، نظر مشترک تمام یهودیان ایران نبوده و نیست.
یکی از کسانی که منتقد سیاست‌های جمهوری اسلامی در مقابل اسرائیل است می‌گوید:
«روابط دیپلماتیکی که اسرائیل به تازگی با برخی دولت‌های عرب منطقه برقرار کرده باعث خوشحالی بخشی از جامعه یهودیان ایران شده، چون از یک سو بهره اقتصادی حاصل از این تعاملات برای ایرانیان یهودی ساکن اسرائیل کارساز است و موجب می‌شود زندگیشان بهتر بچرخد و از سوی دیگر نیز اسرائیل با حضور در امارات و برخی از نقاط استراتژیک خلیج فارس، می‌تواند به ایران نزدیک باشد تا دولتمردان آن را از تهدیدهای گاه و بیگاه و حمله احتمالی به اسرائیل که مکان مقدس ماست، باز دارد.»
- بیشتر بخوانید:
نظرها
محمدامین حسن پور
عکس گذاشته شده در این مطلب، بازمانده ای از محل آمد و شد یهودیان نیست. بلکه کنیسه ی یهودیان آبادان است که در خیابان زند، کوچه ی تورات قرار دارد. و همچون دیگر ساختمانهای اطرافش در دوران جنگ تحمیلی دچار آسیب و تخریب شده است. ----- زمانه: سپاس از شما. اصلاح شد.