می‌نوشیم به تلافی تمام محدودیت‌ها

بلند می‌گوید: «فردا می‌روم کاخ بوستان برای زیارت بچه‌های ناصرالدین شاه.»

...

فردا که می‌شود و برایش که تعریف می‌کنم جای بوستان و گلستان را چطور عوض کرده و چه ارادتی به خاندان قاجار نشان داده، از خنده به سرفه می‌افتد و باورش نمی‌شود خودش این حرف‌ها را زده باشد.

با فاطمه در مهمانی یکی از دوستانم آشنا شده‌ام. شبی که مست بود و نمی‌توانست و نمی‌بایست رانندگی می‌کرد، من او را به خانه‌اش رساندم. همین مستی دلیل دوستی بیشتر ما شد و بعد از آن رفت و آمد بیشتری پیدا کردیم. اولین بار ۲۱ ساله بوده و در خوابگاه دانشگاه، با دخترهای هم‌اتاقی شراب خورده. این تجربه آن‌قدر برایش هیجان‌انگیز و لذت‌بخش بوده که سال‌های بعد هم ادامه‌اش داده است؛ ۱۰ سال بعد از فارغ‌التحصیلی.

خانواده فاطمه در شهر کاشان زندگی می‌کنند اما خودش از زمان دانشگاه ساکن تهران است.

- مامان اگر بفهمد من مشروب می‌خورم سکته می‌کند .... فکر می‌کند خانوادگی می‌رویم جهنم. خیلی مذهبی هستند ....

خودش هم اولین باری که مشروب خورده، استرس داشته و در فاصله بین گناه و لذت معلق بوده است:

تا همین چند سال پیش در جامعه سنتی ایران، کارهایی مثل نوشیدن مشروبات الکلی، مصرف مواد مخدر و حتی کشیدن سیگار، عمدتاً امری مردانه تلقی شده و زنان -جز در دورههایی خاص- از نمایش عمومی این رفتارها ابا داشتند. از آنجا که مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی قبح اجتماعی بیشتری هم داشته و کم و بیش دارد، بین زن‌ها هم کمتر وجود داشته یا کمتر دیده می‌شده است.

در سال‌های اخیر اما مصرف سیگار، مواد مخدر و روان‌گردان و نوشیدن مشروبات الکلی در بین زنان نیز شایع‌تر شده و بیشتر به چشم می‌آید؛ چنانکه بر خلاف سال‌های گذشته، دیدن زنانی که در خیابان یا در کافه و حتی محل کار سیگار می‌کشند، به امری عادی تبدیل شده است.

همچنین اگر قبلاً دیدن زنانی که در دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه مشروب می‌خورند نادر بود، امروز در بسیاری از دورهمی‌ها این امر عادی شده است. فاطمه و تعداد دیگری از دوستانم از این تغییر راضی‌اند و معتقدند تابوی بد بودن کارهایی مثل نوشیدن مشروب برای زنان باید خیلی زودتر از اینها شکسته می‌شد. آنها می‌گویند می‌نوشند برای تلافی کردن تمام محدودیت‌ها.

از ممنوعیت تا بحران

موضوع اشتیاق بیشتر زنان به نوشیدن مشروبات الکلی وقتی برایم مهم‌تر می‌شود که باخبر می‌شوم یکی از دوستان قدیمی خودم برای ترک اعتیاد به الکل، به روان‌پزشک مراجعه می‌کند.

نازنین را بیشتر از ۲۰ سال است می‌شناسم. پدرش استاد دانشگاه سرشناسی بود و مادرش نقاش. خانواده‌ای فرهنگی و جذاب در چشم اطرافیان که برای نازنین و برادرش با بی‌مهری پدر تعریف می‌شد.

او یک سال پیش، خوشحال بود از اینکه بعد از سال‌ها توانسته سیگار را ترک کند و فقط گاهی آبجو یا شراب می‌نوشد. حالا اما این نوشیدن‌های گاه به گاه به مراسمی هر روزه تبدیل شده است. دلیل اصلی مراجعه‌اش به روانپزشک را می‌پرسم.

می‌گوید:

خودش پیش از مراجعه به روان‌پزشک تصور نمی‌کرده به الکل اعتیاد داشته باشد. با این حال تشخیص دکتر چیز دیگری بوده:

این بود که بیشتر از افسردگی و اضطراب، به اعتیاد الکل چسبید و درمان را در سه جنبه شروع کرد.

نازنین این روزها دارو مصرف می‌کند و از راه‌های جنبی هم استفاده می‌کند؛ هر چند هنوز بهبودی در خودش احساس نکرده است.

از اینکه همسرش سعی می‌کند از او حمایت کند تا حالش بهتر شود خوشحال است هر چند نمی‌داند زندگی‌اش به کجا خواهد رسید. نگران است که نتواند الکل را کنار بگذارد یا افسردگی‌اش بهتر نشود و نتواند به زندگی عادی برگردد.

ماجرای دوست دیگرم مهدی با نازنین متفاوت است. سه سال است از همسرش جدا شده. می‌گوید اختلاف اصلی‌شان اعتیاد مریم به الکل بوده. تا مدتی کسی از این اعتیاد خبر نداشته اما ظاهراً از جایی به بعد نتوانسته آن را مخفی کند:

از او می‌پرسم هیچ راهی جز جدایی نبوده؟

می‌گوید:

می‌پرسم مگر غیر از این است که خودش هم مشروب می‌خورد؟

می‌گوید:

می‌پرسم آخرین باری که در موقعیت خاص قرار گرفته کی بوده؟

می‌خندد و می‌گوید همین پریروز ....

این صحبت‌های مجید نشان می‌دهد همچنان بار فشارهای عرفی روی زنان سنگین است و مردسالاری حتی شیوه نوشیدن زنان را کنترل و سرکوب می‌کند. چه بسا انگ و برچسب اعتیاد به الکل هم برای دور کردن زنان از سرخوشی و عیش و نوش که جامعه آن را مردانه تعریف می‌کند، به آنان زده می‌شود.

الکل، روی میز روان‌شناس

ندا و مجید، زوج جوانی هستند و سطح زندگی تقریباً مرفهی دارند. مجید پیش از ازدواج هم گاهی مشروب می‌خورده و بعد از ازدواج به روال خودش ادامه داده اما ندا می‌گوید همیشه از این موضوع ناراحت بوده و با هم اختلاف داشته‌اند تا اینکه بعد از مدتی، خودش برای تلافی شروع کرده به مشروب خوردن.

حالا بعد از چهار سال، مجید همچنان گاهی مشروب می‌خورد اما مجید فکر می‌کند ندا به الکل معتاد شده تا جایی که شب‌ها نمی‌تواند بدون خوردن چند استکان مشروب بخوابد. موضوع وقتی برایشان حساسیت‌برانگیز شده که ندا متوجه شده باردار است و خودش حالا بیشتر از مجید، نگران تأثیر الکل بر فرزند آینده‌شان است.

مجید می‌گوید:

آنان به همین دلیل تصمیم گرفته‌اند از مشاور روان‌شناس کمک بگیرند.

محمدرضا بهبهانی روانشناس است و ۳۰ سال است با مراجعان مختلف سر و کار دارد. او می‌گوید در سال‌های اخیر تعداد زنانی که مشکلاتشان مستقیم یا غیر‌مستقیم به مصرف الکل مربوط است، به شکل قابل توجهی بیشتر شده.

در بین مراجعان او، تعداد زنانی که به دلیل مشکلات دیگری به روان‌شناس مراجعه کرده‌اند اما در جلسات مشاوره روشن شده بخشی از مشکلاتشان به مصرف الکل مربوط است، کم نیست.
او می‌گوید:

البته در ایران هم اعتیاد زنان به الکل مثل کشورهای دیگر دنیا کمتر از مردان است اما به گفته بهبهانی، در سال‌های اخیر حتی بین دختران جوان شیوع چشمگیری داشته و زنان بیشتری درگیر این موضوع شده‌اند:

بهبهانی در همان جلسه اول متوجه شده که دختر به الکل اعتیاد دارد:

صحبت‌های او مرا متوجه دختران نوجوان اطرافم می‌کند. دخترانی که می‌دانم در مدرسه نوشیدن مشروب را تجربه کرده‌اند. از او می‌پرسم آیا این موضوع نگران کننده است:

بهبهانی معتقد است افزایش مصرف الکل به طور کلی در ایران ریشه در سختگیری‌های حاکمیت هم دارد:

«شرایط طوری شده که وقتی با کسی درباره ضرر الکل حرف می‌زنی، بلافاصله متهم می‌شوی به طرفداری از حاکمیت. در حالی که مسأله من به عنوان روان‌شناس، سلامت جسم و روان آدم‌هاست.»

او در صحبت‌هایش چند بار به شرایط اجتماعی و آسیب‌های موجود اشاره می‌کند. می‌خواهم بدانم این موضوع را تا چه اندازه در افزایش آمار مصرف الکل دخیل می‌داند:

از مطب دکتر بهبهانی که بیرون می‌آیم، به خودم و دوستانم فکر می‌کنم. ما که انگار تنها خواسته‌ایم خودمان را در میان سیاست‌های خرد و کلان سیاست‌گذاران حفظ کنیم. آنها که در تمام این سال‌ها تلاش کرده‌اند با فشارها و سختگیری‌ها، امکان شادی و نشاط و حتی یک زندگی معمولی را از مردم بربایند.