موج جدید مهاجرت از افغانستان؛ وخامت اوضاع پناهجویان در ترکیه
دست‌کم هزار و ۵۰۰ پناهجوی افغان طی روزهای گذشته در ترکیه بازداشت شده‌اند. ورود هزاران پناهجوی افغان به ترکیه در ماه‌های اخیر، نگرانی‌ها درباره وخیم‌تر شدن اوضاع پناهجویان را افزایش داده است.
جواد عباسی توللی
پناهجویان افغان در ترکیه
رسانه‌های داخلی ترکیه اواخر تیر ماه/ اواسط ژوییه از دستگیری حدود هزار و ۵۰۰ پناهجوی افغان که به صورت غیرقانونی از مرز میان ایران و ترکیه عبور کرده و خود را به کوه اِرِک در استان وان رسانده بودند، خبر دادند.
به نوشته خبرگزاری رویترز، این دستگیری‌ها از روز ۱۰ ژوییه آغاز شده و در روزهای بعد هم ادامه داشته است.
هم‌زمان با تشدید درگیری‌ها میان شبه نظامیان طالبان و نیروهای دولتی در افغانستان، موج جدیدی از مهاجرت شهروندان این کشور آغاز شده است.
نیلوفر لنگر، فعال حقوق بشر، نویسنده و روزنامه‌نگار افغان معتقد است از آنجایی‌که مهاجران افغان همچون ۲۵ سال گذشته «امیدی به ماندن در ایران و پاکستان ندارند»، اکثریت آنها در موج جدید مهاجرت، قصد دارند خود را به خاک اروپا برسانند.
او به زمانه می‌گوید:
«این بار نه ایران و نه پاکستان، ظرفیت پذیرش این همه مهاجر را ندارند. به علاوه چیزی که مردم از جریان مهاجرت می‌خواهند، چیزی است که در توان کشور پاکستان و کشور ایران نیست. مردم بیشتر به مهاجرت به کشورهای غربی فکر می‌کنند. مسیری که از ایران طی می‌کنند بیشتر به هدف ورود به خاک ترکیه و از آنجا به طرف اروپاست.»
بر اساس اعلام کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، با افزایش خشونت‌ها در افغانستان، حدود ۲۷۰ هزار شهروند افغان از ماه ژانویه به بعد در داخل کشورشان آواره شده‌اند. گفته می‌شود در حال حاضر دست‌کم سه میلیون ۵۰۰ هزار شهروند افغان در داخل خاک افغانستان به دلیل حملات طالبان آواره شده‌اند.
در هفته‌های اخیر، ویدئوهایی از ورود کاروانی متشکل از صدها پناهجو به خاک ترکیه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. طبق اعلام رسانه‌های ترکیه، در روزهای گذشته شمار مهاجران افغان در شهرهای آغری، ایغدیر، وان و ارزروم در شرق ترکیه افزایش چشم‌گیری داشته است.
نیلوفر لنگر اما بحران‌های معیشتی و تشدید خشونت‌ها را دو عامل مهم مهاجرت جمعی شهروندان افغان می‌داند:
«مشکل اساسی و بحران اخیر که دامن‌گیر افغانستان شده است به حدی جدی است که امید مردم چه از عوام و چه تحصیل‌کردگان صاحب کار و وظیفه، به زندگی در داخل کشور از دست رفته است. از یک طرف بحران اقتصادی، فقر و افزایش و تشدید روزانه بیکاری سبب به ستوه آمدن مردم شده است و از طرف دیگر مشکلات امنیتی که روز به روز شدت بیشتری یافته و نفس مردم را می‌گیرد، امکانات زندگی را بر آنان دشوار می‌سازد، فرصت ادامه تحصیل و تعلیم را از فرزندان آنان می‌گیرد و از همه مهم‌تر خطر جانی شدیدی که آنان را تهدید می‌کند منجر به این می‌شود که مردم کشور را ترک کنند و موج جدید مهاجرت را رقم بزنند.»
به گفته لنگر، کشورهای اروپایی در حال حاضر ظرفیت پذیرش این تعداد از پناهجو را نداشته و احتمالا مهاجران جدید در ترکیه یا یونان در شرایط نامساعدی ماندگار خواهند شد:
«همین حالا نیز خیل عظیمی از مهاجران افغان در ترکیه حضور دارند که شماری از آنها قانونی و شماری دیگر سیاه و غیرقانونی، در شرایط ناگوار در آنجا زندگی می‌کنند. اوضاع جهنمی و بدتری هم در یونان وجود دارد. با وجود این، جریان مهاجرت همچنان ادامه دارد و همچنان هزاران نفر از طرف ایران وارد ترکیه می‌شوند. آنها انتظار دارند از ترکیه به طرف ایتالیا یا یونان بروند و از هر امکانی برای رسیدن به اروپا استفاده کنند. با توجه به شرایط کنونی حتی امکان رفتن به یونان هم مساعد نیست و اگر هم مسیری برای رفتن به یونان میسر شود، باعث می‌شود در شرایط بدتری نسبت به ترکیه به سر ببرند. امکان رفتن به اروپا از مسیر یونان تقریبا صفر است و کشورهای اروپایی هم می‌گویند حداقل فعلا ظرفیت پذیرش مهاجر جدید را ندارند.»
افزایش ورود پناهجویان افغان به ترکیه در حالی‌ست که دولت این کشور در سال‌های اخیر برای ایجاد محدودیت بیشتر بر پناهجویان، بیمه درمانی آنان را قطع کرده است. این مسأله منجر به افزایش فشار بر پناهجویانی شده که بضاعت مالی کافی برای تأمین هزینه‌های درمانی خود ندارند.
رکود اقتصادی و وارد شدن دولت ترکیه به جنگ‌های برون مرزی در سوریه، عراق و لیبی در سال‌های اخیر از یک‌سو و عدم حمایت مالی دولت‌های اروپایی و همچنین پا بر جا ماندن قوانین ضد مهاجرت در ایالات متحده آمریکا که پس از ریاست جمهوری دونالد ترامپ به‌تصویب رسیده بود از سوی دیگر، باعث شده پناهجویان ساکن در ترکیه در شرایط نامطلوبی از لحاظ سکونت، درمان و معیشت قرار بگیرند و روند بازاسکان آنها با مشکلات جدی مواجه شود.
نیلوفر لنگر که خود به تازگی برای بررسی وضعیت پناهجویان به ترکیه رفته، درباره شرایط نامطلوب پناهجویان افغان در این کشور می‌گوید:
«وضعیت مهاجرین غیرقانونی در ترکیه خوب نیست. آنها در وضعیتی نامساعد در خیابان‌ها می‌خوابند. عده زیادی کار سیاه می‌کنند. تعدادی از آنها چهار، پنج یا حتی ۱۰ سال در ترکیه مانده‌‌اند. جماعتی هم هستند که هنوز نتوانسته‌اند خود را در اداره مهاجرت به ثبت برسانند و کارت پناهجویی دریافت کنند. آنها در بدترین شرایط و امکانات زندگی می‌کنند. از طرف کارفرماها و مالکین خانه‌های اجاره داده شده نیز سوءاستفاده‌هایی به اشکال مختلف از پناهجویان صورت می‌پذیرد.»
موج جدید ورود پناهجویان به ترکیه و واکنش سیاستمداران
به دنبال انتشار خبر دستگیری حدود هزار و ۵۰۰ پناهجوی افغان در مرزهای شرقی ترکیه در روزهای اخیر، شماری از سیاستمداران ترکیه از ناتوانی دولت رجب طیب اردوغان در «کنترل مرزها» انتقاد کردند.
محرم اینجه، رهبر حزب مملکت و از منتقدان جدی دولت ترکیه در واکنش به «سرازیر شدن مهاجران غیرقانونی» به این کشور، بدون در نظر گرفتن رنج پناهجویان و با رویکردی ناسیونالیستی در حساب کاربری خود در توئیتر نوشته است:
«پناهجویان به طور غیرقابل کنترل از مرزهای ما عبور می‌کنند. در کوجالی، پدری برای درد دخترش فریاد می‌زند. گزارش‌هایی از حملات پناهندگان از سراسر کشور وجود دارد. دولت ساکت است. مرز افتخار است. کسانی که دولت را اداره می‌کنند باید از ناموس خود محافظت کنند.»
لطفو تورکان، یک سیاستمدار دیگر ترکیه هم با رویکردی مشابه در توئیتر خود نوشته است:
«سوری‌ها کافی نبودند، اکنون افغان آمده‌اند. مگر اینجا مسافرخانه است؟»
چنین واکنش‌هایی شرایط زندگی پناهجویان و پناهندگان در ترکیه را سخت‌تر از قبل می‌کند.
در حال حاضر ترکیه میزبان میلیون‌ها پناهجو از کشورهای مختلف است. بیش از سه میلیون نفر آنها را آوارگان سوری تشکیل می‌دهند. درصد زیادی از این پناهجویان سال‌هاست بلاتکلیف و در انتظار رسیدن به کشوری دیگر هستند.
افزایش شمار مهاجران افغان در ترکیه موج جدیدی از انتقادها را متوجه دولت رجب طیب اردوغان کرده است.
کمال کلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق ترکیه وعده داده است که در صورت به دست گرفتن قدرت در این کشور در انتخابات آینده، «کشورش تبدیل به زندان مهاجران نخواهد شد.»
او با انتشار یک توئیت در حساب کاربری خود در توئیتر نوشته است:
«مرا با اردوغان اشتباه نگیرید. هیچ‌کس نمی‌تواند سربازان کشور مرا نگهبان جایی که از آن فرار کرده، بکند. هیچ‌کس نمی‌تواند کشور مرا تبدیل به زندان مهاجران کند.»
بازگرداندن آوارگان سوری به کشورشان از جمله وعده‌های مورد تأکید کلیچدار اوغلو در ماه‌های اخیر بوده است.
نیلوفر لنگر اما معتقد است که ورود شمار قابل توجهی از شهروندان افغان به ترکیه، بروز واکنش‌های منفی از سوی جامعه ترکیه را در پی خواهد داشت.
او درباره مشاهدات خود از وضعیت پناهجویان افغان در ترکیه می‌گوید:
«من دو ماه پیش در ترکیه بودم. وضعیت را این‌گونه دیدم که آرام آرام واکنش اجتماع ترکیه در برابر مهاجران به ویژه مهاجران افغان شبیه به واکنش اجتماع ایران و پاکستان می‌شود. در گذشته، افغانستانی‌های مستقر در ترکیه بیشتر با عنوان تاجر یا توریست شناخته می‌شدند. با توجه به ملاحظات من در حال حاضر، جامعه ترکیه می‌رود که آرام آرام رو در روی این موج مهاجرت قرار بگیرد.»
به گفته او، حتی با وجود تسامح دولت ترکیه، جامعه در برابر موج جدید مهاجرت به این کشور خواهد ایستاد.
نداشتن اجازه کار، شیوع کرونا و تعطیلی کسب و کارها، بی‌توجهی دولت ترکیه و سازمان‌های بین‌المللی به وضعیت پناهجویان در این کشور و محروم ماندن پناهجویان از کمترین حقوق اجتماعی نظیر بیمه درمانی، از جمله عمده‌ترین مشکلات پناهجویان ساکن در ترکیه است.
ورود هزاران پناهجوی افغان به ترکیه در ماه‌های اخیر، نگرانی‌ها درباره وخیم‌تر شدن اوضاع پناهجویان را افزایش داده است.
نظرها
mehdi rostami
سلام خدمت شما دوستان عزیز شما خودتون میدونی کسی از روی دل خوشی کشورش را ترک نمیکنن افغانستانی ها هم ترک کشور میکنن از روی مجبوری هستش چون تو این همه جنگ ک ب وجود اومده ممکن هست جانشون را از دست بدن از ترس جانشون فرار میکنن شما وقتک یک انسان را سرشو جلوتون ببرن یا با تیر بهش بزنن چ حس بهتون رخ میده این بیچارها هم روز صدا تا کشته میدن از ترسشون فرار میکنن ب شما پنا میارن ولی شما چی بجا اینکه بهشون پنا بدین کار بدین ازشون حفاظت کنید پس میفرستینشون تو همون جنگا بخدا این کار جوانمردانه نیست یک مسلمان با بردار مسلمانس اینکارو نمیکند