جنگ افغانستان: از بوش تا بایدن

ارتش آمریکا ۲۰ سال درگیر جنگ افغانستان بود. حضور نظامی آمریکا در جنگ افغانستان از زمان جورج دبلیو بوش (بوش پسر) در سال ۲۰۰۱ آغاز شد و با خروج آخرین سرباز آمریکایی در سال ۲۰۲۱ در دولت جو بایدن پایان یافت. در این میان دولت‌های باراک اوباما و دونالد ترامپ نیز با جنگ در افغانستان درگیر بودند.

هر یک از روسای جمهوری آمریکا به شیوه خود با مساله افغانستان برخورد کرد، اما هیچیک موفق نشدند که برای طولانی‌ترین جنگی که آمریکا درگیر آن بوده چاره‌ای صلح‌آمیز بیابند.

جنگ افغانستان که هدف آن ریشه‌کنی تروریست‌ها از افغانستان بود، برای آمریکا به گفته پنتاگون بیش از یک تریلیون دلار هزینه دربرداشت. این غیر از جان ده‌ها هزار آمریکایی و افغان است که در این جنگ طولانی بی‌ثمر جان باختند.

در مطلب پیش‌رو نگاهی داریم به سیاست‌ها و عملکرد چهار رئیس جمهور آمریکا در جنگ افغانستان. 

جورج دبلیو بوش

جورج بوش کمی پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر به پنتاگون و برج‌های مرکز تجارت جهانی در نیویورک، سربازان آمریکایی را به افغانستان فرستاد.

کنگره آمریکا روز ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۱ اجازه اعزام سربازان آمریکایی را به افغانستان برای یافتن شبه‌نظامیان القاعده و همدستان طالبانی‌شان که طرح حملات ۱۱ سپتامبر را ریخته بودند، صادر کرد. هر چند که نمایندگان کنگره هیچ‌گاه به طورمشخص رای به اعلان جنگ در افغانستان ندادند.

 در ۱۰ روز نخست جنگ، به روایت وزارت خارجه آمریکا دولت بوش توانست «ائتلافی جهانی علیه تروریسم بسازد.»

سیاست‌هایی که بوش در پیش گرفت منابع مالی تروریست‌ها را هدف می‌گرفت، مبالغ هنگفتی از بودجه را روانه سازمان امنیت داخلی کرد، تلاش‌های انسان‌دوستانه در افغانستان را پیش‌برد و بیرون راندن طالبان از افغانستان را ادامه داد.

جنگ افغانستان در فاز نخست بیشتر با حملات هوایی به مواضع طالبان و القاعده همراه بود، اما رفته رفته شکل آن تغییر کرد. تا نوامبر همان سال ( ۲ ماه بعد) تعداد سربازان آمریکایی در افغانستان به ۱۳۰۰ رسید. طالبان سرنگون شد اما نیروهای آمریکایی همچنان بدنبال اسامه بن‌لادن بودند و بوش سربازان بیشتری را راهی افغانستان می‌کرد.

سال ۲۰۰۲  پس از بیرون کردن القاعده و طالبان، بوش طرح مارشال را برای بازسازی افغانستان اعلام کرد. اما یک سال بعد برای ادامه جنگی بزرگتر علیه تروریسم -چنانچه بوش و دولتش مدعی بودند- ارتش آمریکا راهی عراق شد و توجه و امکانات را هم با خود از افغانستان معطوف به عراق کرد.

ماه مه ۲۰۰۳ پنتاگون اعلام کرد که عملیات رزمی اصلی در افغانستان به پایان رسیده. تمرکز آمریکا و شرکای بین‌المللی‌اش از این پس بر بازسازی  افغانستان و برقراری یک نظام سیاسی به شکل غرب در افغانستان بود.

اما جنگ پایان نیافت و هر روز آمریکا سربازان بیشتری به افغانستان اعزام می‌کرد.  سال ۲۰۰۴ و در آغاز دور دوم ریاست جمهوری بوش شمار سربازان آمریکایی به ۲۰ هزار رسیده بود و تا سال ۲۰۰۹ و پایان دوره ریاست جمهوری بوش شمار سربازان از هزار به ۳۰ هزار رسید و جنگ نیز اما در شکلی دیگر ادامه داشت.

طالبان اینک گروه‌‌های شورشی بودند که در سراسر افغانستان دست به حملات متعددی می‌زدند.

باراک اوباما

باراک اوباما سال ۲۰۰۹ دور جدیدی از اعزام سربازان آمریکایی به عراق را آغاز کرد. هدف از اعزام این سربازان عملیات جنگی علیه تجدید حیات نیروهای طالبان بود. دولت اوباما پس از آشکار شدن روابط میان نیروهای طالبان پاکستان و افغانستان خواهان همکاری‌های بیشتر با پاکستان شد. 

دسامبر ۲۰۰۹ حدود ۳۰ هزار سرباز دیگر به افغانستان اعزام شدند. این علاوه بر ۶۸ هزار سربازی بود که قبلا در افغانستان مستقر بودند.

تا اوت سال ۲۰۱۰ تعداد نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان به ۱۰۰ هزار رسیده بود. این بیشترین تعداد سرباز بود که آمریکا در ۲ دهه جنگ در افغانستان داشت.

سال ۲۰۱۱ اوباما اعلام کرد که ارتش آمریکا و ماموران سازمان اداره اطلاعات مرکزی آمریکا (سی‌آی‌ای) موفق به یافتن و کشتن اسامه بن لادن- مغز متفکر حملات ۱۱ سپتامبر- شدند. بن لادن نه در افغانستان، بلکه در پاکستان یافته و کشته شد.

پس از کشتن اسامه بن لادن آمریکا رو به دیپلماسی آورد و تعداد سربازان آمریکایی مستقر در افغانستان را کاهش داد. 

دولت اوباما ۳۳ هزار سرباز را سال ۲۰۱۲ از  افغانستان خارج کرد با این امید که مسوولیت‌های امنیتی را به افغان‌ها واگذار کند و تا سال ۲۰۱۶ تمامی سربازان آمریکایی از این کشور خارج شوند، آرزویی که حتی تا سال ۲۰۱۷ وپایان دوره ریاست جمهوری اوباما نیز محقق نشد. 

یکی از بحث‌برانگیزترین سیاست‌های دولت اوباما استفاده از پهپاد (هواپیمای بدون سرنشین) در هدف گرفتن مواضع القاعده و طالبان بود.

هرچند اوباما اولین و آخرین رئیس جمهوری نبود که از این پهپادها استفاده می‌کرد، اما استفاده گسترده از آن و تعداد قابل توجه تلفات غیرنظامیان انتقادهای بسیاری را برانگیخت.

در نخستین سال دولت اوباما او بیش از تمام دوران ۸ ساله بوش از پهپادها استفاده کرد. ۵۶۳ حمله به مواضعی در پاکستان، سومالی و یمن عمدتا با این پهپادها بود که بین ۳۸۴ تا ۸۰۷ غیر نظامی در جریان این حمله‌ها کشته شدند.

اطلاعات دقیقی از عملیات نظامی با پهپاد در افغانستان قبل از سال ۲۰۱۵ برای عموم در دست نیست. اما در دوسال آخر دولت اوباما صدها حمله هوایی به مواضع شبه‌نظامیان مظنون به تروریسم در افغانستان صورت گرفت که حدود ۱۵۰۰ نفر در جریان این حملات کشته شدند و بین ۶۰ تا ۱۰۰ نفر از قربانیان غیر نظامی بودند.

اوباما نیز مانند بوش اعلام کرد عملیات رزمی در افغانستان به پایان رسیده، پایان عملیات رزمی در افغانستان این بار ۱۱ سال بعد از بار اول در روزهای پایانی دسامبر سال ۲۰۱۴ بود. بار دیگر دولت آمریکا تلاش خود را بر آموزش و کمک به نیروهای امنیتی افغان متمرکز کرد.

اوباما زمانی که کاخ سفید را ترک کرد هنوز ۱۰ هزار سرباز آمریکایی در افغانستان بودند.

دونالد ترامپ

دونالد ترامپ هرچند مایل به پایان دادن جنگ افغانستان بود اما سال ۲۰۱۷ و پس از ورود به کاخ سفید در این زمینه محتاطانه عمل کرد. ترامپ سال ۲۰۱۹  مذاکرات صلح میان آمریکا، رهبران طالبان و اشرف غنی( رئیس‌جمهوری) را پس از حمله تروریستی طالبان که ۱۲ کشته- که در میان آن‌ها یک آمریکایی بود- برجای گذاشت لغو کرد.

سال بعد مذاکرات از سر گرفته شد و ترامپ با طالبان به توافق رسید که در ازای قطع روابط با القاعده و توقف حملات به نیروهای آمریکایی، ۱۳ هزار سرباز باقی مانده در افغانستان را تا اول ماه مه ۲۰۲۱ خارج خواهد کرد. 

ترامپ در کمپین انتخاباتی وعده بازگرداندن سربازان آمریکایی مستقر در افغانستان  را به خانه داده بود. اما خیزش دوباره طالبانی که با داعش نزدیک بود احقاق این وعده را دشوار می‌ساخت.

نخستین تصمیم عمده ترامپ در رابطه با افغانستان، محول کردن تعیین تعداد سربازان به پنتاگون بود. در تیم ترامپ در این رابطه دو دستگی وجود داشت، دسته‌ای طرفدار ادامه حضور نظامی در افغانستان بودند و در مقابل بقیه ملاحظات ملی‌گرایانه‌ای داشتند که بر اساس آن با دخالت در خارج از مرزها مخالفت می‌کردند.

در نهایت اوت ۲۰۱۷ ترامپ در سخنرانی گفت که هرچند غریزه‌اش حکم به خروج تمامی سربازان آمریکایی از افغانستان می‌کند، اما «شرایط این کار را نا ممکن ساخته است.»

سال بعد ترامپ به زلمای خلیل‌زاد ( دیپلمات فصلی افغان-آمریکایی) ماموریت داد که مذاکرات با طالبان را با هدف پایان دادن به جنگ پیش ببرد. در این مذاکرات مقام‌های دولت افغان حضور نداشتند و این خود بین آمریکا و اشرف غنی فاصله افکند.

همزمان طالبان رشته حملات مرگباری را در افغانستان و نیز کابل آغاز کردند. ترامپ سال ۲۰۱۹ طالبان را برای مذاکرات صلح به کمپ دیوید دعوت کرد، اما بلافاصله این دعوت را لغو کرد. با این وجود مذاکرات با خلیل‌زاد ادامه یافت.

فوریه ۲۰۲۰ توافقی با طالبان حاصل شد که مستلزم خروج کامل نیروهای آمریکایی در قبال کاهش خشونت از سوی طالبان و قطع روابطش با گروه‌های تروریستی بود. نحوه اجرای این توافق روشن نبود و البته به گفته پنتاگون هیچ‌گاه عملی نشد. ماه مه ۲۰۲۱ فرا رسید و نیروهای آمریکایی همچنان در افغانستان بودند و خروج به جانشین ترامپ محول شد.

جو بایدن

ماه آوریل، جو بایدن نقشه خروج ۲۵۰۰ سربازآمریکایی باقی‌مانده در افغانستان را تا ۱۱ سپتامبر - مصادف با بیستمین سالگرد حملات ۱۱ سپتامبر- اعلام کرد. 

روند خروج سربازان از روز نخست ماه مه آغاز شد. ماه ژوئن بایدن طرح خروج و تغییر مکان هزاران افغانی را که به نیروهای آمریکایی کمک کرده بودند، اعلام کرد.

آمریکا ابتدا پایگاه هوایی بگرام - بزرگترین تاسیسات نظامی که از سال ۲۰۰۱ در کشور ساخته شده بود- را تخلیه کرد. چند روز بعد بایدن تاریخ خروج ذرا جلوتر و به ۳۱ اوت تغییر داد.

همزمان با خروج سربازان آمریکایی، طالبان اراضی بیشتری را تصرف می‌کرد. اما بایدن می‌گفت که به نیروهای امنیتی و ارتش افغان اطمینان دارد.

ارتش افغان بسیار سریع‌تر از آنچه انتظار می‌رفت از طالبان شکست خورد. روز  ۱۵ اوت، اشرف غنی همزمان با تخلیه سفارت امریکا در کابل از کشور گریخت.

بایدن ۶۰۰۰ سرباز آمریکایی را برای تامین امنیت فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی  و تسهیل روند پرواز‌ها به افغانستان اعزام کرد.

جنگ افغانستان در یک نگاه

جنگ افغانستان طولانی‌ترین جنگی است که آمریکا درگیر آن بوده. از هر چهار‌امریکایی یکی بعد از آغاز جنگ افغانستان متولد شده‌اند.

تلفات انسانی

بیشترین تلفات جنگ افغانستان مربوط به نیروهای ارتش و پلیس افغانستان است. ۶۶ هزار نیروی حفظ امنیت در طول این دو دهه کشته شدند. مقام دوم تلفات با ۵۱ هزار  از آن نیروهای طالبان و دیگر جنگجویان و شبه نظامیان مخالف است. در جریان جنگ افغانستان بیش از ۴۷ هزار غیر نظامی از جمله زنان و کودکان کشته شدند. تعداد تقریبی تلفات سربازان آمریکایی حدود ۲۴۵۰ ، پیمانکاران آمریکایی ۳۸۵۰، سربازان ناتو و دیگر نیروهای ائتلاف ۱۱۴۰، امدادرسانان ۴۴۴ نفر بود. ۷۲ روزنامه‌نگار نیز در جریان جنگ افغانستان جان باختند. جنگ افغانستان و عراق خارج از محدوده این تلفات- و بواسطه گسترش تروریسم به دیگر کشورها و درگیریها در دیگر مناطق از جمله سوریه و یمن - بیش از این قربانی برجای گذاشته. انستیتو واتسون دانشگاه براون در پژوهشی اخیرا شمار قربانیان انسان که در پی وقایع ۱۱ سپتامبر را بیش از ۹۰۰ هزار نفر در مجموع و در سراسر جهان اعلام کرده است.

هزینه

جنگ عراق حدود ۲۰ ماه پس از آغاز جنگ افغانستان شروع شد. از همین رو برخی از هزینه‌‌های هر دو جنگ با هم تداخل پیدا می‌کنند. جنگ عراق و افغانستان ( جنگ علیه تروریسم در پی حملات ۱۱ سپتامبر) برای آمریکا تا پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۲ تریلیون دلار هزینه داشت. و تا سال ۲۰۵۰ با احتساب بهره‌ بالغ بر ۶ تریلیون  و ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد شد.