سرطان ریه در آن‌هایی که در زندگی لب به سیگار نزده‌اند

از قرار معلوم سیگار نکشیدن دیگر نمی‌تواند انسان‌ها را از ابتلا به سرطان ریه نجات دهد، آن‌هم وقتی که هوایی را تنفس می‌کنند که یا به‌دست انسان‌های دیگر آلوده‌شده یا دست‌کم برای سالم‌نگه‌داشتن آن اقدام جدی انجام نمی‌شود.

آلودگی هوا در سال‌های گذشته در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران به چنان معضلی بدل شده که در بعضی شهرها و مناطق شاید شمار روزهای هوای سالم در سال به شش ماه هم نرسد. با این‌که اکثر کشورها دست‌کم به یک مقرارت حداقلی برای آلائیدن هوا التزام دارند و احتمالاً مثل حکومت ایران مازوت نمی‌سوزانند یا برای ریزگردها چاره‌اندیشی می‌کنند، تحقیقات نشان می‌دهد آلودگی هوا می‌رود که به یک معضل جهانی تبدیل شود.

تاکنون بیشتر صحبت از تأثیر این آلودگی بر بیماری‌های چشمی و قلبی و تنفسی بود اما حالا به‌نظر می‌رسد که آلودگی هوا به عامل مهم ابتلای تعداد زیادی از مردمان جهان به بیماری‌ سرطان ریه بدل شده است.

از نسبت آلودگی هوا و سرطان ریه چه می‌دانیم؟

سازمان بهداشت جهانی در آخرین گزارش خود اعلام کرد نسبت افرادی که بدون سابقه سیگار کشیدن به سرطان ریه مبتلا می‌شوند در حال افزایش است و آلودگی هوا یکی از «عوامل مهم» در این روند محسوب می‌شود.

آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) هم گزارش داده است که سرطان ریه در افرادی که هرگز سیگار یا تنباکو مصرف نکرده‌اند، اکنون پنجمین عامل مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در سراسر جهان است؛ سرطانی که به گفته آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، در افراد غیرسیگاری تقریباً به‌طور انحصاری به شکل آدنوکارسینوم بروز می‌کند.

آدنوکارسینوم نوعی سرطان است که می‌تواند در اندام‌های مختلف بدن از جمله ریه، پستان، پروستات، پانکراس و روده بزرگ ایجاد شود و به‌شکل غده سرطانی بدخیم که از بافت پوششی اندام‌ها منشأ گرفته ظاهر می‌شود. این نوع سرطان در حال حاضر رایج‌ترین زیرگروه از چهار نوع اصلی سرطان ریه در مردان و زنان (و دیگر جنسیت‌ها) در سراسر جهان است.

بر اساس مطالعه‌ای که در مجله Lancet Respiratory Medicine منتشر شده است، در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۰۰ هزار مورد آدنوکارسینوم به آلودگی هوا نسبت داده شده است. این مطالعه نشان داده که بیماری ناشی از آدنوکارسینوم مرتبط با آلودگی هوا در شرق آسیا، به‌ویژه چین بیشتر از همه‌جا مشاهده شده است. در این مطالعه از ایران آمار مشخصی منتشر نشده است.

دکتر فردی بری، نویسنده اصلی این پژوهش و رئیس بخش نظارت بر سرطان در IARC در مصاحبه‌ای با روزنامه گاردین گفته که یافته‌های تحقیق تأکید می‌کند که باید بر تغییرات خطر سرطان ریه نظارت فوری انجام گیرد. به این معنا که بررسی شود در شرایط کنونی عوامل اصلی بروز این سرطان چیستند و برای آن‌ها چاره‌اندیشی شود.

او تأیید کرد: «تغییر در الگوهای مصرف سیگار و میزان قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا از جمله مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در تغییرات خطر ابتلا به سرطان ریه بر اساس زیرگروه‌های مختلف آن است.»

به گفته او لازم است مطالعات بیشتری برای شناسایی عوامل علیتی احتمالی، مثل آلودگی هوا، در جمعیت‌هایی که سیگار کشیدن عامل اصلی سرطان ریه محسوب نمی‌شود، انجام شود. به عبارت دیگر، دیگر نمی‌توان دخانیات را تنها عامل شیوع سرطان ریه دانست:

آمارهای سرطان ریه به‌عنوان مرگبارترین سرطان

سرطان ریه همچنان علت اصلی بروز و مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در سراسر جهان است. در سال ۲۰۲۲ ابتلای حدود ۲,۵ میلیون نفر به این بیماری در سراسر جهان ثبت شده است. با این حال، الگوهای بروز آن بر اساس زیرگروه‌های سرطان ریه، در دهه‌های اخیر تغییرات چشمگیری داشته است.

طبق تحقیقاتی که بر مبنای جنسیت دوگانه زن و مرد انجام شده، از میان چهار نوع اصلی سرطان ریه یعنی آدنوکارسینوم، سرطان سلول سنگفرشی (کارسینوم)، سرطان سلول کوچک (کارسینوم سلول کوچک) و سرطان سلول بزرگ (کارسینوم سلول بزرگ)، آدنوکارسینوم اکنون شایع‌ترین نوع در میان مردان و زنان است. در سال ۲۰۲۲، آدنوکارسینوم ۴۵,۶٪ از موارد سرطان ریه در مردان و ۵۹,۷٪ از موارد سرطان ریه در زنان را تشکیل داده است. این ارقام در سال ۲۰۲۰ به ترتیب ۳۹٪ و ۵۷,۱٪ بود.

طبق گزارش آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، تغییراتی که در ساخت سیگار و الگوهای مصرف آن در دهه‌های اخیر به‌وجود آمده، بر روند بروز انواع مختلف سرطان ریه تأثیر گذاشته است. همچنین، شواهد فزاینده‌ای از ارتباط علّی میان آلودگی هوا و افزایش خطر ابتلا به آدنوکارسینوم وجود دارد.

در حال حاضر، مشخص نیست که چه درصدی از موارد سرطان ریه در سراسر جهان مربوط به افراد غیرسیگاری است، اما شواهد نشان می‌دهد که این میزان در حال افزایش است. دانشمندانی که در پژوهش IARC مشارکت کرده‌اند، در تلاش‌اند تا بجز سیگارکشیدن، سایر عوامل مؤثر در ابتلا به سرطان ریه را شناسایی کنند. آن‌ها گزارش کرده‌اند:

آلودگی هوا را می‌توان عاملی مهم دانست که تا حدی توضیح می‌دهد چرا آدنوکارسینوم در حال تبدیل شدن به نوع غالب سرطان ریه است و بین ۵۳٪ تا ۷۰٪ از موارد این بیماری را در میان افراد غیرسیگاری در سراسر جهان تشکیل می‌دهد.

بنابراین براساس اعلام IARC، در میان افراد غیرسیگاری، تا ۷۰٪ از موارد سرطان ریه از نوع آدنوکارسینوم است.

در عین‌حال، تفاوت‌های جنسیتی هم همچنان اثر خود را بر بروز بیماری و آمارهای مرتبط با آن می‌گذارند. طبق گزارش‌ها درحالی‌که نرخ بروز سرطان ریه در میان مردان طی ۴۰ سال گذشته در بیشتر کشورها کاهش یافته است، این میزان در میان زنان همچنان روند افزایشی دارد.

روندهای فعلی نشان می‌دهد که هرچند مردها از نظر جمعیتی همچنان بیش از زنان به سرطان ریه مبتلا می‌شوند (حدود ۱,۶ میلیون مورد در سال ۲۰۲۲)، اما فاصله بین نرخ ابتلا در مردان و زنان در حال کاهش است. در سال ۲۰۲۲ ابتلای حدود ۹۰۰ هزار زن به سرطان ریه ثبت شده است.

روزنامه گاردین هم در سال ۲۰۲۳ فاش کرد که تعداد زنان مبتلا به سرطان ریه در بریتانیا برای اولین بار از مردان پیشی گرفته است. متخصصان سرطان اعلام کردند که این آمار منعکس‌کننده تفاوت‌های تاریخی در میزان مصرف سیگار است، به‌ویژه اینکه نرخ سیگار کشیدن در مردان بسیار زودتر از زنان به اوج خود رسید.

این موضوع باعث شد که متخصصان از زنان بخواهند به همان اندازه که به بررسی توده‌های مشکوک در پستان‌های خود توجه دارند، نسبت به علائم سرطان ریه نیز آگاهی و توجه بیشتری داشته باشند.

پیش‌بینی‌ها در مورد روند ابتلا به سرطان در ایران

در ایران، سرطان ریه، یکی از شایع‌ترین سرطان‌هاست که در سال‌های گذشته روند افزایشی و بار اقتصادی زیادی داشته و در مناطق مختلف جغرافیای ایران الگوهای متنوعی به خود گرفته است. نتایج مطالعه‌هایی پراکنده و محدودی که در سال‌های گذشته منتشر شده‌اند بر مصرف سیگار به‌عنوان خطر اصلی تاکید می‌کنند اما اذعان می‌کنند که عوامل مختلف خطر سرطان ریه از جمله خطرهای شغلی و محیطی مانند آلودگی هوا، آلودگی صنعتی و مواد شیمیایی، و همچنین سابقه ژنتیکی ممکن است با هم اثر هم‌افزایی داشته باشند.

نتایج یک تحقیق دانشگاهی از سوی «موسسه ملی تحقیقات سلامت» ایران که ابتلا به سرطان در ایران را تا سال ۱۳۹۹ بررسی کرده مصرف سیگار، قلیان، تریاک و آلودگی‌‌های محیطی را عوامل اصلی افزایش ابتلا به سرطان در ایران ذکر کرده است. سرطان ریه همچنین شایع‌ترین نوع سرطان در مردان استان‌های هرمزگان و بوشهر اعلام شده است. نویسندگان این پژوهش پیش‌بینی کرده‌اند که سرطان‌های پروستات، روده بـزرگ و ریه در مردها و سرطان‌‌های پستان، تیروئید و روده بزرگ در زنان تا سال ۱۴۱۴ از بقیه انوع سرطان بروز بسیار بیشتری داشته باشند.

وقتی هوا ناسالم است چه کنیم؟

در روزهایی که کیفیت هوا در سطح نارنجی، قرمز، بنفش یا قوه‌ای قرار دارد می‌توان این توصیه‌ها را در نظر گرفت:

زمان حضور خود را در فضای باز کاهش دهید؛ به‌ویژه وقتی که مقدار شاخص کیفیت هوا (AQI) بالا است. اگر ممکن است تا حدی که می‌توانید، شدت فعالیت‌های بدنی در فضای باز را هم پایین بیاورید. براساس یافته‌های علمی هرچه مدت‌زمان و شدت فعالیت در فضای باز بیشتر باشد، احتمال تأثیرپذیری از آلودگی هوا افزایش پیدا می‌کند.

در صورت لزوم ماسک بزنید. ابتلا به ویروس کرونا در اوایل همه‌گیری کووید۱۹ تقریباً مساوی از دست‌دادن جان بود. این تقریب متاسفانه برای سرطان ریه هم وجود دارد. به همین خاطر ماسک زدن را باید در نظر گرفت. بدبختانه همه‌ی ماسک‌ها محافظت کافی در برابر آلودگی ذرات آلاینده را فراهم نمی‌کنند. به عنوان مثال، ماسک‌های پارچه‌ای یا ماسک‌هایی که در محیط‌های پر گرد و غبار استفاده می‌شوند، ممکن است ذرات ریز را به‌طور مؤثر فیلتر نکنند. اما اگر توان مالی دارید ماسک‌های N95 یا KN95 که به‌خوبی روی صورت قرار می‌گیرند و قابلیت فیلتراسیون بهتری دارند تهیه کنید. این ماسک‌های در روزهایی که شاخص کیفیت هوا نامطلوب است مفیدترند.

هوای داخل خانه را تمیز نگه دارید. پنجره‌ها و درها را بسته نگه دارید. تهویه‌ی مطبوع را روشن کنید و روی حالت گردش مجدد قرار بدهید. اگر بضاعت مالی‌تان اجازه می‌دهد دستگاه تصفیه‌کننده هوا بخرید. در صورتی‌‌که تمیز نگه‌داشتن هوای کل خانه برایتان دشوار بود هم، هوای یکی از اتاق‌ها را تصفیه کنید تا یک فضای تمیز برای نفس‌کشیدن داشته باشید.