«دیر نمی‌شود دلم» − گفت‌وگو با اسماعیل خویی

نظرها

• هوشنگ

  ۴ خرداد ۱۴۰۰، ۲۲:۱۴

  تاریخ تلخ اضمحلال #سرخط: اسماعیل خویی درگذشت. حتی اگر هیچ شناختی از خویی نمی‌داشتیم هم تنها نگاه کوتاهی به آن‌چه در مورد او و در رثای او در شبکه‌های مجازی نوشته شده‌اند نشان می‌دهد در مواجهه با خویی با تضادی روبه‌روییم. بسیاری او را به عنوان دوست امیرپرویز پویان از بنیان‌گذاران چریک‌های فدایی خلق، هوادار همین سازمان، شاعر شعرهای مسلح مدافع جنبش مسلحانه علیه شاه و شیخ، شعرخوان پر شور شب‌های شعر گوته علیه دستگاه سانسور ستمشاهی، مدرس مارکسیست ماتریالیسم دیالکتیک و عضو هیات دبیران کانون نویسندگان ایرانی که سعید سلطانپور عضو دیگر آن بود به یاد آورده‌اند. برخی از او در مقام شاعری پشیمان از گذشته‌ی انقلابی خویش، سرشکسته و پوزش‌خواه از خاندان جلیل سلطنت و متنبه از حضور در "شورش ۵۷" تجلیل کرده‌اند. برخی هم غمگین از دست دادن پدر یا دوستی مهربان شده‌اند. ما را با دسته‌ی سوم کاری نیست. آنها حق دارند سوگوار و غمگین باشند. بحث بر سر تضادی آشتی‌ناپذیر میان تصویر اول و دوم است و نکته‌ی تکان‌دهنده آنکه اسماعیل خویی تا پایان عمر در برزخ این تضاد زندگی کرد. از سویی همواره از دوست دوران جوانی‌اش امیرپرویز پویان به نیکی یاد کرد و از سوی دیگر از کسانی به کرات پوزش خواست که دست خودشان یا جریان سیاسی‌ای که از آن دفاع می‌کردند به خون همان دوست دوران جوانی آغشته بود. به این ترتیب اسماعیل خویی به تنهایی و در قامت یک فرد، تاریخ زنده و تلخ اضمحلال بود. کسی که در نفرت از جنایتکاران حاکم به جنایتکاران ساقط درود می‌فرستاد، کسی که در کینه از جنایات هولناک اسلام حکومتی انبوهی شعر عرب‌ستیزانه از خود بر جای گذاشت و در نهایت کسی که از هم‌نشینی و رفاقت با برجسته‌ترین روشنفکران و شاعران عصر خودش، هم‌نشین سالی‌تاک و طغرل شبکه‌ی مبتذل من‌وتو در جشن نوروز باستانی شد که تنها به خاطر رعایت وضعیت جسمی‌اش از او نخواستند قری هم وسط میدان بدهد. کارل مارکس در مقدمه‌ای که بر کتاب «کار و سرمایه» اثر یوهان موست نوشت، تاکید کرده بود به‌رغم آنچه از نظر مارکس خیانت به جنبش کارگری و انقلابی آلمان و انترناسیونال بود، هم‌چنان اثر «کار و سرمایه» اثری ارزشمند و دقیق و در خدمت جنبش کمونیستی است. ما نیز در این تضاد اسماعیل خویی‌ای را به یاد می‌آوریم که در جوانی‌اش بود، پیش از اضمحلال ناامیدانه در نتیجه‌ی شکست انقلاب ۵۷ و سرکوب خونین آن. و البته نیمه‌ی دیگر او را فراموش نمی‌کنیم تا به یاد داشته باشیم وفاداری به آرمان‌های مردمی تضمینی نیست و هر کسی، ممکن است از نیمه‌ی راه بازگردد. ما از اسماعیل خویی در مقابل «اسماعیل خویی» دفاع می‌کنیم با شعری از او که سروده بود: آنچه من می‌بینم ماندن دریاست رستن و از نو رستن است کشش شب به سوی روز است گذرا بودن موج و گل و شبنم نیست گرچه ما می‌گذریم، راه می‌ماند غم نیست

• بیژن

  ۵ خرداد ۱۴۰۰، ۹:۳۴

  گمان میکنم نظر آقای هوشنگ کمی اغراق آمیز باشد. در شعر بلند گزاره هزاره که خویی در باره فردوسی و ارزش کارش سروده شده است بارها به نظام ستمشاهی میتازد. درواقع جنایات جمهوری اسلامی مبری کننده جنایات شاه و ساواک نیست. کافیست کتابها، خاطرات و پژوهش های آن دوره را بخوانید تا عمق فاجعه در حکومت شاه را دریابید. اما گاهی آدمها را مجبور میکنیم که بین این دو حکومت مقایسه کنند. مقایسه ای پاک بیربط. مگر که موضوع قیاس از قبل مشخص باشد. و به گمانم خویی بیش از این درایت داشت که جنایات این توجیه کننده جنایات آن دیگری نیست. کما اینکه بارها عبارت شهنشیخ یا شهنشه شیخ را بکار میبرد. از این گذشته شخصیت و کارخویی وجوه دیگری هم دارد که بسی مهمتر از سوگیری سیاسی اوست. فقط کتاب شعرچیست او برای یک عمر فعالیت کافی است. یا کتاب در جدال با مدعی که آدم را یاد کتاب کنسرو فلسفه میاندازد. و یاد روشنفکران دوران جدید که دلوز و گتاری و آلن بدیو و ژیژک وکسان دیگر را حفظ هستند اما واقعا نمیدانند کجا ایستاده اند و برای برون رفت از این وضعیت چه باید کرد. درگیر مسائلی هستند که هیچ مشکلی را حل نمیکند. حرافان پرمدعا. قضاوت در باره مردی که چهل سال از عمرش را در تبعید گذراند آن هم در میان مهاجران ایرانی که خود ترکیبی نامتجانس هستند از سلطنت طلب تا اقلیتی. کسی که تمام حسرتش کشیدن یک نفس بلند در ایران بود.و حتی برای این حسرت استادش اخوان را واسطه کرد که نکردند و نشد. خویی مرد بزرگی بود. یادش گرامی باد.

• ایراندوست

  ۵ خرداد ۱۴۰۰، ۱۰:۱۴

  دریغا فرصت دیدن سرنگونی حکومت جهل و تعصب را پیدا نکرد. روحش شاد وخاطره و تاثیرش در جامعه ایرانی و پارسی زبانان گرامی!