آنچه از تشدید بحران در شرق اوکراین می‌دانیم

تنش‌ها در شرق اوکراین بین روسیه و غرب رو به افزایش است. مسکو و کشورهای عضو پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) یکدیگر را به بی‌ثبات‌کردن منطقه متهم می‌کنند.

حضور نظامی ناتو پس از ورود جو بایدن به کاخ سفید در دریای سیاه افزایش یافته و ایالات متحده تحریم‌های جدیدی را علیه مسکو وضع کرده است. روسیه نیز در واکنش حضور نظامی خود در اطراف اوکراین و دریای سیاه را افزایش داده است.

ایالات متحده و روسیه یکدیگر را به دخالت در سیاست داخلی طرف مقابل نیز متهم می‌کنند.

ماجرا چیست؟

دور جدید تنش‌ها از دو هفته پیش علنی شد. کاخ سفید ۸ آوریل اعلام کرد که شمار سربازان روسیه در مرز شرقی اوکراین از هر زمان دیگری از ۲۰۱۴، زمانی که مسکو کریمه اوکراین را به خود ضمیمه و از جدایی‌طلبان حمایت کرد، بیشتر شده است. ایالات متحده نسبت به «رفتارهای تهاجمی فزاینده روسیه» ابراز نگرانی کرد.

روسیه ۴۲ هزار سرباز به کریمه فرستاده و یک دیپلمات غربی نیز خبر داده که بیش از ۱۰۰ هزار نیروی روسی در شرق اوکراین اردو زده اند.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه به نوبه خود گفت که این اقدام نظامی در پاسخ به افزایش تحرکات ناتو در شرق اوکراین بوده. او در گفت‌و‌گوی تلفنی با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه، کشور عضو ناتو، هشدار داد که ناتو و دولت اوکراین «اقدامات خطرناک تحریک‌آمیزی» در منطقه دونباس در شرق اوکراین انجام می‌دهند.

همزمان درگیری‌های خشونت‌باری نیز بین سربازان اوکراینی و جدایی‌طلبان رخ داده اند. اوکراین می‌گوید شورشیان بیش از پیش آتش‌بس را نقض می‌کنند و از ابتدای سال جاری تا کنون ۳۰ سرباز کشته شده اند.

در این شرایط بود که وزارت خارجه ترکیه ۹ آوریل اعلام کرد ایالات متحده ۱۴ و ۱۵ آوریل دو ناو رزمی به دریای سیاه می‌فرستد:

ناوهای جنگی آمریکایی مرتباً به دریای سیاه می‌روند.

روسیه اما این حرکت را تهدیدی دید و اخطار داد. وزارت خارجه روسیه پس از بیانیه ترکیه از افزایش فعالیت دریایی در دریای سیاه از سوی قدرت‌هایی که در منطقه ساحل ندارند، ابراز نگرانی کرد: «شمار ورود کشتی‌های اعضای ناتو و مدت ماندن آنها در دریای سیاه افزایش یافته است».

بنا به گزارش رویترز، پس از به قدرت رسیدن جو بایدن در آمریکا، حضور کشتی‌های نظامی ناتو در دریای سیاه افزایش یافته است.

با وجود این، آمریکا اعزام دو ناو جنگی مورد اشاره در بیانیه ترکیه را لغو کرد. منابع دیپلماتیک ترکیه چهارشنبه ۱۴ آوریل به رویترز چنین خبر دادند. مقام‌های آمریکایی گفته اند که ترکیه درست نفهمیده و هیچ وقت اعزام ناوها تأیید نشده بود.

اما روسیه کوتاه نیامد.

مسکو جمعه ۱۶ آوریل / ۲۷ فروردین اعلام کرد که در بخش‌هایی از دریای سیاه برای انجام مانور نظامی در اکتبر سال جاری جلوی تردد کشتی‌های خارجی را خواهد گرفت. وزارت خارجه آمریکا آن را تشدید تنش‌ها و نمونه دیگری از «کارزار ادامه‌دار مسکو برای بی‌ثبات‌کردن اوکراین» خواند.

اما سه‌شنبه ۲۰ آوریل وب‌سایت آمریکایی «اکسیوس» یک ارزیابی داخلی محرمانه مربوط به وزارت دفاع اوکراین را منتشر کرد که از ابعاد گسترده حضور نظامی روسیه حکایت داشت.

بنا بر این ارزیابی، روسیه در مانور اکتبر قرار است ۲۷ درصد سطح دریای سیاه را تحت کنترل بگیرد که تلاشی برای در کنترل گرفتن آب‌های بین‌المللی تفسیر شده است.

همچنین روسیه حضورش در تمامی مرزها با اوکراین را افزایش داده و تجهیزات نظامی سنگین به مرزها منتقل کرده است. به علاوه، بر اساس این سند، روسیه از زیرساخت‌هایی که در اشغال کریمه در دریا به تصاحب درآورده، رادارهای نظامی نصب کرده است.

پس‌زمینه: کمی عقب‌تر

تنش‌ها در واقع وقتی بالا گرفت که جنبش میدان از نوامبر ۲۰۱۳ علیه ویکتور یانوکوویچ رئیس‌جمهوری وقت و از متحدان روسیه آغاز شد. یانوکوویچ بالاخره وادار به ترک کشور و گریختن به روسیه شد.

روسیه که خودش هم گرفتار اعتراض‌های داخلی بود، نمی‌خواست اوکراین به بلوک غرب بپیوندد. در داخل جنبش اشغال میدان گروه‌های مختلف پیشرو و ارتجاعی ظهور یافتند و بخشی از ارتجاعی‌ها را ناسیونالیست‌های افراطی و نئونازی‌ها تشکیل می‌دادند. همزمان در شرق گرایش‌های جدایی‌طلبانه نزدیک به ملی‌گرایی روس شکل گرفت، هرچند آنجا هم طیف یکدستی به لحاظ سیاسی وجود نداشت. غرب نیز سعی کرد با سوءاستفاده از جنبش علیه نفوذ ژئوپولتیک روسیه دست به اقدام بزند.

روسیه از جدایی‌طلبان حمایت کرد. جنگ در شرق اوکراین هزاران تن را کشت و یک میلیون تن را آواره کرد. در نهایت دو جمهوری خلق دونتسک و لوهانسک اعلام موجودیت کردند. نیمی از دونباس در اختیار شورشیان نزدیک به روسیه قرار گرفت. مسکو به کریمه نیز یورش برد و آنجا را پس از رفراندومی که بسیاری به نقد کشیدند، به خود منضم کرد.

شورشیان شرق اوکراین نیز از روسیه خواسته بودند که آنها را نیز به خاک خود ملحق کند. روسیه این کار را نکرد اما به ۶۰۰ هزار تن در این قلمروها ملیت روسی اعطا کرد.

پس از شکست‌های ارتش اوکراین در برابر جدایی‌طلبان، آلمان و فرانسه طرح صلحی را پیشنهاد کردند که پس از توافق طرفین در مینسک پایتخت بلاروس در فوریه ۲۰۱۵ به توافق مینسک معروف شد. بر اساس توافق، قرار شد خودآیینی شورشیان به رسمیت شناخته شود و به آنها عفو عمومی تعلق بگیرد.

توافق مینسک به درگیری‌های بزرگ خاتمه داد اما کماکان درگیری‌های مسلحانه پراکنده در منطقه به وقوع پیوستند.

پس از انتخاب کمدین تلویزیونی ولودیمیر زلنسکی به ریاست‌جمهوری، تلاش‌ها برای صلح پایدارتر شدت گرفت. زلنسکی تجهیزات نظامی سنگین را از منطقه خارج کرد و با شورشیان چندین بار معاوضه زندانی انجام داد و بالاخره همراه با رهبران روسیه و آلمان و فرانسه در دسامبر ۲۰۱۹ در پاریس بار دیگر بر انجام کامل توافق تأکید کرد.

اما هنوز راه حل سیاسی پایداری به دست نیامده است.

اتهام‌های دوطرفه مداخله در سیاست داخلی

پس از انتخاب بایدن تنش بین دو دولت ایالات متحده و روسیه بالا گرفته است و مسأله اوکراین بار دیگر مطرح شده. آمریکا متحد نزدیک اوکراین است و به این کشور کمک‌های مالی و نظامی می‌کند.

واشنگتن بارها از روسیه به خاطر دخالت در انتخابات آمریکا و تلاش برای تفرقه‌افکندن در جامعه آمریکایی از ۲۰۱۶ به این سو انتقاد کرده و این کشور را هدف تحریم قرار داده است. روسیه نیز آمریکا را به حمایت از مخالفان و معترضانی همچون الکسی ناوالنی برای بی‌ثبات کردن کشور متهم کرده است.

آمریکا با اشاره به دخالت‌های روسیه در انتخابات و هک کردن نهادهای حکومتی و شرکت‌های بزرگ آمریکایی و دیگر حمله‌های آنلاین، و نیز تحرکات جدید در شرق سوریه، تحریم‌های جدیدی علیه روسیه وضع کرد. مقام‌های آمریکایی گفته اند که این تحریم‌ها دسترسی روسیه به اقتصاد جهانی را محدودتر می‌کند و قابلیت آن را دارد که در صورت تشدید تنش‌ها به دست مسکو، توانایی روسیه برای قرض گرفتن پول در بازارهای جهانی را بسیار محدود کند.

روسیه نیز فشارها علیه مخالفان داخلی را افزایش داده است. جمعه گذشته دادستان‌ها در کیفرخواست‌شان سازمان ناوالنی را "افراطی" و غیرقانونی خواندند.

افراطی خواندن این سازمان هفته آینده در دادگاهی مخفی بررسی خواهد شد. ناوالنی خود در اعتصاب غذا در زندان به سر می‌برد و می‌خواهد پزشکان منتخب خود او به معالجه‌اش بپردازند.

مشخص نیست تنش روسیه و غرب تا کجا ادامه پیدا کند. سند فاش‌شده به دست اکسیوس از سوی وزارت دفاع اوکراین مدعی است که روسیه به دنبال تحریک ارتش اوکراین است تا به بهانه‌ای برای حمله نظامی به این کشور دست یابد؛ اتفاقی که به گفته آنها ۲۰۰۸ در گرجستان رخ داد. اتحادیه اروپا نیز هشدار داده که یک «جرقه» می‌تواند شرق اوکراین را به جنگی گسترده بکشاند.

با وجود این، برخی نیز معتقدند که پوتین به دنبال افزایش فشار برای برقراری رابطه بهتر با دولت جو بایدن است. پوتین نیز اعلام کرده که در نشست تغییرات اقلیمی به دعوت بایدن شرکت خواهد کرد.