آلودگی هوا؛ چالش بزرگ نفس کشیدن در ایران

آلودگی هوا به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران تبدیل شده است. در سال‌های اخیر افزایش آمار ابتلا به بیماری‌های مزمن، تعطیلی‌های مکرر و کاهش کیفیت زندگی، توجه بیشتری را به این بحران معطوف کرده است.

آمارهای رسمی نیز گویای عمق این بحران هستند. به گفته رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران سالانه ۵۰هزار مرگ به دلیل آلودگی هوا در ایران رخ می‌دهد.

علاوه بر آسیب‌های جسمی و تهدید سلامت مردم، آلودگی هوا پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای دارد. تعطیلی مدارس و ادارات، افزایش هزینه‌های درمان و کاهش بهره‌وری نیروی کار از جمله تبعات اقتصادی آن است. همچنین نارضایتی عمومی و اعتراضات شهروندان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این بحران تنها یک معضل محیط‌ زیستی نیست، بلکه به دغدغه‌ای اجتماعی نیز تبدیل شده است.

این بحران در فصول سرد سال، به‌ویژه پاییز و زمستان، تشدید می‌شود؛ چرا که پدیده وارونگی دما مانع از خروج آلاینده‌ها می‌شود. در ادامه، وضعیت آلودگی هوا در تهران، خوزستان و اراک را به تفصیل بررسی می‌کنیم و به دلایل اصلی آلودگی در این مناطق و اخبار اخیر مرتبط با آن می‌پردازیم.

آلودگی هوا در تهران

تهران، پایتخت ایران، با معضل جدی آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند. این بحران تأثیر مستقیمی بر سلامت مردم داشته است. به گفته رئیس سازمان اورژانس استان تهران، در هفته گذشته ۳۳ درصد از مأموریت‌های اورژانس این شهر به بیماران قلبی و تنفسی مربوط بوده؛ به عبارت دیگر بیش از چهار هزار بیمار تنفسی. این آمار نشان‌دهنده فشار مضاعف بر سیستم درمانی و تهدید جدی سلامت شهروندان است.

این شهر به دلیل تراکم جمعیتی بالا، فعالیت‌های گسترده صنعتی، تردد روزانه میلیون‌ها وسیله نقلیه و موقعیت جغرافیایی خود، همواره در صدر جدول آلوده‌ترین شهرهای کشور قرار دارد. بر اساس شاخص کیفیت هوا، تهران در بسیاری از روزهای سال با وضعیت «ناسالم» مواجه می‌شود که گروه‌های حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران قلبی-تنفسی را بیش از دیگران در معرض خطر قرار می‌دهد.

دلایل آلودگی هوای تهران

دلایل متفاوتی برای آلودگی هوای تهران مطرح شده است: رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌ زیست دلیل اصلی آلودگی هوای تهران را ذرات معلق با منشأ معدنی، گردوغبار و کانون‌های اطراف شهر اعلام کرده است.

در حالی که بسیاری مازوت‌سوزی صنایع اطراف تهران را مقصر اصلی می‌دانند، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست در نشست خبری ۲۹ آبان‌ماه امسال اعلام کرد که«نقش ذرات معلق در هوای تهران به منابع متحرک برمی‌گردد که سهم ۵۸ درصدی دارند. از این‌رو، باید تمرکز بر روی خروج خودروهای فرسوده باشد.»

جدیدترین گزارش وزارت نیرو نشان می‌دهد که از مجموع آلاینده‌های گازی و ذرات معلق تولیدشده در تهران، تنها ۴۰ هزار و ۶۵۰ تن مربوط به نیروگاه‌ها است. این آمار نشان می‌دهد که سهم نیروگاه‌ها در ایجاد آلودگی هوای تهران حدود ۵ درصد است که حتی از متوسط کشوری (۷ درصد) نیز پایین‌تر است.

استان خوزستان، به‌ویژه شهرهای بزرگ آن مانند اهواز، آبادان و خرمشهر، همواره با بحران آلودگی هوا مواجه بوده‌اند. این استان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، فعالیت‌های صنعتی گسترده و وقوع پدیده‌های طبیعی مانند گردوغبار، یکی از آلوده‌ترین مناطق کشور به شمار می‌آید. آلودگی هوا در خوزستان علاوه بر تأثیرات مخرب زیست‌محیطی، سلامت مردم را به‌طور جدی تهدید کرده و کیفیت زندگی در این منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. ۲۷ آذرماه ۱۴۰۳ از یازده شهر دچار آلودگی این استان، ۴ شهر در وضعیت قرمز قرار داشت.

دلایل آلودگی هوا در خوزستان

گردوغبار و طوفان‌های شن

ریزگردها یکی از مهم‌ترین عوامل آلودگی هوای خوزستان هستند. منشأ این گردوغبار می‌تواند داخلی (ناشی از بیابان‌زایی و خشکسالی) یا خارجی (ورود ریزگردها از کشورهای همسایه مانند عراق و سوریه) باشد. طبق گزارش سازمان محیط‌ زیست، حدود ۶۰ درصد از گردوغبار استان خوزستان منشأ خارجی دارد.

خشک‌شدن تالاب‌هایی مانند هورالعظیم و شادگان منجر به خشک‌شدن اراضی، افزایش کانون‌های گردوغبار داخلی و از بین رفتن پوشش گیاهی شده است. این عوامل، در کنار کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی، بحران گردوغبار را تشدید کرده‌اند.

 فعالیت‌های نفتی و صنعتی

خوزستان به‌عنوان قطب نفت و گاز ایران، میزبان پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی متعددی است که انتشار آلاینده‌های ناشی از آن‌ها تأثیر زیادی بر آلودگی هوای این استان دارد. بر اساس گزارش‌ها، پالایشگاه‌های نفتی روزانه حجم زیادی از گازهای دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و اکسیدهای نیتروژن (NOx) را وارد هوا می‌کنند. 

 آلودگی هوا در اراک

اراک به‌عنوان یکی از هشت شهر آلوده کشور، در سال‌های اخیر به دلیل فعالیت‌های صنعتی و استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد به بحران آلودگی هوا دچار شده است. این شهر که یکی از قطب‌های صنعتی ایران محسوب می‌شود، در فصل‌های سرد سال به دلیل استفاده از مازوت و پدیده وارونگی دما بیش از همیشه با آلودگی هوا مواجه می‌شود. کیفیت هوای اراک به‌طور مداوم در وضعیت ناسالم قرار دارد و این موضوع سلامت شهروندان را به‌طور جدی تهدید می‌کند. در هفته گذشته، آمارها نشان داد که تداوم آلودگی هوا به ۱۰۱ روز رسیده است.

دلایل آلودگی هوا در اراک

استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع

یکی از اصلی‌ترین دلایل آلودگی هوای اراک، استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های حرارتی و صنایع بزرگ است. نیروگاه شازند به‌عنوان یکی از نیروگاه‌های اصلی در این منطقه، در ماه‌های سرد سال به دلیل کمبود گاز طبیعی، از سوخت مازوت استفاده می‌کند. مازوت به دلیل محتوای بالای گوگرد، حجم زیادی از دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و ذرات معلق خطرناک را در هوا منتشر می‌کند.

صنایع آلاینده و کارخانجات بزرگ

وجود صنایع سنگین مانند کارخانه آلومینیوم‌سازی ایران (ایرالکو)، پالایشگاه‌ها و واحدهای تولیدی پتروشیمی، نقش مهمی در انتشار آلاینده‌ها دارد. این صنایع که غالباً در حاشیه شهر اراک فعالیت دارند، مقادیر زیادی فلزات سنگین و آلاینده‌های سمی وارد جو می‌کنند. طبق گزارش‌ها، ایرالکو به‌تنهایی سهم قابل‌توجهی از آلودگی ذرات معلق و گازهای آلاینده را به خود اختصاص داده است.

تجمع اعتراضی مردم اراک برای هوای پاک؛ واکنش به مازوت‌سوزی و آلودگی هوا

سال گذشته، هفته‌های متوالی، مردم اراک به دلیل تشدید آلودگی هوا و استمرار مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند، با برگزاری تجمعات اعتراضی، نگرانی خود را نسبت به این بحران زیست‌محیطی و تهدید سلامت عمومی ابراز کردند. این اعتراضات بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی و فضای مجازی داشت و نشان از عمق نارضایتی عمومی نسبت به بی‌توجهی مسئولان به این معضل دیرینه داشت.

آلودگی هوا در ایران تنها یک پدیده محیط‌ زیستی نیست؛ واقعیتی تلخ است که در شهرهایی مانند تهران، خوزستان و اراک، به بخشی از زندگی روزمره مردم بدل شده است. تجربه روزهای متوالی هوای ناسالم، افزایش مشکلات تنفسی و قلبی، و فشار روانی ناشی از زندگی در محیطی آلوده، تصویری روشن از این بحران ارائه می‌دهد.

هر شهر داستان خاص خود را دارد؛ در تهران آلودگی ناشی از تردد میلیون‌ها خودرو و ذرات معلق ناشی از تراکم بالای جمعیتی، در خوزستان طوفان‌های گردوغبار و سایه سنگین صنایع نفتی، و در اراک سوزاندن مازوت و صنایع آلاینده، همگی زندگی را برای مردم دشوار کرده است.

اعتراضات و واکنش‌های مردمی در اراک نشان داد که شهروندان نمی‌خواهند قربانیان خاموش این بحران باشند. هوای پاک نه یک شعار، بلکه نیازی فوری و حیاتی برای ادامه زندگی سالم و باکیفیت است. اگرچه شرایط در شهرهای مختلف متفاوت است، اما نتیجه یکسان است: نفس کشیدن در ایران به چالشی بزرگ تبدیل شده است.