مشت در برابر مشت؛ آمریکا و عربستان در زمستان جده

روز جمعه ۱۵ جولای/ ۲۴ تیرماه در مقابل کاخ السلام جده، بالاخره جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی رو در رو شد. بایدن برای رعایت پروتکل‌های کرونا که در اسرائیل آن را چندان رعایت نکرد، مشتش را به سمت محمد بن سلمان دراز کرد. مشت در برابر مشت.

استقبال امیر جده در فرودگاه این شهر از رئیس‌جمهوری آمریکا و تشریفاتی نسبتاً اندک برای استقبال از جو بایدن، نخستین نشانه از سردی روابط طرفین بود.   

جو بایدن در دوران رقابت‌های انتخاباتی ۲۰۲۰ به تندی از عربستان، کارنامه حقوق بشری‌اش و نقش محمد بن سلمان در قتل جمال خاشقچی انتقاد کرده بود. عربستان که خود را برای انتقال تدریجی قدرت از پادشاه سالخورده به ولیعهد جوان آماده می‌کند، در سردترین دوره رابطه‌اش با آمریکاست.

سفر جو بایدن به عربستان پیش از انجامش امیدهایی را در دل طرفداران گرمی رابط دو کشور ایجاد کرده بود. بایدن و وزارت خارجه آمریکا هم در چند هفته گذشته تلاش کردند تا اختلافات کمرنگ شود و از پرداختن به موضوعات حیثیتی مانند آلوده بودن دست ولیعهد به خون یک روزنامه‌نگار سرشناس تا جای ممکن اجتناب می‌کردند.

اما همچنان جمال خاشقچی در میانه پلی ایستاده که دو طرف را به هم می‌رساند. جو بایدن  روز جمعه گفت که موضوع قتل خاشقچی را در ابتدای نشستش با مقامات ارشد سعودی از جمله محمد بن سلمان مطرح کرده است.

بایدن به خبرنگاران گفت که در این مذاکرات درباره حقوق بشر «و نیاز به اصلاحات سیاسی» صحبت کرده است.

جمع‌بندی آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا از قتل خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول در اکتبر ۲۰۱۸ آن است که محمد بن سلمان در این رویداد نقش مستقیم داشته‌ است و عاملان و برنامه‌ریزان قتل با او در ارتباط بوده‌اند.

بایدن به‌عنوان نامزد ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۹، وعده داده بود که از قتل این روزنامه‌نگار نخواهد گذشت و سعودی‌هایی را که عامل آن بودند، «مطرود» خواهد کرد. پیش از سفر به عربستان سعودی هم بارها گفته شد که بایدن تنها با ملک سلمان دیدار خواهد کرد و نه پسرش. اما داستان به گونه‌ای دیگر رقم خورد.

ریما بنت بندر آل سعود، سفیر عربستان سعودی در واشنگتن، روز پنجشنبه به مجله آمریکایی پولیتیکو گفت که عربستان از این قتل «منزجر» است و آن را جنایتی وحشتناک توصیف کرد، اما گفت که این قتل نمی‌تواند روابط آمریکا و عربستان را برای همیشه تغییر دهد.

نفت و دهان گشوده جهان برای انرژی

سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان سعودی در میانه تلاش‌ها برای از سرگیری روابط واشنگتن با ریاض و در شرایطی انجام شده است که جهان با بحران انرژی و قیمت‌های بالای نفت روبه‌رو است. جنگ روسیه در اوکراین روند تامین انرژی را مختل کرده است و این همان زمان طلایی است که عربستان سعودی در انتظارش نشسته بود.

عربستان سعودی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان است. آمریکا در تلاش است تا سعودی‌ها را مجاب کند خودشان و کشورهای همپیمان نفتی‌‌شان، عرضه نفت را افزایش دهند.

سعودی‌ها در فرودگاه جده از بایدن استقبال سردی کردند، بدون اینکه هیچ یک از مراسمی که اسرائیل برای بایدن تدارک دیده بود را انجام دهند. این شاید نشانه‌ای از پاسخ عربستان به درخواشت آمریکا باشد.  

قبل از ورود بایدن به جده، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، به خبرنگاران در هواپیمای ریاست‌جمهوری گفت که بایدن «به طور واضح و اساسی» چشم‌انداز خود را برای تعامل واشنگتن در خاورمیانه در دیدارهای خود در عربستان سعودی بیان خواهد کرد.

«بایدن می‌خواهد اطمینان حاصل کند که آمریکا خاورمیانه را رها نکرده تا چین و روسیه بر آن مسلط شوند. رهبری آمریکا و تعامل آمریکا از ویژگی‌های سیاست ایالات متحده در این منطقه خواهد بود و ما قصد داریم نقشی حیاتی در این زمینه ایفا کنیم.»

ایالات متحده مشتاق است که عربستان سعودی و شرکای آن در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نفت بیشتری تولید کنند تا به کاهش قیمت بالای بنزین و کاهش بالاترین نرخ تورم ایالات متحده در ۴۰ سال گذشته کمک کند.

بایدن در نشست روز شنبه در جده با مجموعه وسیع‌تری از رهبران عرب در شورای همکاری کشورهای خلیج فارس دیدار خواهد کرد.

اما یک مقام آمریکایی پیش از این سفر به خبرگزاری رویترز گفت که واشنگتن انتظار ندارد ریاض فوراً تولید نفت خود را افزایش دهد و به نتیجه نشست بعدی اوپک پلاس در روز ۳ اوت چشم دوخته است.

بایدن در کنفرانس خبری کوتاه بعد از ظهر جمعه خود به کاهش قیمت نفت از قبل از سفر او به خاورمیانه اشاره کرد و گفت که اثرات بالقوه سفر او به عربستان سعودی بر بازار انرژی «تا چند هفته دیگر» احساس نخواهد شد.

اوپک پلاس در ماه اوت تصمیم گرفت تا اهداف تولید خود را به میزان ۶۴۸ هزار بشکه در روز در ماه اوت افزایش دهد و به کاهش تولید بی‌سابقه‌ای که در اوج همه‌گیری کرونا برای مقابله با کاهش تقاضا به وجود آورده بود، پایان داد.

بیانیه مشترک و امضای توافقنامه

امضای ۱۸ توافقنامه و انتشار یک بیانیه مشترک، دستاورد روز نخست حضور جو بایدن در عربستان سعودی بود. توافقنامه‌های در حوزه امنیت، مقابله با تروریسم، انرژی، فناوری و همکاری‌های اقتصادی امضا شد. در بیانیه مشترک هم به موضوع ایران، یمن، فلسطین و عراق پرداخته شد.

بایدن در نشست خبری روز جمعه فهرستی از توافق‌های دو طرف را برشمرد و آنها را «تجارتی مهم» توصیف کرد.

او قراردادهایی را برای اجازه عبور پروازهای اسرائیل از حریم هوایی عربستان و انتقال حاکمیت دو جزیره دریای سرخ از مصر به عربستان و همچنین پروژه های زیرساختی و انرژی پاک را فهرست کرد.

بایدن در بیانیه قبلی خود درباره توافقنامه حریم هوایی میان اسرائیل و عربستان گفته بود: «به لطف ماه‌ها دیپلماسی پایدار بین دولت من و عربستان سعودی، سرانجام این موضوع به واقعیت پیوست.»

اما گرچه بایدن تلاش می‌کند این رویداد را به نام خودش و دولتش بزند، اما این توافق به دنبال سال‌ها نزدیکی واقعی بین اسرائیل و عربستان سعودی رخ داده است. دو سال پیش، ریاض زمانی که امارات متحده عربی و بحرین برای عادی سازی روابط با اسرائیل به عنوان بخشی از مجموعه‌ای از معاملات با میانجیگری ایالات متحده موسوم به «‌توافق ابراهیم‌» اقدام کردند، اعتراضی نکرد.

سفیر عربستان در واشنگتن گفت: «تلاش‌های آمریکا و عربستان برای تضمین صلح و امنیت باید بر تقویت همکاری‌ها و «تقویت یک سیستم مبتنی بر اصول» برای مقابله با «افراط‌گرایی ایران» متمرکز شود».

بایدن و یائیر لاپید، نخست وزیر موقت اسرائیل هم توافق مشترکی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای امضا کردند. تهران که بیانیه آمریکا و اسرائیل را به شدت مورد انتقاد قرار داده است، داشتن برنامه‌ای برای تولید سلاح هسته‌ای را رد می‌کند.

حال عربستان سعودی و آمریکا هم در بیانیه مشترک‌شان که بامداد شنبه منتشر شد، جمهوری اسلامی را به صدور تروریسم از طریق گروه‌های نیابتی‌شان متهم کردند و تهران را عامل بی‌ثباتی در منطقه خواندند.

در بیانیه مشترک سعودی و آمریکا درباره موضوع یمن هم صحبت شد. دو طرف بر حمایت از آتش بس و تبدیل آن به صلحی پایدار تاکید کردند. اما مشخص نشد که آیا آمریکا قرار است در مناقشه یمن همچنان تحریم فروش تسلیحات کشنده را مراعات کند یا خیر.

موضوع عراق و اتصال شبکه برق این کشور به عربستان و شبکه برق کشورهای عربی همسایه بخش دیگری از این بیانیه مشترک بود. کاهش وابستگی عراق به گاز و برق وارداتی از ایران، بخشی از برنامه مشترک سعودی و آمریکا برای تغییر تدریجی در فضای سیاسی و اقتصادی عراق است.