چگونه «رینگ» مرضیه را کشت؟

در روزهای گذشته جان‌باختنِ یک کارگر ۲۱ساله به‌نام «مرضیه طاهریان» در کارخانه نساجی کویر سمنان خبرساز شد. خبرگزاری‌های دولتی در ایران «بی‌احتیاطی از سوی کارگر» را عامل مرگ او اعلام کردند اما در روزهای بعد مشخص شد گیر کردنِ مقنعه‌ای که مرضیه به صورت اجباری به‌سر داشته، در دستگاه و آسیب به سر او علت اصلی جان‌باختنش بوده است.

یک منبع آگاه از درون کارخانه نساجی کویر سمنان که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌و گو با زمانه جزییات جدیدی درباره وضعیت کاریِ کارگران زن و مرد در این کارخانه و همچنین چگونگی جان‌باختن مرضیه طاهریان را در اختیار زمانه قرار داده است.

شرکت نساجی کویر سمنان یک کارخانه صنعتی واقع در فاز یک از شهرک صنعتی شرق، در کیلومتر ۸ جاده سمنان- دامغان است که با مدیریت فردی به‌نام «امیررضا فیض» در زمینه تولید انواع نخ ظریف پنبه اى و الیاف مصنوعى فعالیت دارد.

کارگران زن؛ هشت ساعت دویدنِ بی‌‌وقفه، هوای دم کرده و حجاب اجباری

عبارات بالا، شرایط حاکم بر فضای کارخانه نساجی کویر سمنان است که یک منبع آگاه آن را توصیف می‌کند. او به زمانه می‌گوید:

به‌گفته او، هر کارگر هشت ساعت به صورت مستمر در حال دویدن بین دستگاه‌هاست. در حالی که نه تنها از پوشش مناسب و ایمن برخوردار نیست بلکه کمترین موارد ایمنی دستگاه‌ها، بعضا به علت مستهلک بودن، هم در نظر گرفته نشده است.

نبود ایمنی در محیط کار و حوادث ناشی از کار، از جمله موضوعاتی است که در سال‌های گذشته منجر به جان‌باختن یا مصدوم شدن صدها کارگر در ایران شده است.

شمار بالای تلفات ناشی از نبود ایمنی در محیط کار در ایران در حالی‌ست که بسیاری از کارفرمایان به‌ویژه کارفرمایان بخش خصوصی به دلیل کم‌کردن هزینه‌ها و کسب سود بیشتر، از تهیه وسایل و امکانات حفاظتی و ایمنی در محیط کار خودداری می‌کنند.

فضای داخلی کارخانه چگونه است؟

منبع آگاه درباره نحوه چینش ابزارآلات تولید و وضعیتِ کاریِ کارگران در سالن‌های کارخانه نساجی کویر سمنان می‌گوید:

به‌گفته او، تولیدات نساجی کویر سمنان شامل ریسندگی انواع نخ‌های پنبه‌ای رینگ و اپن‌اند، رنگرزی نخ به روش بوبین رنگ کنی و نیز تولید پارچه‌ی جین، پاکویی و انواع دیگر پارچه‌های پنبه‌ای سبک و سنگین می‌باشد:

براساس اطلاعاتی که این منبع آگاه در اختیار زمانه قرار داده، کار خانه نساجی کویر سمنان با حدود هزار و سیصد صد نفر کارگر، در چهار شیفت کاری ِ هشت ساعته فعال است و اکثر کارگران را هم زنان تشکیل می‌دهند:

به‌گفته این منبع آگاه، کارگران در طی ساعات کاری به‌هیچ‌وجه اجازه ندارند در محل کار بنشینند و تمام مدت باید به صورت ایستاده به کار خود ادامه دهند.

رینگ، دستگاهی که جان مرضیه را گرفت

«سالن  A، رینگ ۲، واحد ۸۲۰»

عبارت ذکر شده، آدرس دقیق نقطه‌ای در کارخانه نساجی کویر سمنان‌ است که مرضیه طاهریان به‌دلیل داشتنِ حجاب اجباری و به‌خاطر عدم ایمن سازیِ محل کارش توسط کارفرما، جانش را از دست داده است.

دستگاه ریسندگی رینگ که در میان کارگران نساجی با اصطلاح «رینگ» هم شناخته می‌شود، یک سیستم قدیمی ریسندگی است که عملیات‌های نخ کشی (Drawing)، تاب (Twisting) و پیچش (Winding) را در مراحل مختلف تولیدِ نخ انجام می‌دهد.

منبع آگاه اما بر این باور است که دستگاه‌هایی که مرضیه با آنها کار می‌کرده نه تنها قدیمی و فرسوده بوده بلکه نقص فنیِ محرز هم داشته است:

«همه‌ کسانی که برای مدتی اوپراتور رینگ ۱ و ۲ در سالن قدیم یا همان سالن A بودند، متفق‌القول معتقدند که این دو دستگاه پارگیِ پیوند وحشتناکی دارند. میزان ِ پیچیدگی نیمچه نخ به دور سیلندر‌ها به علت همین پارگی‌های مداومِ پیوند، بسیار زیاد است. این دو دستگاهِ کلافه کننده‌ای که اکثرا حالت درهم ریختگی دارند، همچنان استارت شده و به تولید ادامه می‌دهند.»

او می‌گوید نقص فنی دستگاه‌ها باعث می‌شد مرضیه به صورت پیوسته در میان دو رینگ در حال دویدن باشد:

به‌گفته او، مرضیه طاهریان در حال مایع دادن به ماسوره‌ واحد غیرفعال ۸۲۰ بوده که مقنعه و موهای پشت سر بافته شده‌اش در یک لحظه بین سیلندر گیر کرد و منجر به جان‌باختنِ او شد:

طبق ماده ۹۱ قانون کار ایران: «کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون مکلف هستند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین‌حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به‌آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند.»

در سایه سوء مدیریت و نظارت نکردن نهادهای دولتی، این ماده از قانون کار در بسیاری از کارگاه‌ها و کارخانجات تولیدی اجرا نمی‌شود.

نقص فنی دستگاه‌ها و گزارش جعلیِ «سهل‌انگاری اپراتور»

منبع آگاه درباره نقص فنی و فرسودگی گسترده در دستگاه‌های کارخانه نساجی کویر سمنان که روزانه جان صدها کارگر را تهدید می‌کند، می‌گوید:

به‌گفته این منبع آگاه، در صورتی که دست یکی از کارگران به دلیل نقص فنی دستگاه‌ها آسیب ببیند، لیدر (سرپرست) بخش رینگ در گزارش خود، علت حادثه را «سهل‌انگاری اپراتور» خواهد نوشت.

براساس اطلاعاتی که در اختیار زمانه قرار داده شده، کارگران نساجی کویر سمنان نه تنها تجهیزات ایمنی کافی از طرف کارفرما دریافت نمی‌کنند بلکه حتی هوای سالم برای تنفس هم در فضای کارخانه وجود ندارد:

نا امنی شغلی مداوم و حجم بالای کار در شبانه روز

نا امنی شغلی کارگران در ایران از بحث‌های چالش برانگیز در سال‌های اخیر بوده است. بی‌توجهی دولت به بازرسی و کنترل محیط کار، و وجود میلیون‌ها نیروی بیکار، به کارفرمایان امکان داده است کارگران را با مزد ناچیز و در فقدان ایمنی محیط کار و نبود وسایل مناسب به کار بگیرند.

 آموزش ندادن کارگران و خستگی مفرط ناشی از ساعت‌های طولانی کار و نبود تشکل‌های مستقل کارگری برای پیگیری وضعیت بهداشتی و ایمنی محیط کار، حوادث کار و بیماری‌های ناشی از حرفه را افزایش داده‌اند.

از سوی دیگر، کارفرمایان در غیاب تشکل‌های مستقل کارگری که بر اجرای قانون کار نظارت داشته باشند، برای ارزان ساختن هزینه‌های خود کارگران غیر حرفه‌ای را به کار می‌گیرند و به رغم این که طبق قانون باید سه ماه دوره به کارگر آموزش دهند، این فرصت را به کارگر نمی‌دهند که مهارت لازم را کسب کند.

منبع آگاه درباره نحوه جذب نیرو و آموزش در کارخانه نساجی کویر سمنان می‌گوید:

به‌گفته او، به‌علت وجود هزاران بیکار، درکارخانه‌ی نساجی کویر سمنان به صورت مداوم و مستمر پذیرش نیرو وجود دارد:

به‌گفته او، آموزش‌هایی که از طرف شرکت برای دستگاه‌ها داده می‌شود، به‌هیچ‌وجه کافی نیست و زنان از سر اجبار تن به کار در چنین فضایی می‌دهند:

به‌نظر می‌رسد ناامنی شغلی و تبعیض جنسیتی، فشار مضاعفی را بر زنان شاغل در کارخانه نساجی کویر سمنان وارد کرده است.