برکتِ کرونا برای «برکت»
راز نخریدن واکسن و اصرار بر استفاده از واکسن داخلی را باید در نفع و رانت ویژه‌ای که گروه‌های خاص می‌برند، دید. نقطه‌ای که مسئولان وزارت بهداشت، خیریه‌ها، بیناد برکت و دانشگاه امام صادق را به هم پیوند می‌دهد.
حمید مافی
مراسم رونمایی از ««تولید انبوه واکسن کرونا» شفافارمد
کووید ۱۹ اگر بسیاری را عزادار کرد، شغل‌های فراوانی را از بین برد و هزینه مازادی بر بخش بزرگی از جمعیت تحمیل کرد، برای گروه اندکی سود ونفع بسیار به همراه داشت؛ شرکت‌های ماسک‌سازی، تولیدکنندگان مواد بهداشتی و ضدعفونی و البته غول‌های دارویی.
در ایران هم وضعیت همین‌گونه است؛ در شرایطی که موج همه‌گیری متوقف نمی‌شود و همچنان آمار رسمی مرگ ناشی از کرونا سه رقمی است، تامین واکسن به عنوان تنها راهکار ایمنی جمعی به کندی انجام می‌شود. برخی از مراکز واکسیناسیون تعطیل شده‌اند و معدود افرادی که دوز نخست را دریافت کرده‌اند، سرگردان مانده‌اند. وعده دولت برای تامین واکسن از منابع خارجی عملی نشده است، شرکت‌های خصوصی که مجوز واردات دریافت کرده‌اند غیرشفاف عمل می‌کنند. در چنین شرایطی یک تفاهم‌نامه خبرساز شده است: هیئت امناء صرفه‌جویی ارزی وزارت بهداشت و درمان و «شفا فارمد» برای خرید ۵ میلیون دوز واکسن کرونا توافق کرده‌اند.
بر اساس سند توافقی که یکم تیر منتشر شد قیمت علی‌الحساب هر دوز واکسن کرونا ساخت شفا فارمد ۲۰۰ هزار تومان تعیین شده است. در بند سوم ماده این تفاهم‌نامه آمده است قیمت نهایی بر اساس مصوبه کمیسیون قیمت‌گذاری سازمان غذا و دارو تعیین گردیده و در قرارداد خرید جداگانه اصلاح می‌شود.
اگر فرض بر این باشد که سازمان غذا و دارو همین نرخ را برای واکسن ساخت شفافارمد تایید کند آن وقت هر دوز واکسن برکت بر اساس نرخ دلار ترجیحی (۴۲۰۰ تومان) که برای واردات دارو و کالاهای اساسی تخصیص می‌یابد رقمی معادل ۴۷ دلار است و بر اساس نرخ سامانه نیما رقمی معادل ۸,۵ تا ۹ دلار.
سخنگوی سازمان غذا و دارو، رئیس این سازمان و مشاور وزیر بهداشت و درمان در اظهارنظرهای جداگانه قیمت علی‌الحساب برای واکسن کوو ایران برکت را مناسب و مقرون به صرفه ارزیابی کرده‌اند.
ادعای مسئولان وزارت بهداشت مبنی بر اینکه واکسن شفافارمد ارزان‌ترین واکسن بازار است، غیرواقعی است. جدول زیر (منبع) نرخ واکسن‌هایی که تا به حال در کشورهای مختلف استفاده شده را نشان می‌دهد. اگر فرض را بر این بگذاریم که دولت ارز مورد نیاز واردات واکسن را بر اساس تعهدی که دارد با نرخ ترجیحی یعنی ۴۲۰۰ تومان تامین می‌کند آنوقت هر یک دوز واکسن کوو ایران برکت بیش از ۴۷ دلار هزینه دارد. حتی با در نظر گرفتن نرخ دلار نیمایی- هر دلار ۲۴ هزار تومان- بازهم واکسن ساخت شفافارمد بیشتر از ۸ دلار قیمت‌گذاری شده است که در مقایسه با واکسن‌های آسترازنکا و بهارت گران‌تر است.
| نام واکسن | قیمت جهانی | اثرگذاری | وضعیت در ایران |
|---|---|---|---|
| بایون تک | ۱۹ | ۹۵ | واردات رسمی ممنوع استدر بازار غیررسمی با قیمت گران در دسترس است |
| مدرنا | ۲۵-۳۷ | ۹۵ | واردات رسمی ممنوع است |
| آسترازنکا | ۲,۱۵-۵,۲۵ | ۷۰ | واردات آزاد است. تا به حال چند محموله به ایران وارد شده است. |
| جانسون اند جانسون | ۱۰ | ۷۰ | واردات رسمی ممنوع است |
| اسپوتنیک وی | ۱۰ | ۹۱,۴ | بیشترین حجم واکسن وارد شده به ایران از روسیه خریداری شده است. ایران می‌گوید قرارداد خرید شصت میلیون دوز واکسن با روسیه را امضاء کرده است. از شرکت اکتوور که پیشتر اسنادی مبنی بر ارتباط آن با وزیر بهداشت و درمان منتشر شده بود به عنوان تولیدکننده داخلی این واکسن در ایران نام برده می‌شود |
| بهارات | ۲ | ۷۸ | واردات آزاد است. ایران مدعی است که یک محموله ۵۰۰ هزار دوزی را خریداری کرده است ما مقامات قضایی هند مانع خروج ۳۷۵ هزار دوز شده‌اند. |
| سینوفارم | نامشخص | ۷۰ | واردات ازاد است. |
شفافارمد در حالی هر یک دوز واکسن کرونا را با قیمت ۲۰۰ هزار تومان به دولت می‌فروشد که پیشتر در مرحله «تحقیقات» بودجه دریافت کرده است. با این حال قیمت تعیین شده برای واکسن ساخت این شرکت با قیمتی است که پیشتر ناصر ریاحی، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی برای واکسن‌های وارداتی اعلام کرده بود، یکسان است. ریاحی فروردین امسال گفته بود قیمت هر دوز واکسن وارداتی ۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار تومان خواهد بود.
هئیت صرفه‌جویی ارزی یا اتاق تقسیم رانت
به ظاهر آنطور که از توافقنامه انتشار یافته پیداست، هیئت امناء صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران تصمیم‌گیرنده نهایی در باره خرید واکسن از شرکت شفافارمد است. این هیئت در دهه ۱۳۶۰ و به منظور آنچه که «صرفه‌جویی ارزی در معالجه مجروحان جنگی» عنوان شد، آغاز به کار کرد. در یک دهه اخیر گزارش‌های متعددی از فساد مالی و رانت‌خواری شرکت‌های تابع این هئیت منتشر شده است. آخرین بار در سال ۱۳۹۸ پس از آنکه مشخص شد بخش بزرگی از ارز تخصیصی برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی ناپدید شده است، عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی گفت: گزارش‌های محرمانه‌ای از فساد در هیئت امناء صرفه‌جویی ارزی تهیه و برای مسئولان ارسال شده است. این گزارش‌ها هیچگاه به صورت عمومی منتشر نشد.
هیئت امناء صرفه‌جویی ارزی مالک هلدینگ آوا پزشک و کارآفرینان آوا سلامت که در حوزه تولید و توزیع تجهیزات بهداشتی و پزشکی و همچنین پیمانکاری نیروی انسانی بخش سلامت فعال‌ند، است.
اعضای هیئت امناء صرفه‌جویی ارزی از سوی وزیر بهداشت و درمان منصوب می‌شوند. آخرین بار در آبان ۱۳۹۹ سعید نمکی حسین صفوی را به عنوان رئیس این هیئت و قاسم جان‌بابایی معاون درمان، غلامرضا اصغری دبیر دبیرخانه شورای آموزش داروسازی و تخصصی، سید کامل تقوینژاد معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت و نامدار عبداللهیان رییس مرکز حراست وزارت بهداشت را به عنوان اعضای هئیت امناء صرفه‌جویی ارزی منصوب کرد.
«حلقه وصل» شبکه توزیع رانت
وظیفه این هیئت به ظاهر تامین منافع عمومی و کاهش هزینه‌های ارزی بخش درمان است اما پیگیری روابط اعضای آن نشان می‌دهد که هیئت تحت پوشش صرفه‌جویی ارزی منبع سود و رانت برای شرکت‌های دارویی است.
غلامرضا اصغری، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو، عضو قرارگاه دارویی و پدافند غیرعامل وزارت بهداشت و درمان یک نمونه از روابط درهم تنیده رانت‌زا در وزارت بهداشت و درمان و هیئت صرفه‌جویی ارزی است. او که پس از تغییر وزیر بهداشت از ریاست سازمان غذا و دارو برکنار شد، همزمان با دبیری شورای آموزش داروسازی به عنوان عضو هیئت امناء صندوق صرفه‌جویی ارزی منصوب شد.
در پیشینه اصغری پیش از آنکه به عنوان رئیس سازمان غذا و دارو منصوب شود عضویت در هیئت مدیره گروه دارویی سبحان، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های دارویی بنیاد برکت، و پخش البرز، شرکت توزیع دارو وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام، به چشم می‌خورد. او به ظاهر پس از انتصاب در وزارتخانه از هیئت مدیره شرکت‌های بینا برکت کناره گرفته است اما یک خیریه با چند واسطه او را دوباره به مجموعه برکت و ستاد اجرایی فرمان امام وصل می‌کند.
اصغری و شرکایش یک خیریه درمانی ویژه بیماران سرطانی به نام «امدادگران عاشور» ثبت کرده‌اند. او تا دو سال قبل عضو هیئت مدیره این خیریه بوده است. این خیریه عضو هیئت امنا صندوق صرفه‌جویی ارزی را به شرکت فارماشیمی، یک شرکت وابسته به سازمان بیمه سلامت، وصل می‌کند. حسین بانک رئیس هیئت مدیره خیریه امدادگران عاشورا عضو مشترک هیئت مدیره این خیریه و «فارماشیمی» است. در هیئت مدیره فارماشیمی دو نام آشنای دیگر به چشم می‌خورد: محمدرضا شانه‌ساز، رئیس فعلی سازمان غذا و دارو، و مهدی سلیمانجاهی که در سال‌های گذشته در دو مقطع زمانی به عنوان مدیرکل داروهای تحت کنترل سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت مسئولیت داشته و پس از آن به «بخش خصوصی» بازگشته و در سندیکا صاحبان داروهای انسانی سمت دارد.
مهمتر از این دو چهره که به صورت مستقیم در تصمیات دارویی وزارت بهداشت تاثیر داشته و دارند، یک عضو دیگر هیئت مدیره «فارماشیمی» به صورت مستقیم این شرکت را به بنیاد برکت وصل می‌کند؛ علی بیگدلی، عضو هیئت مدیره فارماشیمی و نایب رئیس هیئت مدیره تولید مواد اولیه دارویی البرز بالک.
البرزبالک یکی از زیرمجموعه‌های بنیاد برکت است و سهامداران عمده آن عبارتند از گروه دارویی سبحان، شرکتی که اصغری قبلا عضو هیئت مدیره آن بوده و سرمایه‌گذاری اعتلای البرز؛ زنجیره‌ای که با چند واسطه دو مقام مسئول در وزارت بهداشت، یعنی عضو هیئت امناء صرفه‌جویی ارزی و رئیس سازمان غذا و دارو، را به مجموعه شرکت‌های وابسته به ستاد اجرایی امام وصل می‌کند.
برکت کرونا
خرید واکسن نخستین تصمیم وزارت بهداشت و تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران سلامت به نفع شرکت‌های دارویی بنیاد برکت نیست. پیش از توافق وزارت بهداشت و شفافارمد برای خرید ۵ میلیون دوز واکسن، دیگر شرکت‌های این بنیاد هم به واسطه تصمیم‌های مسئولان از بحران کرونا نفع برده بودند.
نخستین بار هنگامی که اختلاف‌نظر در باره کیت‌های آزمایش کرونا عمومی شد، زمانی بود که یک شرکت به نام ایرگان مهر تصمیم داشت کیت‌های تشخیص را از کروه‌جنوبی وارد کند. چندی بعد مشخص شد که این شرکت از دایره واردکنندگان خارج و کی‌بی‌سی، یکی دیگر از شرکت‌های بنیاد برکت واردات کیت تشخیص کرونا را در اختیار کرده است. هرچند ایرگان مهر چندی بعد در اطلاعیه‌ای مدعی شد که پس از تذکرهای درست نهادهای امنیتی به اختیار از این حوزه کنار کشیده است.
بنیاد برکت چندی بعد برای حداکثر کردن سود از کرونا به حوزه داروسازی نیز وارد شد. در شرایطی که وزارت بهداشت و پزشکان بر سر داروی رمدسیور اختلاف‌نظر داشتند و رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری تهران از ممانعت سازمان غذا و دارو برای تجویز این دارو انتقاد می‌کرد، مدیرعامل گروه دارویی برکت تیر ۱۳۹۹ از آغاز تولید داخلی این دارو خبر داد و گفت: مواد اولیه وارداتی و از هند است و پروسه ساخت در ایران انجام می‌شود.
برکت پس از آنکه توانست «ساخت» و توزیع رمدسیویر را در اختیار بگیرد، درست در زمانی که بحث‌ها بر سر ضرورت پیش‌خرید واکسن از سبد جهانی آغاز شده بود، اعلام کرد تحقیقات برای تولید واکسن را آغاز کرده است. چند ماه بعد، یعنی در دی ماه مسئولان این شرکت از آغاز کارآزمایی بالینی واکسن تولید شده خبر دادند و در نهایت در خرداد امسال وزیر بهداشت اعلام کرد مجوز استفاده اضطراری واکسن کوو ایران برکت صادر شده است.
اصغر عبدلی که به روایت رسانه‌های داخلی ایران محقق اصلی واکسن کوو برکت است در باره مراحل تولید این واکسن مدعی شد این شرکت برای تایید مجوز استفاده «هفت‌خوان رستم قوانین و ضوابط سخت‌گیرانه» سازمان غذا و دارو را پشت سر گذاشته است.
حالا آنطور که مدیران برکت و مسئولان وزارت بهداشت توافق کرده‌اند در مرحله نخست قرار است شفافارمد ۵ میلیون دوز واکسن به وزارت بهداشت تحویل بدهد. در باره زمان‌بندی تحویل این مقدار واکسن البته توضیحی داده نشده است.
«هزار فامیل» داروسازی
شفافارمد که از آن به عنوان نخستین شرکت ایرانی سازنده واکسن کرونا نام برده می‌شود در سودجویی از وضعیت بحرانی تنها نیست. این شرکت یکی از شرکت‌های هزارلایه و تودرتوی هلدینگ برکت است.
در آخرین اطلاعیه مجمع عمومی این شرکت گروه دارویی برکت، سرمایه‌گذاری اعتلای البرز، گروه دارویی سبحان و سبحان دارو به عنوان اعضای هیئت مدیره شفافارمد معرفی شده‌اند.
گروه دارویی برکت یک هلدینگ بزرگ دارویی وابسته به حساب اجرایی فرمان امام است. گروه دارویی سبحان و سبحان دارو و سرمایه‌گذاری اعتلای البرز هم از دیگر شرکت‌های هلدینگ دارویی برکت. حالا برای اینکه این وضعیت چند لایه روشن‌تر شود خوب است بدانیم که شفافارمد ۱۸ درصد سهام سرمایه‌گذاری اعتلای البرز را در اختیار دارد و بیش از ۵۰ درصد سهام آن نیز به سرمایه‌گذاری البرز، یکی دیگر از هلدینگ‌های ستاد اجرایی فرمان امام تعلق دارد. در فهرست سهامداران سرمایه‌گذاری البرز هم نام گروه دارویی سبحان، سبحان دارو و شرکت سرمایه‌گذاری اعتلای البرز به چشم می‌خورد؛ زنجیره‌ای از شرکت‌های هزار لایه که هر یک مالک دیگری هستند.
اسفند سال قبل هنگامی که کارآزمایی انسانی واکسن ساخت شفافارمد به نتیجه نرسیده بود، شرکت سرمایه‌گذاری البرز که به واسطه شرکت‌های سرمایه‌گذاری اعتلای البرز، گروه دارویی سبحان، سبحان دارو و گروه دارویی برکت در شفافارمد سهامدار است، در نامهای به مجمع عمومی اعلام می‌کند سرمایه شرکت از ۴,۸ هزار میلیارد ریال به ۸,۴ هزار میلیارد ریال افزایش یابد. شرکت سرمایه‌گذاری البرز پیشتر در تیر ۱۳۹۹ هم افزایش سرمایه ۲۵۰۰ میلیارد ریالی را به مجمع پیشنهاد کرده بود که با آن موافقت شد.
شریک «قافله»
در کنار ستاد اجرایی فرمان امام و شرکت‌های هزار لایه‌اش، دانشگاه امام صادق یا موسسه جامعه‌الام الصادق دیگر نفع برنده از قرارداد وزارت بهداشت و شفا فارمد است. این موسسه به ظاهر علمی و غیرانتفاعی که هئیت امناء آن از سوی رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شوند، به واسطه یک شرکت داروسازی به نام لقمان دارو در شفافارمد سهم دارد.
۷۰,۵ درصد سهام لقمان دارو به نام موسسه جامعه الامام صادق است و ۱۲,۵درصد دیگر آن هم به نام شرکت طاهر ایران، برادرخوانده جامعه الامام صادق. جامعه الامام صادق علاوه بر داروسازی لقمان در داروسازی حیان هم سهامدار است. شرکت طاهر ایران هم یک شرکت کاملا وابسته به موسسه مذهبی که اعضای هیئت مدیره آن با موسسه جامعه الامام الصادق اشتراک دارند. علاء میرمحمد صادقی، تاجر معروف موتلفه‌ای، مصطفی میرلوحی، عضو هئیت امنا سازمان تبلیغات اسلامی و برادر ریس دفتر حسن روحانی، علیرضا امینی از جمله نامهای مشترک هیئت مدیره شرکت طاهر ایران و موسسه امام صادق به شمار می‌روند.
واکسن کرونا که قرار است وزارت بهداشت و درمان مجوز استفاده اضطراری برای تولیدات سه شرکت داخلی دیگر را صادر کند تنها یک نمونه از تصمیمات رانت‌زا در اتاق‌های تصمیم‌گیری وزارت بهداشت و درمان است که سلامت و جان جمعیت ساکن ایران را نشانه گرفته است.
در سال‌های گذشته هربار که گوشه‌ای از فساد در وزارت بهداشت فاش شده است، نهادهای نظارتی، از جمله مجلس شورای اسلامی وعده کرده‌اند قوانین لازم برای پیشگیری از فساد و شفاف‌سازی در نظام سلامت را تدوین و تصویب می‌کنند. نمایندگان مجلس دهم در سال ۱۳۹۷ طرح مدیریت تعارض منافع را تدوین و به هیئت رئیسه تحویل دادند. با گذشت بیش از دو سال از تحویل اما همچنان بلاتکلیف مانده است. راز مسکوت ماندن و به نتیجه نرسیدن آن را هم به احتمال بسیار باید در همین روابط چندلایه شرکت‌های دارویی، وزارت بهداشت و بنیادهای حکومتی دید.
نظرها
نظری وجود ندارد.