فقر و پریود؛ بازگشت به دوران مادربزرگ‌ها

تنگناهای اقتصادی و تورم بی‌سابقه این روزهای ایران، در همه ابعاد زندگی مردم تاثیر گذاشته و سبد خرید آنان را کوچک‌تر کرده است. درآمدهای امروزی با قیمت‌های سرسام‌آور مواد خوراکی، حمل‌ونقل، آموزش، اجاره مسکن و بهداشت و سلامت همخوانی ندارد و مردم برای اینکه دخل‌وخرجشان به هم بخواند، چاره‌ای ندارند جز اینکه برخی خریدهای خود را حتی اگر ضروری باشند کسر کنند و این کسر کردن در مواردی به قیمت جان و سلامت آنان تمام می‌شود؛ درست مثل حالا که قیمت‌های کمرشکن اقلام بهداشتی، موجب شده برخی زنان مصرف نوار بهداشتی را کاهش دهند. اتفاقی که خطر ابتلای آنان به انواع بیماری‌های عفونی را به همراه دارد. 

از پاپیروس‌های نرم تا کاپ‌ها و تامپون‌ها

دختران جوان دنیای امروز که طیف متنوعی از اقلام بهداشتی را در اختیار دارند، ممکن است سخت باور کنند که در زمان مادربزرگ‌های آنان از پدهای بهداشتی متنوع امروز خبری نبود. کمتر از ۱۰۰ سال پیش بسیاری از زنان در نقاط مختلف دنیا هنگام پریود از پارچه‌هایی که قدرت جذب بیشتری داشتند استفاده می‌کردند و همین موجب می‌شد که به انواع بیماری‌ها دچار شوند، بیماری‌هایی که به دلیل در دسترس نبودن امکانات پزشکی، خیلی وقت‌ها به مرگ زنان هم منجر می‌شد. 

این وضعیت در تمام طول تاریخ وجود داشته و از زنان قربانی گرفته است؛ بر اساس اسناد تاریخی زنان در مصر باستان از پاپیروس‌های نرم برای دوران پریود استفاده می‌کردند، رومی‌ها پشم گوسفند را مناسب می‌دانستند، برای قبایل آمریکایی حصیر و گیاهانی که خون را جذب می‌کنند، کاربرد داشت و اولین نوار بهداشتی زنان چینی هم پارچه‌هایی نرم بود که داخل آن را با شن یا گیاه خشک پر می‌کردند. 

اغلب پارچه‌هایی که این زنان استفاده می‌کردند مندرس و از لباس‌های کهنه بودند، آنان این پارچه‌ها را چندین مرتبه می‌شستند و دوباره استفاده می‌کردند. آلودگی‌های پارچه‌ها بعد از هر بار مصرف، افزایش می‌یافت و به همین دلیل منشأ انواع بیماری‌ها می‌شدند.  

این وضعیت در تمام طول تاریخ ادامه داشت تا اینکه زمان گذشت و زنان آموختند برای نجات از بیماری‌ها باید سراغ محصولات یک‌بارمصرف بروند، شاید بتوان گفت پرستاران فرانسوی در جنگ جهانی اول، نخستین کسانی بودند که از گازهای پانسمانی برای دوران پریود استفاده کردند و بعد از هر بار مصرف آن‌ها را دور ریختند اما حتی این کار هم مانع ابتلای زنان به بیماری‌های عفونی نشد تا اینکه به‌تدریج نوار بهداشتی‌های کمپانی‌های مختلف به بازار آمد. 

اختراع نوار بهداشتی، گام مهمی در جهت تامین سلامت زنان بود. با گذشت زمان، شکل نوار بهداشتی‌ها تغییر کرد و تنوع آن‌ها نیز بیشتر شد. بعدها انواع جدیدتری از اقلام بهداشتی مثل کاپ‌ها و تامپون‌ها نیز به بازار آمد اما همچنان درصد زیادی از زنان در جهان ترجیح می‌دهند از نوار بهداشتی استفاده کنند. 

کارزارهای لغو مالیات نوار بهداشتی

استفاده از نوار بهداشتی برای زنان بدون هزینه نبود؛ شرکت‌های تولیدکننده نوار بهداشتی از محل تولید آن ثروت‌های زیادی به دست آوردند و برخی دولت‌ها نیز با ادعای اینکه نوار بهداشتی کالایی ضروری نیست، آن را مشمول مالیات‌ کردند؛ برای نمونه سال ۱۹۷۳ سیاستمداران بریتانیا به این نتیجه رسیدند که نوار بهداشتی برخلاف تیغ اصلاح مردانه کالایی ضروری نیست و برای آن مالیات گذاشتند. سال ۲۰۱۴ میلادی فردی به نام لارا کوریتون در بریتانیا کارزاری برای لغو مالیات نوار بهداشتی راه انداخت و در نامه خود نوشت: «شما انتخاب نمی‌کنید پریود شوید، بنابراین قاعدگی مسئله‌ای لوکس نیست.» حدود ۳۲۰ هزار انگلیسی طومار او را امضا کردند و در نهایت دیوید کامرون، نخست‌وزیر وقت بریتانیا مالیات نوار بهداشتی را لغو کرد. 

در کشورهایی مثل استرالیا و آمریکا نیز کارزارهایی برای لغو مالیات نوار بهداشتی فعالیت می‌کنند. گرفتن مالیات از نوار بهداشتی در دوران همه‌گیری کرونا برای زنان ساکن ترکیه نیز دردسرهایی ایجاد کرد؛ در دوران قرنطینه این کشور سوپرمارکت‌ها فقط اجازه داشتند کالاهای ضروری را که مشمول مالیات نمی‌شوند بفروشند به همین دلیل فروش نوار بهداشتی به عنوان کالایی که مشمول مالیات می‌شوند، چندین روز در این کشور ممنوع بود. 

در کنار کشورهایی که برای نوار بهداشتی مالیات گذاشته‌اند، دولت‌هایی هم هستند که عرضه آن را برای زنان رایگان کرده‌اند؛ پارلمان اسکاتلند در ماه فوریه سال ۲۰۲۰ میلادی طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن محصولات ویژه قاعدگی برای تمامی زنان در این کشور رایگان شد. به موجب این قانون در مکان‌های عمومی این کشور مثل مدارس، دانشگاه‌ها و کلوپ‌های جوانان نوار بهداشتی رایگان توزیع می‌شود. 

احیای روش‌های سنتی

دختران به طور متوسط در سنین ۱۲ تا ۱۳ سالگی پریود می‌شوند و قاعدگی آنان معمولا تا ۵۰ سالگی ادامه دارد. اگر هر دوره قاعدگی را هفت روز در نظر بگیریم به معنای آن است که هر زن به طور میانگین در طول عمر خود حدود سه هزار روز پریود می‌شود. توصیه متخصصان به زنان این است که در دوران قاعدگی دست‌کم هر چهار ساعت یک‌بار نوار بهداشتی خود را تعویض کنند. این نیز به آن معناست که هر زن در دوران قاعدگی روزانه به هشت عدد نوار بهداشتی نیاز دارد، اگر قاعدگی او هفت روز طول بکشد باید برای هر دوره پریود ۴۲ عدد نوار بهداشتی تهیه کند. 

در ایران اغلب بسته‌های نوار بهداشتی هفت عددی است، بنابراین هر زن به طور متوسط در دوران قاعدگی خود باید دست‌کم شش بسته نوار بهداشتی بخرد. به‌عبارت‌دیگر هر دوره پریود یک زن، دست‌کم ۱۰۰ هزار تومان برای او تمام می‌شود چون حداقل قیمت کنونی یک بسته نوار بهداشتی هفت عددی ۱۸ هزار تومان است. درحالی‌که اوایل دهه ۹۰ قیمت نوار بهداشتی ۵۰۰ تومان بود. 

محمد، فروشنده داروخانه‌ای در منطقه خاوران تهران است، او درباره نرخ‌های نوار بهداشتی‌های موجود به رادیو زمانه می‌گوید: «ارزان‌ترین نوار بهداشتی که ما موجود داریم برند «تافته» است که هفت عدد دارد و قیمت آن ۱۸ هزار تومان است، از میان انواع با کیفیت و گران‌تر هم نوار بهداشتی «مای‌لیدی» را داریم که آن‌هم هفت عددی است و ۳۵ هزار تومان قیمت دارد. برندهای دیگری‌ هم بین ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان داریم که آن‌ها هم هفت‌تایی‌اند.» 

محمد به افزایش چند برابری قیمت نوار بهداشتی در یک سال اخیر و افت فروش آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کل فروش محصولات بهداشتی مثل دستمال‌کاغذی در داروخانه ما حدود ۴۰ درصد کمتر شده است، اگرچه کاهش فروش نوار بهداشتی این اندازه نبود چون مایحتاج اساسی مردم است اما حتی فروش آن هم بین ۲۰ تا ۲۵ درصد نسبت به سال قبل کمتر شده است.» 

خانم علیپور، صاحب داروخانه‌ای در منطقه فلاح تهران است؛  او نیز از کاهش فروش اقلام بهداشتی خبر می‌دهد و می‌گوید هم فروش نوار بهداشتی کمتر شده و هم استفاده از محصولات بدون کیفیت افزایش یافته است. او می‌گوید در همین داروخانه مشتریانی داشتیم که ماهی پنج تا شش بسته نوار بهداشتی می‌خریدند اما حالا ماهی یک یا دو تا می‌خرند. 

لیلا، عضو داوطلب یک سازمان خیریه که در امور زنان و کودکان فعالیت می‌کند نیز خبر می‌دهد که در مناطق محروم و جنوبی شهر بسیاری از زنان و دختران به روش‌های سنتی در دوران پریود روی آورده‌اند، یعنی از پارچه استفاده می‌کنند و نهایتا بعد از هر بار مصرف آن را می‌شویند و اتو می‌کنند. 

به گفته لیلا در همین یک سال اخیر برخی دختران تحت پوشش موسسه آن‌ها به بیماری‌ها و حساسیت‌های پوستی مبتلا شده‌اند ولی خانواده‌ها می‌گویند توان خرید نوار بهداشتی را نداریم. 

این فعال حقوق کودکان، وضعیت دخترانی را که در خیابان‌ها کار می‌کنند «اسفناک» توصیف می‌کند و می‌گوید: «بعضی از این بچه‌ها اولین پریود خود را در خیابان تجربه می‌کنند، درحالی‌که به نوار بهداشتی و سرویس بهداشتی مناسب دسترسی ندارند و کمترین آموزشی هم درباره رعایت بهداشت فردی ندیده‌اند.» 

او ادامه می‌دهد: «بسیاری از مردم دیگر توان خرید محصولات بهداشتی را ندارند، در مناطق جنوب و حاشیه شهر کم نیستند دخترانی که از لباس‌های کهنه خود و دیگر اعضای خانواده به عنوان نوار بهداشتی استفاده می‌کنند، وقتی به مادرانشان اعتراض می‌کنیم می‌گویند پول خرید نان نداریم، نوار بهداشتی که جای خود دارد.» 

استفاده از پارچه‌های مندرس به جای نوار بهداشتی و مصرف طولانی‌مدت یک نوار بهداشتی شرایط را برای رشد باکتری‌ها در ناحیه تناسلی زنان مهیا می‌کند این باکتری‌های بیماری‌زا خیلی زود وارد بدن زنان می‌شوند و مشکلات عفونی برای آنان ایجاد می‌کنند.  

لیلا از سازمان‌های مردم‌نهاد و نیکوکاران می‌خواهد تامین لوازم بهداشتی برای دختران مناطق محروم و دخترانِ کار را جدی بگیرند وگرنه به گفته او بیم آن می‌رود که تا چند سال آینده با موج فزاینده‌ای از انواع بیماری‌های عفونی در میان دختران جوان مواجه شویم. به‌خصوص اینکه در خیابان‌ها و مناطق محروم، فقدان سرویس بهداشتی مناسب نیز سلامت دختران را تهدید می‌کند. 

مشکلات دختران و زنان در ایران فقط به گران بودن انواع محصولات بهداشتی محدود نیست، سرویس‌های بهداشتی مدارس مناطق محروم، وضعیت مناسبی برای تعویض نوار بهداشتی دختران ندارند و آموزش‌وپرورش هم اقدام مناسبی برای بازسازی سرویس‌های بهداشتی انجام نمی‌دهد حتی توالت‌های دانشگاه‌ها هم آن‌طور که باید مناسب‌سازی نشده‌اند و سلامت دختران را تضمین نمی‌کنند. در چنین وضعیتی زنان و دختران نوجوان ایران در معرض انواع بیماری‌ها قرار دارند و بعید نیست که تا چند سال آینده آمار بیماری‌های عفونی به‌خصوص در میان اقشار فقیر جامعه افزایش یابد.